Վիքիպեդիա

Բան չունգ

Բան չունգ, վիետնամական ուտեստ՝ կպչուն բրնձից, մունգ լոբիից և խոզի մսից պատրաստված կարկանդակ։ Դրա ծագումը բացատրվում է վեցերորդ Հունգ Վուոնգի ժառանգ՝ Լանգ Լիեի լեգենդում։ Նա դարձել է Հունգ Վուոնգ շնորհիվ այն բանի, որ նա ստեղծել է բան չունգը և բան զեյը, որոնք խորհրդանշում են երկինքն ու երկիրը։ Տետի ընտանեկան զոհասեղանի մոտ բան չունգ պատրաստելն ու ուտելը լայն տարածված վիետնամական ավանդույթ է: Բան չունգը միայն Ամանորին չեն ուտում, այն նրբախորտիկ է համարվում վիետնամական խոհանոցի խորհրդանիշներ՝ նեմրանի և ֆոյի հետ միասին:

Բան չունգ
Տեսակկերակուր
Ենթատեսակbánh?
Առաջացման երկիր Վիետնամ
 Bánh chưng Վիքիպահեստում

Լեգենդներ և սիմվոլիզմ

խմբագրել

Համաձայն 1965 թվականին լույս տեսած Լին Նամ թիչ կուայի (Լին Նամի երկրի հրաշալի հեքիաթներ) գրքի՝ բան չունգը հորինել է Լանգ Լիեն՝ Շանգ դինաստիային հաղթելուց հետո։ Հունգ Վուոնգը հավաքեց իր որդիներին և հրամայեց բերել ուտելիք, որը կարտացոլի անկեղծ հարգանք Տետի նախնիների հանդեպ. նա, ով ամենահամեղ դելիկատեսը կմատուցի, կլինի երկրի տերը։

Արքայազնները հազվագյուտ ապրանքներ էին փնտրում ծովում և անտառներում։ Հունգ Վուոնգի ամենաաղքատ որդին՝ Լանգ Լիեն, չէր կարող իրեն թույլ տալ թանկ սնունդ գնել, ուստի ստիպված էր պատրաստել սովորական բաղադրիչներից՝ բրնձից և խոզի միսից։ Ի վերջո, Լանգ Լիեն հորինեց քառակուսի կարկանդակ, որը խորհրդանշում էր երկիրը, և կլոր կարկանդակ՝ խորհրդանշող երկինքը: Հունգ Վուոնգը համեղ ուտեստ է համարել բան չունգը և բան զեյը, բայց միևնույն ժամանակ հարգանքի ցուցաբերում նախնիների նկատմամբ։ Հունգ Վուոնգը գահը հանձնեց Լանգ Լիեին, իսկ բան չունգը և բան զեյը դարձան Տետի ավանդական ճաշատեսակներ[1][2][3]։

Դատելով հնագիտական ​​գտածոներից՝ բան չունգը պատրաստվել է Հոնգ Բանգ դինաստիայի օրոք՝ մ.թ.ա. երկրորդ հազարամյակում։ Բան չունգի և բան զեյի տեսքը համապատասխանում էր «քառակուսի երկրի և կլոր երկնքի» պարզունակ գաղափարներին[4]։

Առանց բան չունգի հնարավոր չէ դիմավորել Ամանորը Վիետնամում։ Բան չունգը պետք է դրվի ընտանեկան սեղանի վրա, որպեսզի հարգանքի նշան նախնիներին և խնդրանք նրանց՝ աղոթել ընտանիքի համար նոր տարում:[5]

Բաղադրիչներ և պատրաստում

խմբագրել
 
Բան չունգի փաթաումը առանց կաղապարի

Բան չունգի անհրաժեշտ բաղադրիչներն են՝ կպչուն բրինձ, մունգ լոբի, ճարպային խոզի միս, սև պղպեղ և աղ: Երբեմն կանաչ սոխ են ավելացնում։ Համեմունքը նյոկմամն է[6]։ Կարկանդակը փաթաթում են լա զոնգի տերևների շերտերով, երբեմն էլ կաղապար են օգտագործում։ Բան չունգը կարելի է նաև փաթաթել բանանի արմավենու տերևներով կամ, օրինակ, Terminalia catappa-ով[7]։ Տերևները պետք է լավ լվացված լինեն։ Դրանք փափկեցնելու համար թրջում են աղաջրի մեջ կամ ցողում գոլորշով։

