Ազատ Իդել-Ուրալ
Ազատ Իդել-Ուրալ (ռուս.՝ Свободный Идель-Урал, թաթ.՝ Азат Идел-Урал, էրզ.՝ Олячив Рав-Уралонь), Պովոլժիեի ժողովրդի քաղաքացիական շարժում, որ նպատակներն են Մորդովիայի, Չուվաշիայի, Մարի Էլի, Թաթարստանի, Ուդմուրտիայի և Բաշկորտոստանի անկախացումն էր և այս վեց հանրապետությունների ինտեգրումը մեկ ընդհանուր սահմանով, տնտեսական ոլորտով և ամբողջական անվտանգության համակարգով մեկ միության մեջ։
| Ազատ Իդել-Ուրալ | |
|---|---|
 | |
| |
| Տեսակ | հասարակական կազմակերպություն |
| Ղեկավար | Ռաֆիս Կաշապով Սիրես Բելյաեն |
| Ղեկավար կենտրոն | Լոնդոն |
| Գործունեության տարածք | |
| Ստեղծման տարեթիվ | 2018 |
| Համախոհներ | Համաթաթարական հասարակական կենտրոն Բաշկորտոստան |
| Հակառակորդներ |  Ռուսաստան |
Պատմություն
խմբագրելՌաֆիս Քաշապովը՝ թաթարական ազգային շարժման առաջնորդներից մեկը, դատապարտվել է 2015 թվականի սեպտեմբերին Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին վերաբերյալ քննադատության համար և դատապարտվել է 3 տարվա ազատազրկման քրեակատարողական գաղութում։ Նրան ազատ են արձակել 2017 թվականի դեկտեմբերի 26-ին։ 2018 թվականի փետրվարի սկզբին Քաշապովը գաղթել է Ուկրաինա, որտեղ հանդիպել էր իր համախոհ Սիրես Բոլյաենին, ով էրզիական էթնիկ ծագմամբ մորդվական ռազմական թոշակառու է[1]։
2018 թվականի մարտի 21-ին Ռաֆիս Քաշապովն ու Սիրես Բոլյաենը Կիևում մամուլի ասուլիս են անցկացրել իրենց կողմնակիցների փոքր խմբի հետ, որտեղ հրապարակայնորեն հայտարարվել է «Ազատ Իդել-Ուրալ» քաղաքացիական շարժման սկիզբը[2]։
Իր գործունեության առաջին հինգ ամիսների ընթացքում կազմակերպությունը խուսափել է խոսել բացահայտ անջատողական դիրքերից՝ միաժամանակ հայտարարելով Պովոլժիեի հանրապետությունների ինքնիշխանության վերականգնման համար իր պայքարը։ Այնուամենայնիվ, երբ Ռուսաստանի Պետական Դուման հաստատեց օրենք հանրակրթական ուսումնական հաստատություններում մայրենիի ուսումնասիրության մասին, որը Իդել-Ուրալի հանրապետությունների պաշտոնական լեզուները հանեց պարտադիր դպրոցական ուսումնական ծրագրերից, «Ազատ Իդել-Ուրալ»-ը փոխեց շարժման գործունեության հիմնական նպատակը[3][4]։
«Ազատ Իդել-Ուրալ»-ի հռչակագրում նշվել է Էրզյանո-Մոկշանիայում, Չուվաշիայում, Մարի Էլում, Թաթարստանում, Ուդմուրտիայում և Բաշկորտոստանում ստեղծել անկախ ազգային ժողովրդավարական պետություններ՝ միաժամանակ նշելով դիմադրության ոչ բռնի մեթոդները։ Այս հայտարարությունից մի քանի օր անց ռուսական ԶԼՄ-ները հայտնում են, որ Քաշապովի դեմ նոր քրեական գործ է հարուցվել՝ ինտերնետում նյութեր հրապարակելու համար, որոնք ատելություն են առաջացնում ռասայի, էթնիկ ծագման, լեզվի և կրոնի հիմքերով[5][6]։
Գաղափարախոսություն
