Ակտիվացած փայտածուխ

Ակտիվացած փայտածուխ
Նույնացուցիչներ
CAS համար	16291-96-6
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID9027651 ;
ECHA InfoCard	100.036.697
	դ; ք; խ;

Ակտիվացված ածուխ, դեղամիջոց, որն օգտագործվում է բերանային ճանապարհով առաջացած թունավորումների բուժման համար^[1]։ Առավել բարձր արդյունավետության հասնելու համար ցանկալի է այն կիրառել թունավորումից կարճ ժամանակ անց սովորաբար մեկ ժամվա ընթացքում^[1]^[2]։ Այն արդյունավետ չէ ցիանիդներով, երկաթով, լիթիումով, սպիրտներով և մալաթիոնով թունավորումների ժամանակ^[2]։ Այն կարելի է օգտագործել բերանացի դեղահաբերի ձևով կամ նազոգաստրալ զոնդով^[3] Կիրառման այլ ձևերը ներառում են հեմոպերֆուզիոն մեխանիզմները^[1]։

Հիմնական կողմնակի ազդեցությունները ներառում են փսխում, կղանքի մգացում, փորլուծություն և փորկապություն^[4]։ Առավել ծանր կողմնակի ազդեցություններ են թոքաբորբը, որի պատճառը կարող է հանդիսանալ դեղահաբի ասպիրացիան դեպի շնչառական ուղիներ^[4]^[2]։ Հղիության և կրծքով կերակրման ժամանակ կիրառումն անվտանգ է^[3]։ Ակտիվացված ածուխն ազդում է տոքսիններն ադսորբելու մեխանիզմով^[4]։

Փայտածուխը թունավորումներից բուժելու համար կիրառվում էր դեռ վաղնջական ժամանակներից, սակայն ակտիվացված ածուխը սկսել է կիրառվել միայն 1900-ականներին^[5]^[6]։ Այն ներառված է ԱՀԿ դեղամիջոցների ցանկում որպես ամենաարդյունավետ և անվտանգ դեղամիջոցներից մեկը^[7]։ Զարգացող երկրներում մեծածախ վաճառքի դեպքում մեկ դեղաչափի արժեքն է 0,46-0,86 ԱՄՆ դոլար^[8]։ ԱՄՆ-ում մեկ բուժման կուրսն արժե ավելի քիչ քան 25 ԱՄՆ դոլար^[9]։

Կիրառությունը բժշկության մեջ խմբագրել

Թունավորում խմբագրել

Ակտիվացված ածուխն օգտագործվում է բազմաթիվ բերանացի թունավորումների ժամանակ, այդ թվում ֆենոբարբիտալով և կարբամազեպինով թունավորումները^[10]։ Սակայն այն արդյունավետ չէ մի շարք թունավորումների ժամանակ, այդ թվում․ ուժեղ թթուներ և հիմքեր, երկաթ, լիթիում, մկնդեղ, մեթանոլ, էթանոլ կամ էթիլենգլիկոլ^[10]։

Ոչ մի վերահսկվող ռանդոմիզացված հետազոտություն չի ապացուցել ակտիվացված ածուխի արդյունավետությունը, այդ պատճառով խորհուրդ չի տրվում այն հաճախակի կիրառել^[10]։ Գյուղատնտեսության մեջ կիրառվող պարարտանյութերով և դափնեվարդի (oleander) սերմերով թունավորման ժամանակ կատարված հետազոտությունները չեն ապացուցել ակտիվացված ածուխի արդյունավետությունը^[11]։

Աղեստամոքսային համակարգի ախտահարումներ խմբագրել

19-րդ դարում Անգլիայում վաճառվում էին փայտածուխի թխվածքաբլիթներ որպես փորափքանքի դեմ դեղամիջոց^[12]։

