Փուլի

փուլի
Տեսակ	շան ցեղատեսակ
Այլ անուններ	Հունգարական ջրաշուն; Հունգարական հովվաշուն փուլի
Բնաշխարհ	Հունգարիա
Առանձնահատկություններ
Զանգված արու	13-15 կգ
Զանգված էգ	10-13 կգ
Հասակ արու	39-45 սմ
Հասակ էգ	36-42 սմ
Գույն	սև, սև ժանգակարմիր կամ մոխրագույն երանգով, մոխրագույն, մարգարտասպիտակ
Կյանքի տևողություն	12-13 տարի
Կյանքի տևողություն	12-13 տարի
Դասակարգում և տեսականմուշ
FCI	Խումբ 1 Բաժին 1 #55
	Շուն (Canis lupus familiaris)

Փուլի, կամ հունգարական ջրաշուն^[1], կամ հունգարական հովվաշուն փուլի^[2] (հունգ.՝ puli), հովվաշան ցեղատեսակ, միջնադարում հայտնաբերվել է Հունգարիայում։ Արտաքնապես նման է փոքր կոմոնդորի^[3]^[4]։

Ցեղատեսակի պատմություն

Փուլին առաջացել է Չինաստանի արևմուտքում և ընդհանուր արմատներ ունի տիբեթական տերիերի հետ։ Թերևս այդ շների նախնիները, հաղթահարելով ասիական բարձրությունները, քոչվոր ավարների հետ հասել են ժամանակակից Հունգարիայի տարածք։ Բայց ավանդաբար վարկած է ընդունվում նաև այն, որ փուլիի նախնիները Հունգարիա են բերվել 18-րդ դարում կումանների կողմից^[5]։ Հունգարական գրականության մեջ «փուլի» անվանումն ի հայտ է եկել 1751 թվականին^[2]^[3]։

Շների ցուցահանդեսում փուլին առաջին անգամ ցուցադրվել է Բուդապեշտում 1923 թվականին^[6]։ 1936 թվականին ցեղատեսակը ընդունվել է Ամերիկյան շնաբուծության ակումբ^[7], 1948 թվականին՝ ամերիկյան Շնաբուծության միացյալ ակումբ (UKC)^[6], իսկ 1954 թվականին՝ Կինոլոգիական միջազգային ֆեդերացիա (FCI), որտեղ դասակարգված է հովվական և սկոտոգոնյան շների խմբում, հովվաշների բաժանմունքում^[8]։

Սկզբում փուլիներն օգտագործվում էին ոչխարների հոտերը պաշտպանելու համար, սակայն ժամանակի ընթացքում նրանք սկսեցին օգտագործվել որպես հրացանավարժ շուն^[4]։ Շատ հայտնի են ինչպես իրենց հայրենիքում, այնպես էլ Եվրոպայի մյուս երկրներում։ Եվրոպական և ամերիկյան մայրցամաքներում կան Ազգային ցեղատեսակների ակումբներ։ Փուլին առաջին անգամ Ռուսաստան է բերվել 20-րդ դարի կեսերին^[2]։

Արտաքին տեսք

Միջին չափի, ամուր մարմնակազմվածքով և քառակուսի ձևաչափով, խիտ, բավականին գանգուր և իրար միահյուսված բրդով, աչքերը գրեթե ամբողջությամբ ծածկված շուն է։ Մեջքին թեքված փափկամազ պոչը հետնաբաշից գավակը վեր բարձրացող գծի տպավորություն է ստեղծում^[9]։

Գանգը փոքր է և նուրբ, առատ մազերի պատճառով գլուխը թվում է կլոր։ Դունչը սուր չէ, նրա երկարությունը գլխի երկարության երրորդ մասն է կազմում, ճակատից դնչի անցումը թույլ է, քիթն ուղիղ է։ Աչքերը փոքր-ինչ ծուռ են, մուգ շագանակաույն, աշխույժ և խելացի արտահայտությամբ։ Ականջները V-աձև են, կախված, լայն հիմքերով և կլոր ծայրերով։ Պարանոցն ամուր է, մկանուտ^[1]^[9]։

Մեջքն ուղիղ է, ուժեղ, մկանուտ, գոտկատեղը կարճ է, գավակ՝ մի փոքր հակված։ Կրծքավանդակը խորն է, լավ կլորացված կողոսկրերով։ Պոչը ծածկված է հաստ բրդով։ Վերջույթներն ամուր են և մկանուտ, ոտքերը կարճ են, կլոր, ճիրանները հիմնականում սև են, բարձիկները մուգ են և առաձգական^[9]։

