1898 թվականի Փարիզի պայմանագիր, որով Իսպանիան կորցրեց գրեթե Իսպանական կայսրությունից մնացած գրեթե բոլոր գաղութները, հատկապես Կուբան, իսկ Պուերտո Ռիկոն, Գուամը և Ֆիլիպիններն անցան Միացյալ Նահանգներին։ Ֆիլիպինների փոխանցումից հետո Միացյալ Նահանգներն Իսպանիային վճարեցին 20 միլիոն ԱՄՆ դոլար[1]։ Պայմանագիրը ստորագրվեց 1898 թվականի դեկտեմբերի 10-ին և ավարտվեց Իսպանա-ամերիկյան պատերազմը։ Փարիզի պայմանագիրը ուժի մեջ մտավ 1899 թվականի ապրիլի 11-ին, երբ կողմերը վավերացրեցին փաստաթղթերը[2]։

Փարիզի պայմանագիր
Փարիզի հաշտության պայմանագիր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների և Իսպանիայի թագավորության միջև
Ստորագրվել է
— վայր
10 Դեկտեմբերի 1898 (1898-12-10)
Փարիզ, Ֆրանսիա
Ստորագրել են * Իսպանիա Իսպանիա

Փարիզի պայմանագրով վերջ դրվեց Իսպանական կայսրությանը (չնայած Իսպանիայի տիրապետության տակ մնացին փոքր տարածքներ)։ Այն նաև սկիզբ դրեց Միացյալ Նահանգներին որպես համաշխարհային գերտերություն։ Պատերազմի շատ կողմնակիցներ դեմ էին պայմանագրին և դարձան դեմոկրատ Վիլիամ Ջենինդս Բրայան 1900 թվականի ընտրությունների գլխավոր դրույթը, ով դեմ էր իմպերիալիզմին[3]։ Հանրապետական նախագահ Ուիլիամ Մաք-Քինլին սատարեց պայմանագրին և հեշտությամբ վերընտրվեց[4]։

Նախապատմություն

խմբագրել

Իսպանա-ամերիկյան պատերազմը սկսվեց 1898 թվականի ապրիլի 25-ին և ավարտվեց Փարիզի պայմանագրի ստորագրմամբ 1898 թվականի դեկտեմբերի 10-ին։ Արդյունքում Իսպանիան կորցրեց վաղեմի հզոր Իսպանական կայսրության վերջին գաղութները[5] Լատինական Ամերիկայի շատ երկրների անկախություն ձեռք բերելուց հետո, Կուբան նույնպես փորձեց անկախանալ 1868-1878 թվականների և 1890-ականների հեղափոխությունների միջոցով, որը գլխավորեց Խոսե Մարտին կամ «Էլ Ապոստոլը։» Մարտինը վերադարձավ Կուբա և միացավ Իսպանիայի կառավարության դեմ առաջին ապստամբություններին, սակայն սպանվեց 1895 թվականի մայիսի 19-ին։ Ֆիլիպինները այս նույն ժամանակ նույնպես դժգոհ էր Իսպանիայի գաղութարարական իշխանությունից։ 1896 թվականի օգոստոսի 26-ին հնչեցն ապստամբության առաջին կոչերը Անդրես Բոնիֆիցիոյի կողմից։ Բոնիֆիցիոն մահապատժի ենթարկվեց 1897 թվականի մայիսի 10-ին, իսկ հեղափախական մյուս առաջնորդները տեղափոխվեցին Հոնկ Կոնգ։

Իսպանա-ամերիկյան պատերազմի պատճառներից էր ամերիկյան հասարակության աջակցությունը Կուբայի ազատությանը[6], ինչպես նաև ԱՄՆ տնտեսական անդրծովյան հետաքրքրությունները[7]։ ԱՄՆ-ն շատ էր հետաքրքրված Կուբայի շաքարավազի արդյունաբերությամբ[5]։ ԱՄՆ զինվորական ղեկավարությունն անգամ կեղծ տեղեկություններ էին տարածում Ֆիլիպիններից, որպեսզի հասնեն ԱՄՆ հասարակության աջակցությանը[8]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. : Փարիզի պայմանագրով Պուերտո Ռիկոն նշվեց որպես «Պորտո Ռիկո«Treaty of Peace Between the United States and Spain; December 10, 1898». Yale. 2009. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 1-ին.
  2. Charles Henry Butler (1902). The treaty making power of the United States. The Banks Law Pub. Co. էջ 441. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 9-ին.
  3. Paolo E. Coletta, "Bryan, McKinley, and the Treaty of Paris." Pacific Historical Review (1957): 131-146. in JSTOR
  4. Thomas A. Bailey, "Was the Presidential Election of 1900 a Mandate on Imperialism?." Mississippi Valley Historical Review (1937): 43-52. in JSTOR
  5. 5,0 5,1 Library of Congress. "The World of 1898: The Spanish-American War: Introduction."
  6. Pérez, Louis A. (1998). War of 1898: The United States and Cuba in History and Historiography. "Intervention and Intent." Pg. 24
  7. Coletta, Paolo E. (1957). "Bryan, McKinley, and the Treaty of Paris." Pacific Historical Review, Vol. 26, No. 2: pg. 131.
  8. Vigilans, Semper (1899). "Aguinaldo's Case against the United States." The North American Review, Vol. 169, No. 514: pg. 425