Շատ երկրներում ակտիվացված ածուխի դեղահաբերն ու պատիճներն օգտագործվում են որպես փորլուծության, փորափոքանքի և ստամոքսի գրգռվածության դեմ դեղամիջոց^[13]։ Իրինոտեկան ստացող քաղցկեղով հիվանդ անձանց շրջանում կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ակտիվացված ածուխն ունի որոշակի արդյունավետություն փորլուծության դեմ պայքարում^[14]։ Այն կարող է վատացնել որոշ դեղամիջոցների ներծծումն աղեստամոքսային համակարգից հանգեցնելով դրանց արդյունավետության նվազեցմանը, մասնավորապես կարող է ազդել կղանքի գվայակի թեստի արդյունքների վրա։ Ակտիվացված ածուխն օգտագործվում է նաև հիվանդին ռենտգենոգրաֆիայի նախապատրաստելու համար, նվազեցնելով ստամոքսի գազային պարունակությունը այն բարելավում է լյարդի, ենթաստամոքսային գեղձի և երիկամային քարերի տեսանելիությունը։ Փայտածուխով թխվածքաբլիթները վաճառվել նաև որպես տնային կենդանիների խնամքի միջոց։

Այլ խմբագրել

Պնդումներն այն բանի մասին, որ ակտիվացված ածուխը նպաստում է ատամների սպիտակեցմանը, խումհարության վերացմանը և փորափքանքի կանխարգելմանը, գիտականորեն ապացուցված չեն^[15]^[16]։

Կողմնակի ազդեցություններ խմբագրել

Դեղորայքի ոչ ճիշտ կիրառումը (օրինակ թափանցումը թաքեր) կարող է հանգեցնել շնչառական ուղիների ասպիրացիայի, ինչը շտապ բժշկական օգնության բացակայության պայմաններում կարող է հանգեցնել մահվան^[17]։ Ակտիվացված ածուխի օգտագործումը հակացուցված է թթուներով, հիմքերով կամ նաֆթային պրոդուկտներով թունավորման դեպքում։

Ազդեցության մեխանիզմ խմբագրել

Թունավորման կասկածի դեպքում բուժանձնակազմը դեղամիջոցն օգտագործում է կամ անմիջապես դեպքի վայրում կամ վերականգնողական բաժանմունքում։ Այն հազվադեպ օգտագործվում է հեմոպերֆուզիայի ժամանակ արյան միջից թունավոր նյութերի հեռացման համար։ Ակտիվացված ածուխը ներկայումս համարվում է ամենանախըտրելի դեղամիջոցը բազմաթիվ թունավորումների բուժման համար, իսկ այնպիսի եղանակներ ինչպիսիք են արհեստական փսխումը ներկայումս կիրառվում են շատ հազվադեպ։