Խիտ, մինչև գետին կախված մազերն ամբողջությամբ ծածկում են շանը՝ թույլ չտալով որոշել նրա ուրվագիծն ու ձևը։ Մորթին կազմված է կոշտ ծածկույթային մազերից և ավելի բարակ բրդատակի աղվամազից, որոնց ճիշտ, գենետիկորեն կանխորոշված հարաբերակցությունը շանը տալիս է էսթետիկ տեսք և հեշտացնում մորթու խնամքը։ Ամենաերկար մազերը ծածկում են մեջքը, գավակը և ազդրի ներսի մասը, դրանց երկարությունը կազմում է 20-30 սմ։ Այդ տեսակի ծածկույթը բնորոշ է միայն հասուն շներին, ձագերն ունեն փափուկ, մի փոքր ալիքավոր մորթի։ Գունավորումը սև է, սև՝ մի փոքր ժանգակարմիր կամ մոխրագույն երանգով, ցանկացած երանգի մոխրագույն, մարգարտասպիտակ։ 20-րդ դարի առաջին կեսին իդեալական էր համարվում սև գույնը, այնուհետև ավելի հայտնի դարձավ սպիտակը։ Ցուցահանդեսներում փուլիի սպիտակ և մյուս գունավորումները գնահատվում են տարբեր դաշտերում^[1]^[2]^[3]^[4]^[9]։

Արու շան հետնաբաշի երկարությունը 39-45 սմ է, էգինը՝ 36-42 սմ, իդեալական է համարվում համապատասխանաբար 41-43 սմ և 38-40 սմ հասակը։ Արուի զանգվածը 13-15 կգ է, էգինը՝ 10-13 կգ^[9]։

Խառնվածք

Փուլիի ձագեր

Իր բնույթով շատ խելացի, հնազանդ, մեղմ և ակտիվ շուն է, լավ հասկանում է տիրոջը, որին շատ է կապվում։ Ունի պաշտպանական հոյակապ հատկանիշներ, չնչին կասկածելի ձայնի դեպքում հաչում է, տիրոջը պաշտպանելիս ագրեսիվ է և անվախ, սակայն շների ու ընտանի մյուս կենդանիների հետ հարաբերություններում ագրեսիա չի դրսևորում։ Ձագերին վարժեցնել պետք է սկսել վաղ տարիքից և դա պետք է անել նրբորեն, առանց զայրանալու, ձայնը բարձրացնելու և պատժելու^[1]^[2]^[3]^[4]։

Որպես հովվաշուն՝ դիմացկուն է և ոչ պահանջկոտ, հսկում է հոտը՝ ցատկելով ոչխարների մեջքին կամ թռչելով նրանց վրայով^[1]^[10]։ Նրան կարելի է օգտագործել պայթուցիկ նյութերի որոնման ժամանակ, երկու համաշխարհային պատերազմների ընթացքում Հունգարիայում օգտագործվել է ոստիկանական ծառայության մեջ։ Փուլին դինամիկ է և ընկալունակ, հեշտությամբ սովորում է ամեն մի նորին, սիրում է արգելքների հաղթահարումով շարժումը, այդ պատճառով էլ այս շան հետ հետաքրքիր է զբաղվել կինոլոգիական այնպիսի մարզաձևերով, ինչպիսիք են աջիլիթին, դոգ-ֆրիզբին և ֆրիսթայլը^[2]։

Առողջություն

Այս ցեղատեսակի ներկայացուցիչներն ունեն գերազանց առողջություն։ Գենետիկական հնարավոր հիվանդություններից են էնդոկրին համակարգի (հիպոթիրեոզ), մաշկի և լորձաթաղանթի, լյարդի և ենթաստամոքսային գեղձի, աչքերի (ցանցաթաղանթի դիսպլազիա) և կմախքի (պոչի կրճատություն, ազդրի բնածին հոդախախտ, ոչ լրիվ ատամներ) հիվանդությունները։ Կարող են ունենալ մաշկաբորբի և սրտանոթային հիվանդություններ։ Սննդի նկատմամբ պահանջկոտ չեն և հակում չունեն ալերգիաների նկատմամբ, այդ պատճառով էլ կարող են սնվել ինչպես բնական, այնպես էլ պատրաստի արդյունաբերական կերերով։ Կյանքի միջին տևողությունը 12-13 տարի է^[2]^[4]^[11]։

Կերակրումն ու խնամքը

Փուլիի ոչ մեծ չափերը հնարավորություն են տալիս նրան պահել քաղաքային բնակարաններում։ Նրանք արագ և հեշտությամբ հարմարվում են գոյության պայմանների փոփոխություններին։ Նրանց դռեդլոկը, ձևավորելով յուրահատուկ միկրոկլիմա, հուսալիորեն պաշտպանում է ցրտից, ջերմությունից և տոթից՝ շանը հնարավորություն տալով հարմարավետ զգալ փողոցում և շինություններում։ Փուլիները լավ հարմարվում են բոլոր տարիքի մարդկանց հետ, ներառյալ երեխաների, նրանք շատ են սիրում գտնվել ուշադրության կենտրոնում։ Այսպիսի շները հարմար են այն մարդուն, որը նախընտրում է սպորտային կյանքը, փուլիները սիրում են ակտիվ զբոսանքները և կարիք ունեն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, ցանկալի է խոչընդոտների հաղթահարումով^[1]^[2]^[4]^[10]։