խմբագրելԱզատ Իդել-Ուրալը իրեն դիրքավորում է որպես զանգվածային քաղաքացիական-քաղաքական շարժում, որը հիմնված է ժողովրդավարության և մարդասիրության սկզբունքների վրա։ Շարժման հիմնական նպատակն է Էրզյանո-Մոկշանիայի, Չուվաշիայի, Մարի Էլի, Թաթարստանի, Ուդմուրտիայի և Բաշկորտոստանի անկախ ազգային ժողովրդավարական հանրապետությունների ստեղծումն է։ Կազմակերպության առաջնային նպատակներն են սոցիալական գիտակցությունը, մշակութային և կրոնական իրավունքների էրզիացիների, մոկշաների, չուվաշների, մարիների, թաթարների, ուդմուրտների և բաշկիրների համար մշակութային և կրոնական իրավունքներն են։
Իդել-Ուրալի հանրապետությունների կարգավիճակը
խմբագրելԱզատ Իդել-Ուրալի նպատակն Էրզյանո-Մոկշանիայի, Չուվաշիայի, Մարի Էլի, Թաթարստանի, Ուդմուրտիայի և Բաշկորտոստանի անկախ ազգային ժողովրդավարական հանրապետությունների ստեղծումն է։ Ազատ Իդել-Ուրալը հայտարարում է, որ իրենք նպատակ ունեն միավորել այս ազգային հանրապետություններին Եվրամիության նման միջպետական ասոցիացիայի մեջ։ Շարժումը շեշտում է, որ յուրաքանչյուր հանրապետություն ինքնուրույն կիրականացնի իր ներքին և արտաքին քաղաքականությունը, բայց միասին կապահովի հավաքական անվտանգություն, ընդհանուր սահմանային անվտանգություն, միասնական մաքսային տարածք և ընդհանուր արժույթ[7]։
Մինչդեռ Ազատ Իդել-Ուրալը ներկայացրել է իր ծրագիրը, որտեղ ուրվագծվել են նրա նպատակներն ու խնդիրները, հանրապետությունները մնում են Ռուսաստանի Դաշնության կազմում։ Մասնավորապես, շարժումը նպաստում է հանրապետությունների և դաշնային կենտրոնի միջև պայմանագրային հարաբերություններին։ Իդել-Ուրալի հանրապետությունները պետք է ունենան վետոյի իրավունք իրենց հետաքրքրություններին վերաբերող հարցերում, ինչպես նաև կարողանան ինքնուրույն հարաբերություններ հաստատել այլ պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների հետ։ Քաղաքացիների կարգավիճակը պետք է սահմանադրորեն սահմանվի Իդել-Ուրալի հանրապետություններում, և պետք է ընդունվեն օրենքներ քաղաքացիության մասին[8]։
Ազատ Իդել-Ուրալը Պովոլժիեի հանրապետությունների կառավարություններին և քաղաքացիներին կոչ է անում հրաժարվել հանրապետությունների միջև այս սահմանների վերանայման գաղափարից[9]։ Իդել-Ուրալի քաղաքական քարտեզը, որը ներկայացվեց 2018 թվականի սեպտեմբերի 23-ին, դարձավ շարժման ամենահաջողված նախագծերից մեկը։ Սիրես Բոլիաենը նշել է, որ չնայած բաշկիրների, թաթարների, չուվաշների, մարիների, էրզիացիների և մոկշանների էթնիկ հողերը տարածվում էին ժամանակակից հանրապետությունների սահմաններից այն կողմ շատ հեռու, վերջիններիս ցանկացած վերանայումը, հատկապես միջհանրապետական սահմանները, աղետալի հետևանքներ կունենան Իդել-Ուրալի ազգային շարժումների վրա։ Ըստ Բոլիաենի` հանրապետությունների ներկայության բուն փաստը, իրենց ճանաչված վարչական սահմաններով, ազգային շարժումների մեծ նվաճում է, որը կծառայի որպես ելակետ Ռուսաստանից անկախություն ձեռք բերելու գործընթացում[10]։
Բանակ և զինվորական ծառայություն
