Բաշկիրական էպոս, բաշկիր ժողովրդի բանահյուսություն, էպիկական հեքիաթների շարք, որոնք բանավոր հարուստ ավանդույթներով արտացոլում են տարբեր էթնիկ շերտեր և մշակութային ավանդույթներ[1]։ Ծնվելով նախնադարյան հասարակական համակարգի խորքերում, էպոսը ուղեկցել է բաշկիր ժողովրդին ողջ պատմության ընթացքում[2]։

Բաշկիրական էպոս
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրէպոս
Երկիր Բաշկորտոստան
Բնագիր լեզուբաշկիրերեն

Էպիկական ստեղծագործությունների տեսակներ

խմբագրել

Բաշկիրական էպոսում կարելի է առանձնացնել սյուժեներ, որոնք.

Բաշկիրական էպոսի հիմնական ժանրերն են.

  • կուբայր - «Ուրալ-Բատիր», «Ակբուզատ» և այլն
  • հիկայաթ - «Կուզիկուրպյաս և Մայանխյուլու», «Ալդար և Զուհրա» և այլն
  • իրտյակ - «Զայաթուլյակ և Խյուխիլու», «Ալպամիշա և Բարսինխիլու» և այլն
  • կիսսա - «Թախիր և Զուխրա», «Յուսուֆ և Զուլեյխա» և այլն։

Ավանդույթները բաշկիրական էպիկական ստեղծագործություններում

խմբագրել

Հին բաշկիրների համար Հայրենիք և Ուրալ հասկացությունները անբաժանելի էին, դրանք ընկալվում էին որպես միասնական մի բան, առանց որի անհնար է պատկերացնել նրանց գոյությունը երկրի վրա։ Բաշկիրների ամենաինտիմ մտքերը, երգերը, մեղեդիները, լեգենդները և էպիկական հեքիաթները-կուբայրները նվիրված են Ուրալին կամ կապված են դրա հետ[1]։ Օրինակ, բանաստեղծական լեզվով «Ուրալ-բատիր» կուբայրը ամեն ինչ պատմում է բաշկիրցիների նույն անբաժան միասնության մասին Ուրալի, ուրալյան երկրի հետ[3]։

Եռագրություն

խմբագրել

Բաշկիր ժողովրդի ժողովրդական էպիկական ավանդույթն արտացոլված է «Ուրալ-Բատիր», «Ակբուզատ», «Բաբսակ և Կուսեկ» ստեղծագործություններում, որտեղ բաշկիրների պատմական անցյալը բաժանված է երեք հսկայական ժամանակաշրջանի.

  1. Հարավային Ուրալում կյանքի ծագում, կեցության իմաստ և առաջին բաշկիրական ցեղերի հայտնվել
  2. մետաղական գործիքների հայտնվել, ձիու ընտելացում
  3. Հարավային Ուրալում բնակվող տարբեր ցեղերից բաշկիր ժողովրդի ձևավորում։

Կատարողներ

խմբագրել

Դյուցազներգական հեքիաթներ ստեղծողներն ու պահողները ժողովրդական պատմող-սեսեներն են։ Նրանց միջոցով է փոխանցվել և մեր օրերը հասել հոգևոր մշակույթի անմեռ հուշարձանները։ Սեսեները ժողովրդի մտքերի ու ձգտումների իսկական արտահայտողներն էին։ Սեսեների առաքելությունը՝ գեղարվեստորեն արտացոլել մարդկանց կյանքն ու իդեալները, բերել է նրանց ժողովրդականություն և հարգանք[4]։

էպիկական ստեղծագործություններ

խմբագրել

Ուրալ-Բատիր, Ակբուզատ, Բաբսակ և Կուսեկ, Իդել և Յայիկ, Կոնգուր-Բուգա, Զայատուլյակ և Խիուխիլու, Իդուկայ և Մուրադիմ, Ակխակ-կուլա, Կարա Յուրգա, Ալպամիշա և Բարսինխիլու, Տարգին և Կուջակ, Էք-Մերգեն, Մերգեն և Մայան, Ակխա-կոլա, Կուզիկուրպես և Մայանխիլիու, Ալդար և Զուխրա, Յուսուֆ և Զուլեյխա և այլն։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 «Отражение традиций создания семьи в древних башкирских эпосах». archive.wikiwix.com. Ватандаш. 2018. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 15-ին.
  2. «Башкирский народный героический эпос». vk.com. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 13-ին.
  3. Галин С. А. Эпические традиции в башкирском фольклоре. М., 1994.
  4. «Поэзия народного духа. Об эпосе "Урал-батыр"». Suraman.narod.ru. 12 авг, 2014. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 13-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել