Ալիմ (ֆիլմ)

Ալիմ
Երկիր	ԽՍՀՄ
Ժանր	համր կինո և դրամա
Թվական	1926
Ռեժիսոր	Georgi Tasin?
Սցենարի հեղինակ	Միկոլա Բաժան և Ümer İpçi?
Դերակատարներ	Hayri Emir-zade? և Q16691976?
Կինոընկերություն	Համաուկրաինական ֆոտո-կինո վարչություն
Տևողություն	2855 րոպե

Ալիմ, 1926 թվականի խորհրդային համր սև ու սպիտակ ֆիլմ, նկարահանված Գեորգի Տասինի կողմից Ղրիմի թաթարների ազգային հերոս Ալիմ Այդամակի մասին^[1]։

Ֆիլմը նկարահանվել է Համաուկրաինական լուսանկարի և կինոյի վարչության կողմից։ 1937 թվականին արգելվել է ֆիլմի ցուցադրությունը։

Բովանդակություն

«Ալիմ» ֆիլմը պատմում է բարեգութ ավազակ Ալիմ Այդամակի (1816-1849) ճակատագրի մասին, որը Ղրիմի թաթարների համար դարձել է ազգային հերոս։ Սյուժեն ցույց է տալիս աշխատավոր ժողովրդի դասակարգային պայքարը։ Ալիմն ըմբոստանում է կարաիմյան էթնոսից Ալի-Բայի դեմ` կաշվի գործարանում ծանր աշխատանքային պայմանների և աշխատակիցներին ահաբեկման համար, ինչի արդյունքում Այդամակին վտարում են այնտեղից։

Վերադառնալով հայրենի գյուղ՝ Այդամակն աշխատանք է ստանում տեղացի մեծահարուստի մոտ, ով ունի Սառա անունով մի գեղեցիկ դուստր։ Ալիմը գյուղացիներին և գործարանի աշխատողներին համոզում է ապստամբել Ալի Բայի դեմ։ Նրա դեմ կռվում են հողատերերը, պաշտոնյաներն ու մուրզաները^[2]^[3]։

Ալի Բայի հերթական անարդարությունից հետո բանվորները սպանում են նրան։ Թաքնվելով կազակներից՝ Ալիմը թաքնվում է լեռներում՝ դառնալով ճնշվածների պաշտպան։ Կատարում է մի շարք սխրանքներ՝ պատժում է հարսնացուին առևանգող Մուրզային, հողատիրոջից վերցնում է գյուղացիների պարտքի ստացականները, խափանում է ստրկացնող կարգադրիչի աղջկա հարսանիքը^[3]։

Արդյունքում կազակները բռնում են Ալիմին։ Բանտից փախուստի ժամանակ մի պահակ սպանում է նրան^[3]։

Դերերում

Խայրի Էմիր-Զադե - Ալիմ
Ասիե Էմիր-Զադե - Սարա, Բաբաջանի դուստրը
Միխայիլ Արբենին - Իբրահիմ Մուրզա, հարուստ մարդ
Վ.Կոլպաշնիկով - Ալի-բայ, Ալիմի գործատուն
Ալեքսանդր Արբո - ոստիկան
Գաբրիել Մարինչակ - Ռոժեն, ավազակ
Ա. Նարովսկի - Պետրենկո, հեղափոխական
Բ. Գոնչարով - Մուրզա Բատ
Կ. Ումերով - Բեքիր՝ Ալիմի ընկերը
Ն. Պլատոնով - մոլլա:

