Ամֆիսա
Ամֆիսա[1] (հուն․՝ Άμφισσα[2]), փոքր քաղաք Հունաստանում։ Գտնվում է ծովի մակերևույթից 180 մետր բարձրության վրա[3], Լամիայից 41 կիլոմետր դեպի հարավ գտնվող Գյոնայի ստորոտին[4], Լևադիայից 44 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, Դելփիքից 12 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, Նաֆպակտոսից 50 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևելք և Աթենքից 132 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Համայնքի վարչական կենտրոնը (դիմա) Դելփիքը և Ֆոկիդան ծայրամասային միավորը Կենտրոնական Հունաստանի ծայրամասում։ Բնակչությունը 6919 բնակիչների 2011 թվականի մարդահամարի համաձայն[2]։ Տարածքը 61,961 քառակուսի կիլոմետր[3]։
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Ամֆիսա | ||
| հուն․՝ Άμφισσα | ||
 | ||
| Երկիր |  Հունաստան | |
| Համայնք | Դելֆի և Commune of Amfissa? | |
| ԲԾՄ | 180 մետր | |
| Բնակչություն | ▼6334 մարդ (2021) | |
| Հեռախոսային կոդ | 2265 | |
| Փոստային դասիչ | 331 00 | |
| Պաշտոնական կայք | amfissa.gr | |
| ||
Քաղաքի արեւելյան ծայրամասում անցնում է 27 ազգային ճանապարհը, Եվրոպական E65 երթուղու մի մասը։ Քաղաքի նավահանգիստը փոքր Իտեյա քաղաքն է, որը գտնվում է Ամֆիսայից 13 կմ հարավ։
Քաղաքը հանդիսանում է հելլենիստական ուղղափառ եկեղեցու Ֆոկիդյան միտրոպոլիայի վարչական կենտրոնը։ Քաղաքում հնագիտական թանգարան կա[5]։
Պատմություն
խմբագրել
Ամֆիսան Օզոլի Լոկրիդի ամենակարևոր քաղաքն էր։ Հնության զարգացմանը նպաստել է մանրախիճի նեղ անցումից դուրս գալու ռազմավարական դիրքը, որը գտնվում է Ֆոկիդայում։ Ամֆիսան գտնվում է բնական միջանցքի հարավային մասում, որը գտնվում է Կենտրոնական Հունաստանի Արևելյան մասում Էտայի և Գյոնայի լեռներից արևմուտքում, Կալիդրոմոնում և Պառնասում, Արևելքում և կապում է Միկենյան շրջանի Կորնթոսի ծոցը և Մալիակոս ծոցը։ Ըստ Պավսանիասի՝ քաղաքը պարտական է իր անունով՝ Նիմֆե Ամֆիսեին՝ միֆական թագավոր Մակարի դստերը՝ Էոլայի որդուն[6]։ Ամֆիսան չի հիշվում Հոմերոսի կողմից։ Ստրաբոնը հաղորդում է հին քաղաքի մասին[7]։ Ծաղկում է դասական, հելլենիստական և վաղ հռոմեական ժամանակաշրջաններում[4]։
Հնագիտական վկայությունների համաձայն՝ բնակության հետքերը գոյություն ունեն երկրաչափական շրջանից։ Ամֆիսայի բարգավաճման մասին են վկայում ամրացված Ակրոպոլիսը և քաղաքի պատերը, որոնք կազմում էին հին քաղաքի պաշտպանական համակարգի կենտրոնը։ Հնում այն հայտնի էր Կիրայի հետ պատերազմով՝ Ապոլլոնին նվիրված Կիրայի հարթավայրի պատճառով[8]։ Պելոպոնեսյան պատերազմին ամֆիսացիները մասնակցել են սպարտացիների կողմից[9]։ Մ. թ. ա. չորրորդ դարում Ամֆիսայի և դելփյան ամֆիկտիոնիայի միջև ռազմական կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել դելփյան սրբավայրերի և հողերի նկատմամբ վերահսկողության համար։ Այդ իրադարձությունները մակեդոնացի թագավոր Փիլիպոս II-ին առիթ են տվել միջամտել Հարավային Հունաստանի գործերին։ Ամֆիսային մեղադրել են սրբապղծության մեջ, քանի որ նրանք մշակել են Կիրրայի արգելոցային հարթավայրը և այստեղ հիմնել բնակավայր[10], հայտարարել են Երրորդ սրբազան պատերազմը՝ Փիլիպպոս II-ի գլխավորությամբ, որը գրավել և ավերել է Ամֆիսան մ. թ. ա. 338 թվականին։ Քաղաքը վերակառուցվել և մարտնչել է Էտալոնյան միության կազմում, որպեսզի արտացոլի Բալկանիա գալերի ներխուժումը (մ. թ. ա. 279 թվական) և հռոմեացիների հարձակումը, որոնք անարդյունք պաշարել են քաղաքը (մ. թ. ա. 190 թվական)։ Ամֆիսայի բնակչությունն աճել է Ակցիումի ճակատամարտում հռոմեացիների հաղթանակից հետո (մ. թ. ա. 31 թվական)։ Ամֆիսան կարևոր քաղաք է մնացել մինչև վաղ քրիստոնեական շրջան[4][6][10]։
