Ասլը և Քերեմ
«Ասլը և Քերեմ» (ադրբ.՝ Əsli və Kərəm; թուրքերեն՝ Kerem ile Aslı), կովկասյան ժողովուրդների, Միջին և Կենտրոնական Ասիայի թյուրքալեզու ազգերի մոտ տարածված ռոմանտիկ դասթան։
| Ասլը և Քերեմ | |
|---|---|
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | դասթան |
| Հեղինակ | ազգային |
| Գրվել է | անհայտ |
Պատմության թաթարական տարբերակը ձևավորվել է, հավանաբար, 16-րդ դարում[1]։ Պատմության բանաստեղծական հատվածները վերագրվում են գլխավոր հերոսին՝ ժողովրդական երգչին (աշուղին)։ Պատմության հանգույցը մուսուլման (հավանաբար կովկասյան թաթար) տղայի սերն է քրիստոնյա (հայուհի) աղջկա նկատմամբ։ Գանձակի խան Զիյադի որդի Քերեմը սիրահարվում է հայ հոգևորական Ղարա Քեշիշի դստերը՝ Ասլըին[2]։ Սակայն, նրանց միավորման ճանապարհին կանգնած է աղջկա հոր կրոնական ֆանատիզմը։ Ստեղծագործության ավարտը ողբերգական է։ Սիրահարները այրվում են խորհրդանշական կրակի մեջ։ Ստեղծագործության կրոնական առանցքը պատմական է։ Այն թվագրվում է թյուրք օղուզների՝ դեպի Արևմուտք կատարած արշավանքների ժամանակաշրջանին (XI —XIII դարեր)։ Դասթանի հիմնական գաղափարը, որն արտահայտվում է սյուժեի բոլոր հատվածներում, սիրո գերակայությունն է նախապաշարմունքների նկատմամբ[1]։ Համարվում է, որ ադրբեջանական (խոսքը վերաբերում է Իրանական Ադրբեջանին) դասթանը ձևավորվել է Սեֆյան արքայատոհմի կառավարման ժամանակ և կապող կամուրջ հանդիսացել տեղական բարբառների և դասական լեզվի միջև։ Ժամանակի ընթացքում պատմությունը ներթափանցել է օսմանյան, ուզբեկական, պարսկական գրականության մեջ[3]։
Թուրքմենական տարբերակը ավելի արխայիկ է, քանի որ առատ է էթնիկ և տեղանվանական տարրերով[1]։
Դասթանի մոտիվներով ադրբեջանցի կոմպոզիտոր Ուզեիր Հաջիբեկովը գրել է Ասլի և Քյարամ օպերան, որը բեմադրվել է 1912 թվականին։ Դասթանի հիման վրա՝ ադրբեջանցի գրող Էլչին Էֆենդիևը 1980-ական թվականներին գրել է «Մահմուդ և Մարիամ» սիրավեպը[4][5][6]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Կաղապար:Из
- ↑ Дадашзаде А. Азербайджанская литература // История всемирной литературы в девяти томах. — М.: Наука, 1987. — Т. IV. — С. 418.
- ↑ Sakina Berengian. Azeri and Persian literary works in twentieth century Iranian Azerbaijan. — Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1988. — С. 20. — 238 с. — ISBN 9783922968696
It was also during the Safavid period that the famous Azeri folk romances — Shah Esmail, Asli-Karam, Ashiq Gharib, Koroghli, which are all considered bridges between local dialects and the classical language — were created and in time penetrated into Ottoman, Uzbek, and Persian literatures. The fact that some of these lyrical and epic romances are in prose may be regarded as another distinctive feature of Azeri compared to Ottoman and Chaghatay literatures.
- ↑ “Mahmud və Məryəm” tənqid olunur Արխիվացված 2020-07-13 Wayback Machine (ադրբ.)
- ↑ Арзуманов В. Великолепное служение литературе… // Литературный Азербайджан. —Б., 1988. — С. 105.Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)
Таков роман Эльчина «Махмуд и Мариам», обращение автора к фольклорному памятнику, вроде бы не претендующее на строгую историчность. Но, позаимствовав из «Асли и Керема» только сюжет (да и то в самом общем виде), Эльчин дал нам совершенно новое его прочтение, сумел изобразить трогательную любовь двух молодых людей на фоне средневекового Азербайджана и Ближнего Востока, в запоминающихся картинах передал историко-политическую атмосферу времени, ряд его проблем.
- ↑ Эльчин. Махмуд и Мариам // Литературный Азербайджан. —Б., 1984. — С. 8.