Ստեղծագործություն

Ֆիլմի սցենարը գրել է բանաստեղծ Նիկոլայ Բազանը՝ 1925 թվականին Ումեր Իպչիի համանուն պիեսի հիման վրա։ Մինչ նկարահանումների սկսվելը, ֆիլմի սցենարը համաձայնեցվել է Ղրիմի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի գիտական խորհրդի թաթարական բաժնի կողմից։ Ղրիմի թաթար համայնքի ներկայացուցիչները 1925 թվականի հոկտեմբերի 7-ին և 8-ին երկու երեկոների ընթացքում քննարկել են սցենարը մինչև ամենափոքր մանրամասները։ Հանդիպմանը մասնակցել են Մուստաֆա Բեքիրովը, Օսման Նուրի Աքչոկրակլին, Ումեր Իպչին, Ուսեին Բոդանինսկին։ Հանդիպման ղեկավարն էր Ղրիմի կրթության ժողովրդական կոմիսարիատի ներկայացուցիչ Յագյա Բայրաշևսկին։ Ժողովն ի վերջո որոշել է, որ կինոնկարը ճիշտ կլինի պատմական ու կենցաղային տեսանկյունից։ Բացի այդ, Բոդանինսկին դարձել է ֆիլմի խորհրդատու նկարիչ^[3]^[4]։

Ֆիլմի բյուջեն 1925 թվականին կազմել է 103 հազար ռուբլի, իսկ հաջորդ տարի՝ 69 հազար ռուբլի։ Ֆիլմը սկսել է նկարահանվել Յալթայի կինոստուդիայում՝ բնիկացման արշավի ժամանակ, երբ ազգային պատմության նկատմամբ պահանջարկ կար։ Նկարահանումները սկսվել են 1925 թվականի աշնանը։ Նկարահանումները տեղի են ունեցել Այ-Պետրիում, Չատիր-Դաղում, Վորոն գյուղում և Բախչիսարայի շուկայում^[3]։

Ցուցադրություններ

Ֆիլմի պրեմիերան կայացել է 1926 թվականի օգոստոսի 16-ին Մոսկվայում և 1926 թվականի նոյեմբերի 30-ին Կիևում։ Ֆիլմը թողարկվել է ռուսերեն և ուկրաիներեն ենթագրեր^[3]^[5]։

1927 թվականին ֆիլմը ցուցադրվել է Բեռլինում և Փարիզում^[3]։

1935 թվականին ֆիլմը վերամոնտաժվել և թողարկվե է նոր տարբերակով։ 1937 թվականի ապրիլի 21-ին «Ուկրաինֆիլմ»-ի հրամանով արգելվել է ֆիլմի ցուցադրությունը, և դրա պատճենները հրամայվել են վերադարձնել ստուդիա։ Ֆիլմի արգելքը տեղի է ունեցել ազգայնական բուրժուական կազմակերպություն ստեղծելու մեղադրանքների և ֆիլմի ստեղծման մեջ ներգրավված Ղրիմի թաթարական մտավորականության անդամների ձերբակալության ֆոնին^[3]^[4]։

1998 թվականին պատմաբան Տ. Դերևյանկոն վերհիշել է ֆիլմի պատմությունը «Խայրին գլխավոր դերում» հոդվածում^[3]։

2013 թվականին ATR հեռուստաալիքը պատրաստվում էր ֆիլմն առաջին անգամ ցուցադրել հեռուստատեսությամբ^[6]։ Ֆիլմը կրկին հրապարակայնորեն ցուցադրվել է 2014 թվականի հունիսին՝ Օդեսայում Համր ֆիլմերի և ժամանակակից երաժշտության «Լուռ գիշերներ» փառատոնի շրջանակներում։ Շոուն ուղեկցվում էր Էնվեր Իզմայիլովի ջազային իմպրովիզացիայով^[3]^[7]։

Քննադատություն

Ֆիլմի հանրաճանաչությունը նկարագրել է արվեստաբան Ջ. Կալբերտը «Ալիմը կենդանացավ» հոդվածում. «Չնայած ցրտին ու մշուշին, մարդիկ թերակղզու բոլոր անկյուններից՝ ձիերով և ոտքով, սայլերով ու սայլակառքերով, ուղղություն էին վերցրել դեպի Սիմֆերոպոլ։ Նրանք հավաքվել էին Գյուղացիների կենտրոնական տանը, որտեղ ցուցադրվելու էր ֆիլմը։ Երբ լույսերն անջատվեցին, և հերոսի անունը հայտնվեց էկրանին, լսվեցին բուռն ծափահարություններ, որոնք արտահայտում հասարակ մարդկանց պաշտպան Ալիմի նկատմամբ իրենց անկեղծ սերը»։ Պատմաբան Բորիս Զմերզլին նույնպես ընդգծել է ֆիլմի հանրաճանաչությունը և դրա բազմակի կրկնացուցադրումները^[3]։

