Բաշկիրական էպոս
Բաշկիրական էպոս, բաշկիր ժողովրդի բանահյուսություն, էպիկական հեքիաթների շարք, որոնք բանավոր հարուստ ավանդույթներով արտացոլում են տարբեր էթնիկ շերտեր և մշակութային ավանդույթներ[1]։ Ծնվելով նախնադարյան հասարակական համակարգի խորքերում, էպոսը ուղեկցել է բաշկիր ժողովրդին ողջ պատմության ընթացքում[2]։
| Բաշկիրական էպոս | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | էպոս |
| Երկիր |  Բաշկորտոստան |
| Բնագիր լեզու | բաշկիրերեն |
Էպիկական ստեղծագործությունների տեսակներ խմբագրել
Բաշկիրական էպոսում կարելի է առանձնացնել սյուժեներ, որոնք.
- բնորոշ են միայն բաշկիրներին - «Ուրալ-Բատիր», «Ակբուզատ», «Զայաթուլյակ և Խիուխիլու», «Ալդար և Զուհրա», «Բաբսակ և Կուսեկ» և այլն
- ընդհանուր են այլ թյուրքալեզու ժողովուրդների բանավոր պոեզիայի համար - «Ալփամիշա», «Կուզիկյուրպյաս և Մայանխյուլու», «Թարգին և Կուժակ», «Իր-Թարգին» և այլն
- բաշկիրների շրջանում հայտնվել են արևելյան գրականության ազդեցությամբ՝ «Յուսուֆ և Զուլեյխա», «Տախիր և Զուխրա» և այլն։
Բաշկիրական էպոսի հիմնական ժանրերն են.
- կուբայր - «Ուրալ-Բատիր», «Ակբուզատ» և այլն
- հիկայաթ - «Կուզիկուրպյաս և Մայանխյուլու», «Ալդար և Զուհրա» և այլն
- իրտյակ - «Զայաթուլյակ և Խյուխիլու», «Ալպամիշա և Բարսինխիլու» և այլն
- կիսսա - «Թախիր և Զուխրա», «Յուսուֆ և Զուլեյխա» և այլն։
Ավանդույթները բաշկիրական էպիկական ստեղծագործություններում խմբագրել
Հին բաշկիրների համար Հայրենիք և Ուրալ հասկացությունները անբաժանելի էին, դրանք ընկալվում էին որպես միասնական մի բան, առանց որի անհնար է պատկերացնել նրանց գոյությունը երկրի վրա։ Բաշկիրների ամենաինտիմ մտքերը, երգերը, մեղեդիները, լեգենդները և էպիկական հեքիաթները-կուբայրները նվիրված են Ուրալին կամ կապված են դրա հետ[1]։ Օրինակ, բանաստեղծական լեզվով «Ուրալ-բատիր» կուբայրը ամեն ինչ պատմում է բաշկիրցիների նույն անբաժան միասնության մասին Ուրալի, ուրալյան երկրի հետ[3]։
Եռագրություն խմբագրել
Բաշկիր ժողովրդի ժողովրդական էպիկական ավանդույթն արտացոլված է «Ուրալ-Բատիր», «Ակբուզատ», «Բաբսակ և Կուսեկ» ստեղծագործություններում, որտեղ բաշկիրների պատմական անցյալը բաժանված է երեք հսկայական ժամանակաշրջանի.
- Հարավային Ուրալում կյանքի ծագում, կեցության իմաստ և առաջին բաշկիրական ցեղերի հայտնվել
- մետաղական գործիքների հայտնվել, ձիու ընտելացում
- Հարավային Ուրալում բնակվող տարբեր ցեղերից բաշկիր ժողովրդի ձևավորում։
Կատարողներ խմբագրել
Դյուցազներգական հեքիաթներ ստեղծողներն ու պահողները ժողովրդական պատմող-սեսեներն են։ Նրանց միջոցով է փոխանցվել և մեր օրերը հասել հոգևոր մշակույթի անմեռ հուշարձանները։ Սեսեները ժողովրդի մտքերի ու ձգտումների իսկական արտահայտողներն էին։ Սեսեների առաքելությունը՝ գեղարվեստորեն արտացոլել մարդկանց կյանքն ու իդեալները, բերել է նրանց ժողովրդականություն և հարգանք[4]։
էպիկական ստեղծագործություններ խմբագրել
Ուրալ-Բատիր, Ակբուզատ, Բաբսակ և Կուսեկ, Իդել և Յայիկ, Կոնգուր-Բուգա, Զայատուլյակ և Խիուխիլու, Իդուկայ և Մուրադիմ, Ակխակ-կուլա, Կարա Յուրգա, Ալպամիշա և Բարսինխիլու, Տարգին և Կուջակ, Էք-Մերգեն, Մերգեն և Մայան, Ակխա-կոլա, Կուզիկուրպես և Մայանխիլիու, Ալդար և Զուխրա, Յուսուֆ և Զուլեյխա և այլն։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 «Отражение традиций создания семьи в древних башкирских эпосах». archive.wikiwix.com. Ватандаш. 2018. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 15-ին.
- ↑ «Башкирский народный героический эпос». vk.com. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 13-ին.
- ↑ Галин С. А. Эпические традиции в башкирском фольклоре. М., 1994.
- ↑ «Поэзия народного духа. Об эпосе "Урал-батыр"». Suraman.narod.ru. 12 авг, 2014. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 13-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Урал-батыр и всемирный потоп ՅուԹյուբում
- Загадка уральского палеолитаT8GA5aPlfl0 ՅուԹյուբում
- «[ihtika.ru] Башкирский народный эпос. – М., 1977. – 519 с. Страница 5». ihtika.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 13-ին.
- Мирбадалева А. С. Башкирский народный эпос. М., 1977