Բրյուսելյան կոնֆերանս (1874)
1874 թվականի բրյուսելյան կոնֆերանս, միջազգային գիտաժողով կոդիֆիկացման օրենքների և սովորույթների պատերազմ, որը տեղի է ունեցել 1874 թվականի հունիսի 27-ից օգոստոսի 27-ին Բրյուսելում։ Համաժողովի նախաձեռնողը Ռուսաստանն էր։ Մասնակցել են Ռուսաստանը, Գերմանիան, Ավստրո-Հունգարիան, Բելգիան, Դանիան, Իսպանիան, ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Իրանը, Նիդեռլանդները, Նորվեգիան, Պորտուգալիան, Թուրքիան և Շվեդիան[1]։ Համաժողովի հիմնական նպատակն էր նվազեցնել մարդկանց տառապանքները պետությունների զինված հակամարտությունների ժամանակ օրենքների և պատերազմի սովորույթների կոդիֆիկացման միջոցով։
1874 թվականի ապրիլի 17-ի ռուսական շրջաբերականում, որը եվրոպական պետությունների կողմից բրյուսելյան խորհրդաժողովին հրավեր էր ծառայել, նշված էր. «Որքան ավելի է զարգանում ներկայիս համերաշխությունը, որը նախատեսված է մոտեցնել և միավորել ժողովուրդներին, որպես մեկ ընդհանուր ընտանիքի անդամների, որքան ավելի շատ, մյուս կողմից, նրանց ռազմական կազմակերպությունը նպատակ ունի նրանց հաշվեհարդարին հաղորդել զինված ազգերի միջև պայքարի բնույթը, այնքան ավելի անհրաժեշտ է լինում ավելի ճիշտ որոշել, քան մինչ օրս, որքան հնարավոր է և ցանկալի։ Այդ նպատակի համար անհրաժեշտ է թվում փոխադարձ համաձայնության միջոցով սահմանել կանոններ, որոնք պետք է պարտադիր լինեն ինչպես կառավարությունների, այնպես էլ բանակների համար՝ լիակատար փոխադարձության հիման վրա»։
Այդ նպատակով առաջարկվել է ցամաքային պատերազմի օրենքների և սովորույթների մասին կոնվենցիայի նախագիծ, որի խնդիրն էր սահմանել պատերազմ վարելու որոշ պարտադիր կանոններ և դրանով իսկ սահմանափակել պատերազմով տարված աղետները։
Կոնվենցիայի նախագծի հեղինակ է դարձել էստոնական ծագում ունեցող ռուս իրավաբան-միջազգայնագետ Ֆրիդրիխ Ֆրոմհոլդ Մարտենսը, այն ժամանակ դեռ քիչ հայտնի էր թե Ռուսաստանում, թե աշխարհում։ Կոնվենցիայի նախագծի վրա աշխատելիս գիտնականը առաջնորդվել է 1868 թվականի Պետերբուրգի կոնվենցիայում պարունակվող սկզբունքներով, ինչպես նաև շատ համընդհանուր ճանաչված միջազգային սովորույթներ և, ընդհանուր առմամբ, այն ժամանակվա միջազգային իրավունքի նկատմամբ[2]։
Կոնվենցիայի նախագծում նախատեսվում էր մանրամասն կանոնակարգել պատերազմող կողմերի իրավունքները միմյանց և մասնավոր անձանց նկատմամբ, ինչպես նաև պատերազմող կողմերի միջև հարաբերությունների և բռնաճնշումների հարցի լուծման կարգը[3]։ Կոնֆերանսի կազմակերպիչները կարծում էին, որ այն աշխատանքը, որը կատարվել էր կոնվենցիայի նախագծի վրա, թույլ է տալիս հուսալ, որ այն արագ և միաձայն կընդունվի։ Այնուամենայնիվ, մասնակից պետությունների ներկայացուցիչները ճնշող մեծամասնությամբ հրաժարվեցին աջակցել առաջարկված նախագծին։ Թեև տեքստն ինքը լուրջ առարկություններ չի հանդիպել, պատերազմի սահմանափակման գաղափարը միջազգային նորմերով բախվել է մասնակիցների դիմադրությանը[4]։
Առարկությունները մեծամասամբ ուղղված էին ոչ թե կոնվենցիայի դրույթների անկատարության, այլ հենց այն պատճառով, որ հնարավոր չէ ընդունել պատերազմի սահմանափակման գաղափարը ինչ-որ միջազգային կանոններով։ Արդյունքում կոնֆերանսն ընդունել է առաջարկված նախագիծը՝ Բրյուսելի հռչակագրի տեսքով[5], այսինքն՝ փաստաթուղթ, որը խորհրդատվական բնույթ էր կրում։ Միջազգային հանրությունը պետք է բարոյապես հասունանար համապարտադիր կոնվենցիայի ընդունման համար[2]։
Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Անգլիայի ներկայացուցիչը (որը պատերազմի սահմանափակման ընդունման ակտիվ հակառակորդներից մեկն էր) այս խորհրդաժողովում իր կառավարությունից հրահանգ էր ստացել չմասնակցել քննարկումներին[6]։
Հռչակագրի դրույթի արդյունքում այդպես էլ մնացել են միայն իրենց բնույթով երաշխավորողները, սակայն ինքնին խորհրդաժողովի անցկացման փաստը չափազանց կարևոր էր, քանի որ միջազգային հարաբերությունների պատմության մեջ առաջին անգամ էր, որ փորձ էր արվում կոդիֆիկացնել ցամաքային պատերազմի օրենքներն ու սովորույթները[7]։
Իր մենագրության մեջ Բրյուսելյան հռչակագրի նախագծի հեղինակ Ֆ. Ֆ. Մարտենսը նշել է, որ «բրյուսելյան համաժողովի աշխատանքները երբեք չեն մոռացվի, միշտ պարարտ ազդեցություն կունենան ռազմական գործողությունների վրա, և երբեք չեն կարող ջնջվել ռուսական քաղաքականության պատմությունից, որն ուղղված է իրական մարդասիրական և մեծահոգի նպատակներին հասնելուն»։
Բառացիորեն հաջորդ տարի Բրյուսելի խորհրդաժողովի արդյունքները և դրա նշանակությունը պաշտպանվել են միջազգային իրավունքի ինստիտուտի (Գենտ) 1875 թվականի օգոստոսին կայացած հերթական նստաշրջանում[8]։
Բրյուսելյան կոնֆերանսի արդյունքների որոշ դրույթներ հիմք են հանդիսացել Հաագայի 1899 թվականի կոնվենցիաներին և հռչակագրերին[9]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Брюссельская конференция 1874 года». Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ 2,0 2,1 В. В. Пустогаров. Оговорка Мартенса - история и юридическое содержание // Право и политика. —М., 2000. — № 3.
- ↑ Брюссельская конференция 1874 года // Военный Энциклопедический Словарь. —М., 1986.
- ↑ Vladimir Pustogarov. Fyodor Fyodorovich Martens (1845-1909) - a humanist of modern times // International Review of the Red Crossю 30 june 1996. —М., 1986. — № 312. — С. 300—314.
- ↑ «Project of an International Declaration concerning the Laws and Customs of War. Brussels, 27 August 1874». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ Ганс Латернзер. «Вторая мировая война и право». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին.
- ↑ «Лорд - канцлер Европы и Гаагская конференция мира 1899 года». Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)(չաշխատող հղում) - ↑ Annuaire de l’Institut de droit international. — 1877. — С. 133.
- ↑ Dietrich Schindler and Jirí Toman. The Laws of Armed Conflicts: A Collection of Conventions, Resolutions and Other Documents. — Farnborough, Hants. .: Lexington Books, 1975. — С. 25.