Գլխավոր դերասան Խայրի Էմիր-Զադեն արժանացել է դրական արձագանքների 1927 թվականին «Սովետական էկրան» ամսագրում^[4]։

Ծանոթագրություններ

↑ Алим (1926), Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին
↑ «Фильм АЛИМ. (1926)». old2019.gosfilmofond.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 Волошенюк О. Перший кримськотатарський фільм: постколоніальні студії // Студії мистецтвознавчі. — 2017. — С. 51—64. Архивировано из первоисточника 7 Հունիսի 2020.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Бекирова Гульнара (2016 թ․ օգոստոսի 8). «Справедливый разбойник Алим. О фильме-легенде». Крым.Реалии. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ «Алім» (ուկրաիներեն). ВУФКУ. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ «По телевидению впервые покажут фильм о крымском "Робин Гуде"». atr.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ «В Одесі покажуть кримськотатарський бойовик 1920-х років. ФОТО». Історична правда. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

Գրականություն

Գրուշեցկա V. O. «Ալիմ» ֆիլմը 19-րդ դարի կեսերի Ղրիմի թաթարների և Ղրիմի կարաիտների ավանդական տարազի ժերելո ադապտացիա է: (մինչև Ալիմա Ազամաթ օղլուի ծննդյան 200-ամյակը) // Օդեսայի ազգային համալսարանի պատմական ֆակուլտետի նշումներ. Ի. Ի. Մեչնիկովը։ - Օդեսա Օդեսայի ազգային համալսարանի անվան Ի. Ի. Մեչնիկովա, 2016 թ. - VIP. 27. — Էջ 7-28։
Պաշչենկո, Ա.Ալիմ - Ղրիմի թաթար ապստամբ / Ա.Պաշչենկո // Կինոթատրոն. - 2016 թ. - Թիվ 4։ — Էջ 10-12։

Արտաքին հղումներ

Ուսեինովա Գուլնարա. «Ալիմ» ֆիլմը Ղրիմի թաթար ժողովրդի մասունքն է (03/04/2016) // Ղրիմի ձայնը
Ցալիկ Ստանիսլավ. «Ալիմ». Ղրիմի թաթարական առաջին ֆիլմը։
Crimean Tatars (2024 թ․ մարտի 17). «Фильм "Алим" (1926 г.)». Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին.

[1] Алим (1926), Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 31-ին

[b2-2] «Фильм АЛИМ. (1926)». old2019.gosfilmofond.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

[d32-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 Волошенюк О. Перший кримськотатарський фільм: постколоніальні студії // Студії мистецтвознавчі. — 2017. — С. 51—64. Архивировано из первоисточника 7 Հունիսի 2020.

[a1-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Бекирова Гульнара (2016 թ․ օգոստոսի 8). «Справедливый разбойник Алим. О фильме-легенде». Крым.Реалии. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

[5] «Алім» (ուկրաիներեն). ВУФКУ. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

[6] «По телевидению впервые покажут фильм о крымском "Робин Гуде"». atr.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

[7] «В Одесі покажуть кримськотатарський бойовик 1920-х років. ФОТО». Історична правда. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Ալիմ

Երկիր	ԽՍՀՄ
Ժանր	համր կինո և դրամա
Թվական	1926
Ռեժիսոր	Georgi Tasin?
Սցենարի հեղինակ	Միկոլա Բաժան և Ümer İpçi?
Դերակատարներ	Hayri Emir-zade? և Q16691976?
Կինոընկերություն	Համաուկրաինական ֆոտո-կինո վարչություն
Տևողություն	2855 րոպե