Բան չունգ պատրաստելու համար սովորաբար ընտրում են թանկարժեք, բարձրորակ ապրանքներ։ Մունգ լոբիները թրջում են ջրի մեջ երկու ժամ, իսկ բրինձը՝ 12-14 ժամ։ Սովորաբար ընտրում են յուղոտ խոզի միս, քանի որ լավ համադրվում է բրնձի և մունգի համերի հետ: Խոզի միսը կտրատում են խոշոր կտորներով, ապա համեմում պղպեղով, սոխով կամ նյոկմամով։ Բակնինում տարածված էր շաքարավազի ավելացմամբ բաղադրատոմսը[8]։

Բան չունգի պատրաստման ընթացքում, սկզբում բանանի տերևներից քառակուսաձև կաղապար են պատրաստում, որը լցնում են կպչուն բրնձով, մունգ լոբով, խոզի մսով և ևս մեկ շերտ բրնձով։ Այնուհետև կարկանդակը մանրակրկտորեն փաթաթում են տերևներով և կապում առանձնացված բարակ շերտերով: Որպեսզի կարկանդակը չբորբոսանի, այն շատ մանրակրկիտ են փաթաթում։

Նախնական նախապատրաստական ​​աշխատանքներից հետո բան չունգը դնում են կաթսայի մեջ, լցնում ջրով, ապա եփում մի քանի ժամ։ Դրա արդյունքում տերևներին կից բրինձը կանաչում է[6]։ Կանաչ գույն ավելացնելու համար որոշ արտադրողներ նույնիսկ էլեկտրոլիտներ են ավելացնում բան չունգի կաթսայի մեջ[9]։

Բան չունգը կտրատում են 8 մասի՝ տերևներից բարակ շերտերով բաժանված[10]։ Բան չունգը սովորաբար մատուցվում է մարինացված սոխով, բանջարեղենով, վիետնամական խոզապուխտով և ձկան սոուսով: Չփաթաթված բան չունգը ուտելու է ևս մի քանի օր, իսկ փաթաթվածը՝ 2 շաբաթ[11]։

Նկարազարդումներ

խմբագրել
  •  
    Բան չունգի բաղադրիչները
  •  
    Բան չունգի փաթաթումը՝ կաղապարով
  •  
    Շրջված բան չունգ, կտրտված 8 մասի և պատրաստ մատուցմանը
  •  
    Բան չունգ զոլյուայով

Պատմություն և ավանդություն

խմբագրել

Հին ժամանակներից ի վեր բան չունգը համարվում էր Ամանորի տոնակատարության էական տարր, ինչպես արտացոլված է հայտնի Դու Լիանգում[12].

Յուղոտ միս, աղած սոխ, կարմիր դուիլյան

Տոնածառ, ճայթրուկներ, կանաչ բան չունգ

Ավանդաբար, բան չունգը Տետի համար սկսում են պատրաստվել դեկտեմբերի 27-ին կամ 28-ին։ Նախապատրաստություններն անում են ընտանիքի բոլոր անդամները՝ լվանում են տերևները, խոզի միսը համեմում համեմունքներով, եփում մունգ լոբին, իսկ ամենագլխավորը՝ միջուկը փաթաթում տերևների մեջ ու եռացում։ Բան Չունգը պետք է եփվի 10-12 ժամ, որի ընթացքում ընտանիքը նստում է եռացող կաթսայի մոտ[12]։ Գյուղական բնակավայրերում աղքատ բնակիչների համար Տետից մեկ ամիս առաջ գումար է հավաքվում բան չունգ հիմնադրամի համար, հետագայում միջոցները բաշխվում են հիմնադրամի անդամների միջև, որպեսզի բոլորը բան չունգ ունենան իրենց ամանորյա սեղանին[1]։