Անհրաժեշտ է ամեն օր փուլիին խնամքով սանրել՝ խուսափելու համար մազերի խճճվելուց։ Այս ցեղատեսակի շան մազերը չեն թափվում, չունեն հոտ և ալերգիա չեն առաջացնում։ Փուլիին պետք է լողացնել անհրաժեշտության դեպքում՝ հաշվի առնելով այն փաստը, որ լողանալուց հետո շանն անհրաժեշտ է բավականին երկար ժամանակ լիովին չորանալու համար^[2]։ Շոգ եղանակին պետք է աշխատել այս շներին պահել ստվերում՝ տալով բավականին ջուր^[4]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Животные в доме: энциклопедия / Ред. коллегия: В. Г. Гребцова, М. Г. Таршис, Г. И. Фоменко. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 202—203. — 304 с. — ISBN 5-85270-118-1
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Венгерская овчарка пули // Друг : журнал. — 2017. — № 12. Архивировано из первоисточника 5 Մարտի 2018.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Круковер В. И. Пуми и пули // Собачья азбука. Выбираем, приобретаем, воспитываем. — М.: Эксмо, 2011. — С. 50. — 288 с. — (Энциклопедии животных). — ISBN 978-5-699-45674-1
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 Мей Дж. Всё о самых популярных породах собак. — СПб.: Кристалл, 2009. — С. 115. — 160 с. — ISBN 978-5-9603-0019-3
↑ Szeremy S. E. «History of the Puli» (PDF) (անգլերեն). Puli Club of America. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 «Puli» (անգլերեն). United Kennel Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «Puli» (անգլերեն). American Kennel Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «FCI breeds nomenclature. PULI (55)» (անգլերեն). Federation Cynologique Internationale. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 «PULI. FCI-Standard № 55» (PDF) (անգլերեն). Federation Cynologique Internationale. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին.
↑ ^10,0 ^10,1 Собаки / И. Г. Барановская, Л. Д. Вайткене. — М.: АСТ, 2016. — С. 186. — 256 с. — (Большая иллюстрированная энциклопедия). — ISBN 978-5-17-095414-8
↑ Паджетт Дж. Контроль наследственных болезней у собак / Под ред. М. Р. Погосбековой. — М.: Софион, 2006. — С. 214. — 280 с. — 3000 экз. — ISBN 5-9668-0013-8

Արտաքին հղումներ

Փուլի հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փուլի» հոդվածին։

[жвд-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Животные в доме: энциклопедия / Ред. коллегия: В. Г. Гребцова, М. Г. Таршис, Г. И. Фоменко. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 202—203. — 304 с. — ISBN 5-85270-118-1

[друг-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Венгерская овчарка пули // Друг : журнал. — 2017. — № 12. Архивировано из первоисточника 5 Մարտի 2018.

[Круковер-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Круковер В. И. Пуми и пули // Собачья азбука. Выбираем, приобретаем, воспитываем. — М.: Эксмо, 2011. — С. 50. — 288 с. — (Энциклопедии животных). — ISBN 978-5-699-45674-1

[Мей-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 Мей Дж. Всё о самых популярных породах собак. — СПб.: Кристалл, 2009. — С. 115. — 160 с. — ISBN 978-5-9603-0019-3

[5] Szeremy S. E. «History of the Puli» (PDF) (անգլերեն). Puli Club of America. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.

[ukc-6] 6,0 ^6,1 «Puli» (անգլերեն). United Kennel Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.

[akc-7] «Puli» (անգլերեն). American Kennel Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.

[8] «FCI breeds nomenclature. PULI (55)» (անգլերեն). Federation Cynologique Internationale. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 3-ին.

[fci-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 «PULI. FCI-Standard № 55» (PDF) (անգլերեն). Federation Cynologique Internationale. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին.

[собаки-10] 10,0 ^10,1 Собаки / И. Г. Барановская, Л. Д. Вайткене. — М.: АСТ, 2016. — С. 186. — 256 с. — (Большая иллюстрированная энциклопедия). — ISBN 978-5-17-095414-8

[11] Паджетт Дж. Контроль наследственных болезней у собак / Под ред. М. Р. Погосбековой. — М.: Софион, 2006. — С. 214. — 280 с. — 3000 экз. — ISBN 5-9668-0013-8

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]