խմբագրելԻդել-Ուրալի հանրապետությունների տարածքում կստեղծվեն հատուկ տարածքային պաշտպանական ստորաբաժանումներ։ Այս ստորաբաժանումները կապահովեն պարտադիր ռազմական պատրաստություն և սպասարկում հանրապետությունների քաղաքացիների համար՝ անկախ նրանց ազգային պատկանելությունից կամ էթնիկ ծագումից։ 18-ից 30 տարեկան յուրաքանչյուր քաղաքացու սպասարկվող զինվորական կամ ոստիկանության ծառայությունը մեկ տարի պարտադիր կլինի։ Նման ծառայություն ավարտած յուրաքանչյուր քաղաքացի իրավունք կունենար կրել անձնական հրազեն։ Զենքի վաճառքը օրինական կլինի միայն այն քաղաքացիների համար, ովքեր հասել են 21 տարեկան և միայն պետական խանութներում։
Շարժումը կտրականապես մերժում է Իդել-Ուրալից դուրս գտնվող հանրապետությունների քաղաքացիների պարտադիր զինվորական ծառայությունը։
Ազատ Իդել-Ուրալը հանդես է գալիս հանրապետությունների հռչակման համար՝ որպես միջուկային զենքերից զերծ տարածք։ Շարժումը աջակցում է ինչպես հանրապետությունների տարածքից ինչպես զանգվածային զենքի հեռացմանը, այնպես էլ սովորական զենքի կրճատմանը։
Ազգային քաղաքականություն
խմբագրել
«Ազատ Իդել-Ուրալ» շարժումը նշանակում է, որ Իդել-Ուրալի հանրապետությունների բնակչությունը պաշտոնական լեզուներով ստանա ավագ դպրոցի, քոլեջի և համալսարանական կրթության ամբողջ ծավալը։ Պաշտոնական լեզուների ուսումնասիրությունը պարտադիր պետք է լինի բոլոր ուսումնական հաստատություններում՝ առաջինից մինչև վերջին ուսումնական տարին[11]։ Կիրականացվի քվոտայի սկզբունք՝ իշխանության ներկայացուցչական մարմիններ հիմնելու համար, ըստ որի՝ մանդատների մեծամասնությունը միշտ պատկանելու է բնիկ ժողովուրդների ներկայացուցիչներին։
Բնիկ ժողովուրդների համար մշակութային ինքնավարություն կտրամադրվի հանրապետություններում՝ գիտակցելով մշակութային և սոցիալական հիմնարար իրավունքներ, ինչպիսիք են մայրենի լեզուներով կրթություն ստանալու իրավունքը, մշակութային և կրթական հասարակություններ ստեղծելու իրավունքը և զանգվածային լրատվամիջոցներ հիմնելու իրավունքը։
Պետական կառավարումը և հաշվառումը պետք է օգտագործեն հանրապետությունների պաշտոնական լեզուները։ Հանրապետությունների պաշտոնական լեզուները նույնպես պետք է լինեն սոցիալական ծառայությունների ոլորտում նախընտրելի տարբերակ։
Քաղաքների, գյուղերի, այլ բնակավայրերի և աշխարհագրական օբյեկտների անունները պետք է վերանվանվել իրենց բնօրինակ անունները, որոնք փոխվել էին «Կրեմլի ռուսականացման գաղութատիրական քաղաքականության» ժամանակ։
Գործունեություն
խմբագրել«Ազատ Իդել-Ուրալ շարժման հիմնական նպատակներն են կրթական գործունեությունը և մարդու իրավունքների պաշտպանությունը։ Ակտիվիստները կազմակերպում են զանգվածային հանդիպումներ և գործադուլներ եվրոպական երկրների Ռուսաստանի Դաշնության դիվանագիտական գրասենյակների մոտ՝ ուշադրություն դարձնելու Պովոլժիեի բնիկ ժողովուրդների խնդիրներին։ Շարժումը ֆինանսապես աջակցում է քաղբանտարկյալների ընտանիքներին՝ պատիժը կրելով Ռուսաստանում իրենց քաղաքական դրդապատճառներով պատիժները, ինչպես նաև աշխարհին է փոխանցում տեղեկատվություն Իդել-Ուրալում գտնվող էրզիացիների, մոկշաների, չուվաշների, մարիների, թաթարների, ուդմուրտների և բաշկիրների ժողովրդների ներկայիս իրավիճակի վերաբերյալ։