21-րդ դարում ինքնուրույն բան չունգ պատրաստելու ավանդույթն աստիճանաբար մարում է, քանի որ ընտանիքները փոքրացել են, և դրանց անդամները ճաշ պատրաստելու ժամանակ չունեն։ Փոխարենը, վիետնամցիները սկսել են գնալ խանութներ, որտեղից կարող են պատրաստի բան չունգ գնել, կամ պատվիրել այն ընտանիքներից, ովքեր մասնագիտացած են դրանք պատրաստելու մեջ: Այսպիսով, բան չունգը Ամանորի պարտադիր մասն է, բայց արդեն զուտ ընտանեկան ապրանք չէ[12]։ Վերջերս որոշ գյուղեր հայտնի են դարձել բան չունգի պատրաստմամբ, ինչպիսիք են Չանխուկը և Զույենյան (երկուսն էլ գտնվում են Հանոյի Թան Թրի թաղամասում)[13][14]։

Ամեն տարի Հոունգ արքաների հիշատակի օրը Հոունգ տաճարում՝ Ֆութհոում, անցկացվում է բան չունգ և բան զեյ կարկանդակներ պատրաստելու մրցույթ: Մասնակիցները ներկայացնում են ինը շրջաններ, ներառյալ Լաո Կայը, Հանոյը և Քանթհո։ Նրանց տալիս են 5 կգ բրինձ, լոբի և մեկ կիլոգրամ խոզի միս, որոնցից պետք է 10 րոպեում 10 բան չունգ եփեն։ Հաղթող թիմի բան չունգը դրվում է սեղանին[15]։ 2005 թվականին Հո Չի Մին քաղաքի խոհարարերը Հունգ տաճարին նվիրեցին մի զույգ հսկա կարկանդակներ՝ բան չունգ և բան զեյ, բան չունգը 1,8 x 1,8 x 0,7 մետր էր և կշռում էր երկու տոննա[16]։

Տարատեսակներ

խմբագրել
 
Քառակուսաձև կամ գլանաձև բան չունգ

Չնայած նրան, որ բան չունգը սովորաբար ուտում են տաք վիճակում, այն երբեմն տապակվում է, որը կոչվում է բան չունգ ռան[17]։ Գրողը բան չունգ ռանը հիշատակում է Thuong Nho Muoi Hai գրքում որպես ճաշատեսակ, որը մատուցվում է Հանոյում՝ ցուրտ փետրվարին[18]։ Որոշ շրջաններում բան չունգի փոխարեն պատրաստում են բանթետ՝ գլանաձև կարկանդակ՝ բան չունգի նման միջուկով[12][17]։ Երկրի հյուսիսում բանթետը կոչվում է բանթեյ կամ բան չունգի համար[19][20]։ Բանթեյը ավելի քիչ լոբով և խոզի մսով է պատրաստվում, կամ խոզի միսը ընդհանրապես բացակայում է, ուստի այն ավելի երկար է պահպանվում: Բանթեյը կարելի է նաև կտորներով կտրատել և տապակել։ Սանցյու ժողովուրդը հատուկ բան չունգ է պատրաստում, որի կենտրոնը սրածայր է, այն կոչվում է բան չունգ գու: Բան չունգ գուն ոչ միայն փաթաթում են լադոնգով, այլ նաև Լաթիտ բույսով[21]։

