Արդվինի գավառ
Արդվինի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ 1878-1918 թվականներին եղել է Բաթումի մարզի, ապա՝ Քութայիսի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Արդվին քաղաքն էր։
 Артвинский округ | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն | ||
| Կարգավիճակ | գավառ | ||
| Մտնում է | Բաթումի մարզ | ||
| Ներառում է | 29 համայնք | ||
| Վարչկենտրոն | Արդվին | ||
| Հիմնական լեզու | թուրքերեն, ռուսերեն | ||
| Բնակչություն (1897) | 56,140 | ||
| Ազգային կազմ | Թուրքեր (մոտ 74 %)[1] | ||
| Տարածք | 3,908 | ||
 | |||
| Հիմնադրված է | 1878 թ. | ||
| Պատմական շրջան(ներ) | Ճակք | ||
Արդվինի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր Բաթումի գավառին, արևելքում Կարսի մարզն էր, իսկ հարավում-արևմուտքում Օսմանյան կայսրության սահմանն էր։
Ներառում է հիմնականում ժամանակակից Թուրքիայի Արդվինի մարզի մեծ մասը։
Պատմություն խմբագրել
Գավառն կազմվել է 1878 թվականին՝ ռուս-թուրքական պատերազմի (1877-1878) արդյունքում՝ ընդգրկելով Բաթումի մարզի հարավային՝ Ճորոխ գետի հովտի հատվածը։ 1883 թվականին Բաթումի մարզը վերացել է, Բաթումի և Արդվինի գավառներն անցել են Քութայիսի նահանգի կազմ։ Արդվինի գավառը համապատասխանել է պատմական Տայք աշխարհի Ճակք գավառին։ Դեռ միջնադարում տեղի հայ բնակչության մեծ մասը ձուլվել է ուղղափառ հույներին և վրացիներին, արտագաղթել։ Այստեղ բնակվելու են եկել մեծաքանակ այլազգիներ, որոնք օսմանյան տիրապետության շրջանում կրոնափոխ են եղել և կորցրել սեփական լեզուն։ Արդվինի հայերի մի մասն էլ տեղափոխվել է Բաթում քաղաք[2]։
Ամբողջ գավառում առաքելական հայերի թիվը չէր անցնում 8 հազարից՝ գրեթե նույնքան, որքան վրացիները։ Հայերի մեծ մասը բնակվում էր Արդվին բերդաքաղաքում (4646 մարդ) և Արտանուջ ավանում (960 մարդ), խոսում հիմնականում արևմտահայերեն։ Արդվինում 20-րդ դարի սկզբներին կար 5 եկեղեցի՝ սուրբ Աստվածածին, Պողոս-Պետրոս, Գրիգոր Լուսավորիչ, սուրբ Խաչ և առաքելական սուրբ Աստվածածին։ Յուրաքանչյուր եկեղեցուն կից 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին կար դպրոց[3]։
1918-1920 թվականներին գավառն ամբողջությամբ մտել է Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության կազմ։ Հայերի մեծ մասը լքում է Արդվինը՝ տեղափոխվում Աբխազիա, Վրաստան, Ռուսաստանի սևծովյան շրջաններ, Խորհրդային Հայաստան[4]։ 1921 թվականի Կարսի պայմանագրից հետո՝ անցել է Թուրքիային, որում որպես վարչատարածքային միավոր մտել է Արդվինի մարզ։ Վերջինիս կազմ է մտել նաև պատմական Համամշեն գավառը, որը կիսվել է Ռիզե և Արդվին մարզերի միջև։ Համամշենի միացումով նոր վարչական միավորում են հայտնվել հազարավոր համշենահայեր։
Բնակչություն խմբագրել
1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 56,140 մարդ էր, որի ճնշող մեծամասնությունը թուրքեր էին (41468), 13.9 %-ը՝ հայեր (7819), 9.8%-ը՝ վրացիներ (5506) և այլ ազգեր[5]։ Արդվին քաղաքի բնակչությունը հաշվվում էր 7091 մարդ, այդ թվում՝ 4646 հայեր և 1491 ռուսներ[6]։
Վարչական բաժանում խմբագրել
1913 թվականին գավառը բաժանված էր 29 գյուղական համայնքի[7]՝
- Անկլիայի
- Անչայի
- Արտանուջի
- Բաթաուլի
- Բաշ-Խադիլուի
- Բերթայի
- Բիջայի
- Գարկիլոբի
- Գուրջանի
- Գյումուշխանեի
- Դաբայի
- Դիակուրմուջի
- Դիբացվիրիլիի
- Լոնգոթխենի
- Խոդ-Ումիայի
- Կարսիպիայի
- Ձանսուլիի
- Ճղալեթի
- Չիխիսխևի
- Սամսխարի
- Սաթլելի
- Վաարիայի
- Տանձուտի
- Ցկալցիմերի
- Ցրիայի
- Ունիսխևի
- Քարթլայի
- Քրաջանի
- Օքրոբակերտի
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Артвинский округ
- ↑ Ասոյան Լ., Հայերի տեղաբաշխումը և աճը Անդրկովկասում ըստ 1897 թվականի մարդահամարի տվյալների Արխիվացված 2019-12-22 Wayback Machine
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Արդվինի միջնադարյան ամրոցը կբացվի զբոսաշրջիկների համար
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Արդվինի գավառ
- ↑ Артвинский округ
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. город Артвин
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։