Ֆրանկոկրատիայի շրջանում քաղաքը պատկանում էր Սալոնիկի թագավորությանը և դարձել բարոնության կենտրոն, ֆրանսիական և ավելի ուշ Կատալոնիայի տիրակալների տիրապետություն, որոնք նրան տվել էին լատին․՝ La Sole անունը։ Միջնադարում ստացել է Սալոնա (Σάλωνα) անվանումը, այսպես է կոչվել օսմանյան տիրապետության ժամանակաշրջանում և հետագա տարիներին[4]։
Հունատանի հեղափոխություն առաջին օրերին՝ 1821 թվականի մարտի 27-ին, Սալոնան գրավվել է Գալաքսիդիոնից ապստամբների ջոկատով՝ Պանուրյասի գլխավորությամբ։ Ապրիլի 10-ին հանձնվել է Սալոնային դղյակը, որտեղ թաքնվել էին թուրքերը[11][12]։
Բնակչություն
խմբագրել| Տարի | Բնակչություն, մարդ |
|---|---|
| 1991 | 7329[13] |
| 2001 | 7212[13] |
| 2011 | 6919[2] |
Բնիկներ
խմբագրել- Քրիստոս Կարուզոս (1900-1967 թվականներ)՝ պատմագետ։
- Սթելիոս Կսեֆլուդաս (1902-1984 թվականներ)՝ գրող։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ А́мфиса Словарь географических названий зарубежных стран / отв. ред. А. М. Комков. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : Недра, 1986. — С. 7—31.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Πίνακας αποτελεσμάτων Μόνιμου Πληθυσμού-Απογραφής 2011» (հունարեն). Ελληνική Στατιστική Αρχή. 2014 թ․ մարտի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
- ↑ 3,0 3,1 Απογραφή πληθυσμού - κατοικιών της 18ης μαρτίου 2001 (μόνιμος πληθυσμός)(հուն.). — Πειραιάς: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας, 2009. — Т. I. — С. 349. — ISSN 1106-5761. Архивировано из первоисточника 21 Սեպտեմբերի 2015.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Α. Τσαρούχα (2012). «Άμφισσα. Ιστορικό». Οδυσσέας (հունարեն). Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.
- ↑ Α. Τσαρούχα (2012). «Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσα. Περιγραφή». Οδυσσέας (հունարեն). Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 23-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Павсаний. Описание Эллады. X, 38, 2
- ↑ Страбон. География. IX,3,4
- ↑ Павсаний. Описание Эллады. X, 37, 4—5
- ↑ Фукидид. История. III, 101
- ↑ 10,0 10,1 Amphissa // Դասական հնությունների իրական բառարան / հեղ.-կազմող. Ֆրիդրիխ Լյուբկեր ; Խմբագրվել է Բանասերների և պեդագոգների դասական համայնքի անդամներ՝ Ֆրիդրիխ Գելբկեի, Լև Գեորգիևսկիի, Թադեոս Զելինսկիի, Վասիլի Կանսկիի, Միխայիլ Կուտորգայի և Պյոտր Նիկիտինի կողմից։. — Սանկտ Պետերբուրգ, 1885.
- ↑ «Η άδολη και ενωτική μορφή της Επανάστασης του 1821, Πανουργιάς» (հունարեն). Newsbeast.gr. 2017 թ․ մարտի 24. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
- ↑ Οπλαρχηγούς Πανουργιάς (1759 ή 1767-1834)(հուն.) // Στρατιωτική Ιστορία. —Αθήνα, 2002. — В. 74. — С. 79. Архивировано из первоисточника 21 Հոկտեմբերի 2016.
- ↑ 13,0 13,1 «Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Σύνολο Ελλάδος, νομοί, δήμοι/κοινότητες, δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί. Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991» (հունարեն). Հունաստանի վիճակագրական ծառայություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 22-ին.
Գրականություն
խմբագրել- «Амфисса». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)