Բուդդայականների համար կան վեգան բան չունգ՝ բան չունգ չայ և բան չունգ նգոթ։ Դրանցում խոզի միսը փոխարինված է մելասով և շագանակագույն շաքարով[1]։ Երբեմն դրանց պատրաստման համար բրինձը խառնում են գակի հետ, որպեսզի կարկանդակը կարմրի։ Հին ժամանակներում բան չունգ նգոտը պատրաստվում էր աղքատ ընտանիքների կողմից, որոնք չէին կարող իրենց թույլ տալ խոզի միս գնել:Փոխարենը կարկանդակի մեջ լցնում էին հիլ, սև պղպեղ և մունգ լոբի, պատրաստի ուտեստը մատուցում էին մելասով[22]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Monica Janowski, Fiona Kerlogue Kinship and food in South East Asia. — NIAS Press, 2007. — С. 251—257. — ISBN 8791114934
  2. ↑ Alice M. Terada, Janet Larsen Under the Starfruit Tree: Folktales from Vietnam. — University of Hawaii Press, 1993. — С. 105—108. — ISBN 9780824815530
  3. ↑ Spagnoli, Cathy Asian Tales and Tellers. — August House, 1998. — С. 66—67. — ISBN 0874835275
  4. ↑ История Вьетнама. — Наука, 1983. — С. 30. — 309 с. — 5000 экз.
  5. ↑ Agar, Charles Frommer's Vietnam. — John Wiley and Sons, 2006. — С. 22. — ISBN 0764596764
  6. ↑ 6,0 6,1 Chi Nguyen, Judy Monroe Cooking the Vietnamese Way. — Twenty-First Century Books, 2002. — С. 66—67. — ISBN 0822541254
  7. ↑ Ngô Chí Tùng (2008-02-04). «Tết ở Trường Sa» (վիետնամերեն). Laodong.com.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-10-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  8. ↑ Nguyễn Nhã (2006-01-25). «Bánh chưng ngày Tết» (վիետնամերեն). Tuoitre.com.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-12-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  9. ↑ Yến Trinh - Võ Hương (2007-02-05). «Bánh chưng xanh nhờ... pin?» (վիետնամերեն). Tuoitre.com.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-09-10-ին.
  10. ↑ Caitlin Worsham (2008-02-10). «Banh chung: leafy chunks of love and lore» (անգլերեն). Vietnamnet.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-07-18-ին.
  11. ↑ Pam Mailand, Robert Lewis Vietnam, young people, old country: primary. — Curriculum Corporation, 1997. — С. 21. — ISBN 1863663819
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Laurel Kendall, Nguyễn Văn Huy Vietnam: journeys of body, mind, and spirit. — University of California Press, 2003. — С. 75—77. — ISBN 0520238729
  13. ↑ «Craft village's banh chung gets trademark» (անգլերեն). Vietnamnet.vn. 2008-02-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-11-09-ին.
  14. ↑ Minh Nguyen (2004-01-22). «The cake of mystique» (անգլերեն). Vietnamnet.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-04-14-ին.
  15. ↑ «Festival to honour nation's ancestors» (անգլերեն). Vietnamnet.vn. 2009-04-03. Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-14-ին.
  16. ↑ Van Tien (2005-04-13). «Biggest cakes for Hung Kings» (անգլերեն). Vietnamnet.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-16-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Andrea Quynhgiao Nguyen, Bruce Cost, Leigh Beisch Into the Vietnamese kitchen: treasured foodways, modern flavors. — Ten Speed Press, 2006. — С. 259. — ISBN 1580086659
  18. ↑ Vũ Bằng Tháng Hai, tương tư hoa đào // Thương nhớ mười hai. — Literature Publishing House.
  19. ↑ «Hội thảo Tết Việt 2005: Tôn vinh VH dân gian» (վիետնամերեն). Vietnamnet.vn. 2005-01-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2005-04-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  20. ↑ Kong Foong Ling The Food of Asia. — Tuttle Publishing, 2002. — С. 172. — ISBN 0794601464
  21. ↑ Trần Thanh Hà (2006-03-10). «Xôi đen, bánh chưng "gù" của người Sán Dìu» (վիետնամերեն). Vinhphuc.gov.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2006-05-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. ↑ Quang Anh (2005-02-07). «Bánh chưng mặn, bánh chưng chay và những chiếc ô tô» (վիետնամերեն). Vietnamnet.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2005-03-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բան չունգ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բան_չունգ&oldid=10038124» էջից