Այն կապվում է թունավոր նյութերի հետ վատացնելով աղեստամոքսային համակարգից դրանց ներծծումը։ Կարող է ավելացվել դարձելի կապում կաթարտիկի, օրինակ՝ սորբիտոլի օգտագործման միջոցով։
Այն խաթարում է որոշ դեղերի և/կամ դրանց մետաբոլիտների էնտերոհեպատիկ և էնտերոէնտերիկ շրջանառությունները։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 57. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. էջ 469. ISBN 9781284057560.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ Cecen, Ferhan; Aktas, Özgür. «1». Activated Carbon for Water and Wastewater Treatment: Integration of Adsorption and Biological Treatment (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9783527639458. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
↑ Tascón, J. M. D. (2012). Novel Carbon Adsorbents (անգլերեն). Elsevier. էջ 640. ISBN 9780080977447. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
↑ «Charcoal, Activated». International Drug Price Indicator Guide. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 13-ին.
↑ Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. էջ 469. ISBN 9781284057560.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
↑ Eddleston M, Juszczak E, Buckley NA, և այլք: (2008). «Multiple-dose activated charcoal in acute self-poisoning: a randomised controlled trial». Lancet. 371 (9612): 579–87. doi:10.1016/S0140-6736(08)60270-6. PMC 2430417. PMID 18280328.
↑ Rolland, Jacques L. (2006). The Food Encyclopedia: Over 8,000 Ingredients, Tools, Techniques and People. Robert Rose. էջ 148. ISBN 0-7788-0150-0.
↑ Stearn, Margaret (2007). Warts and all: straight talking advice on life's embarrassing problems. London: Murdoch Books. էջ 333. ISBN 978-1-921259-84-5. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 3-ին.
↑ Michael M, Brittain M, Nagai J, և այլք: (Nov 2004). «Phase II study of activated charcoal to prevent irinotecan-induced diarrhea». J Clin Oncol. 22 (21): 4410–7. doi:10.1200/JCO.2004.11.125. PMID 15514383.
↑ Brooks, JK; Bashirelahi, N; Reynolds, MA (September 2017). «Charcoal and charcoal-based dentifrices: A literature review». Journal of the American Dental Association (1939). 148 (9): 661–670. doi:10.1016/j.adaj.2017.05.001. PMID 28599961.
↑ «Can activated charcoal help with hangovers?». WebMD (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 13-ին.
↑ Elliott C, Colby T, Kelly T, Hicks H (1989). «Charcoal lung. Bronchiolitis obliterans after aspiration of activated charcoal». Chest. 96 (3): 672–4. doi:10.1378/chest.96.3.672. PMID 2766830.

[AHFS2016-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[WHO2008-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 57. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[Ric2015-3] 3,0 ^3,1 Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. էջ 469. ISBN 9781284057560.

[AHFS20162-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[5] Cecen, Ferhan; Aktas, Özgür. «1». Activated Carbon for Water and Wastewater Treatment: Integration of Adsorption and Biological Treatment (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9783527639458. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.

[6] Tascón, J. M. D. (2012). Novel Carbon Adsorbents (անգլերեն). Elsevier. էջ 640. ISBN 9780080977447. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.

[WHO19th2-7] «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.

[8] «Charcoal, Activated». International Drug Price Indicator Guide. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 13-ին.

[Ric20156-9] Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. էջ 469. ISBN 9781284057560.

[AHFS-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 «Charcoal, Activated». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.

[11] Eddleston M, Juszczak E, Buckley NA, և այլք: (2008). «Multiple-dose activated charcoal in acute self-poisoning: a randomised controlled trial». Lancet. 371 (9612): 579–87. doi:10.1016/S0140-6736(08)60270-6. PMC 2430417. PMID 18280328.

[Rolland-12] Rolland, Jacques L. (2006). The Food Encyclopedia: Over 8,000 Ingredients, Tools, Techniques and People. Robert Rose. էջ 148. ISBN 0-7788-0150-0.

[stearn2007-13] Stearn, Margaret (2007). Warts and all: straight talking advice on life's embarrassing problems. London: Murdoch Books. էջ 333. ISBN 978-1-921259-84-5. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 3-ին.

[14] Michael M, Brittain M, Nagai J, և այլք: (Nov 2004). «Phase II study of activated charcoal to prevent irinotecan-induced diarrhea». J Clin Oncol. 22 (21): 4410–7. doi:10.1200/JCO.2004.11.125. PMID 15514383.

[15] Brooks, JK; Bashirelahi, N; Reynolds, MA (September 2017). «Charcoal and charcoal-based dentifrices: A literature review». Journal of the American Dental Association (1939). 148 (9): 661–670. doi:10.1016/j.adaj.2017.05.001. PMID 28599961.

[16] «Can activated charcoal help with hangovers?». WebMD (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 13-ին.

[Chest1989-Elliott-17] Elliott C, Colby T, Kelly T, Hicks H (1989). «Charcoal lung. Bronchiolitis obliterans after aspiration of activated charcoal». Chest. 96 (3): 672–4. doi:10.1378/chest.96.3.672. PMID 2766830.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]