Ազատ Իդել-Ուրալն իր ինտերնետային հեռարձակումն իրականացնում է էրզյաներենով։ Դրանք ներառում են համաշխարհային քաղաքականության, տնտեսագիտության, սպորտի և մշակույթի վերաբերյալ նորությունների ակնարկներ և հասանելի են ամեն ամիս մի քանի անգամ։ «Տորպինգեն Բլոկնոտ» (էրզ․՝ ռազմական նոթատետր) ծրագիրը տեղեկատվություն է տալիս ժամանակակից ռազմական հակամարտությունների մասին, ներդնում է ռազմական արդյունաբերության նոր ապրանքներ և քննարկում էրզիական ռազմական պատմությունը։ Հասանելի է նաև ինտերնետի միջոցով[12]։
Լեզվի պաշտպանություն
խմբագրելԷրզյաներեն, մոկշաներեն, չուվաշերեն, մարիերեն, թաթարերեն, ուդմուրտերեն և բաշկիրերեն լեզուներին աջակցելու համար հավաքներն ու գործադուլները «Ազատ Իդել-Ուրալ» քաղաքացիական շարժման առաջին զանգվածային հասարակական գործողություններն էին։ 2018 թվականի ապրիլին «Ազատ Իդել-Ուրալ» նախաձեռնությամբ մեկնարկեց «Պաշտպանեք Իդել-Ուրալի լեզուները» խորագրով միջազգային քարոզչական արշավը։ Քարոզարշավի ընթացքում Իդել-Ուրալում և արտերկրում ակտիվիստները հանրային վայրերում սելֆի էին անում`իրենց մայրենի լեզվին աջակցելու համար։ Լուսանկարները տարածվել են սոցիալական ցանցերում`լեզուների կայունություն ցուցաբերելու և Ռուսաստանին դիմակայելու ուժեղ ու հստակ կոչով[13]։
Քարոզարշավի ավարտը կայացավ 2018-ի ապրիլի 28-ին աշխարի տարբեր երկրներում Ռուսաստանի դեսպանատների առաջ միաժամանակյա գորխադուլով։ Այս գործողությունները տեղի են ունեցել «Պաշտպանեք Իդել-Ուրալի լեզուները» կարգախոսով և նպատակ ունեին շատ երկրներում հասարակության ուշադրությունը սևեռել դեպի ռուսականացման քաղաքականությունը, որը Մոսկվան իրականացնում է Իդել-Ուրալի ժողովուրդների դեմ։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Free Idel-Ural Movement takes shape in Kyiv
- ↑ «ГР "Вільний Ідель-Урал" буде добиватися суверенітету кількох російських республік». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 3-ին.
- ↑ Рәфис Кашапов: "Русия сәяси кырында тирес булу язмышына беркайчан да ризалашмаячакмын"
- ↑ "Азат Идел-Урал": Мәскәү Идел-Урал телләрен маргинальләштерергә омтыл
- ↑ «Представник «Ідель-Урал»: русифікаторський мовний закон в РФ — це агонія Імперії». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 21-ին.
- ↑ В Челнах завели очередное уголовное дело на Рафиса Кашапова
- ↑ "Азат Идел-Урал" хәрәкәте үз сәяси програмы турында фикер алышуга чакыра
- ↑ Маємо право захищатися всіма доступними методами
- ↑ Рәфис Кашапов: "Эшне дөнья кимәлендә алып бару кирәк"
- ↑ Львовта Идел-Уралның сәяси харитасын тәкъдим иттеләр
- ↑ Россия уничтожает языки коренных народов, - активист
- ↑ Торпингень Блокнот #1
- ↑ Русия халыклары хокукларын якларга чакырып өч илдә пикетлар узачак