Փայտե արծիվ
«Փայտե արծիվ» (ռուս.՝ «Деревянный орёл», Կայսերական վարպետներ, Արևածաղկի կայսրություն), արևելասլավոնական ժողովրդական բովանդակությամբ հեքիաթ։ «Հեքիաթների սյուժեների ցուցիչն ըստ Աարնեի համակարգի»՝ «Փայտե արծիվը (աղավնի)» հեքիաթը 575-րդն է[1]։ Սյուժեն արձանագրվել է արևելասլավոնական բոլոր ժողովուրդների մոտ. նշվել է ռուսերեն 25, ուկրաիներեն 5 և բելոռուսերեն 2 տարբերակ։ Սյուժեն տարածվել է Հյուսիսային Ռուսաստանում և տարբերվում է միայն մանրամասնություններով. սովորաբար թագուհուն աշտարակում փակում է հայրը (Օնչուկով, Նիկիֆորով), իսկ Զալելինի տարբերակում թագավորի դուստրը, թաքնվելով աշտարակում, փրկվում է Մեծակուռքից։ Կորգուևի տարբերակը (№ 5) ժամանակակից է դարձրել այն՝ ավելացնելով ծնողների կողմից մոռացված որդու դրվագը։ Զաոնեժյեում տվյալ սյուժեն հանդիպում է բիլինայի տեսքով (Ռիբնիկով՝ «Արևածաղկի կայսրություն»)։ Ա. Շախմատովի ձայնագրության տարբերակում մասնակի ներմուծվել է «Ֆինիստ՝ սրատես բազեն» հեքիաթի սյուժեից[2]։
| Փայտե արծիվ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | Ռուսական ժողովրդական հեքիաթներ, ուկրաինական ժողովրդական հեքիաթ և բելառուսական ժողովրդական հեքիաթ |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն, ուկրաիներեն և բելառուսերեն |
 Wooden eagle | |
Սյուժե
խմբագրելՈսկերիչն ու ատաղձագործը վիճում են, թե ով իր վարպետությամբ կհիացնի կայսրին։ Հաղթողին որոշելու համար կայսրը հրամայում է յուրաքանչյուրին բերել արտառոց մի բան։ Առաջինը կայսեր համար բերեց ոսկե բադ, որը ջրում լողում էր, ասես կենդանի լիներ։ Ատաղձագործը բերում է փայտե արծիվ, այնպիսին, որ կենդանի արծվից չէր տարբերվում։ Ատաղձագործը նստում է արծվի վրա, ներսից պտտում փոքրիկ պտուտակը, արծվի վրա թռչում ամպերի տակով և հետ վերադառնում։ Մինչ կայսրը շնորհակալություն էր հայտնում վարպետին, արքայազնը ցատկում է արծվի վրա և թռչում անդրծովյան երկրներ։ Թագավորը սիրելի որդու անհայտացման համար մեղադրում է ատաղձագործին և հրամայում նրան փակել զնդանում։ Այդ ընթացքում արքայազնը երկու շաբաթ ճանապարհորդում է աշխարհով մեկ։ Նա տեղեկանում է գեղեցկուհի արքայադստեր մասին, ով փակված էր բարձր աշտարակում։ Արքայազնը, իր փայտե արծվին հեծած, թռչում է աշտարակի պատուհանի մոտ և խոսում արքայադստեր հետ։ Նրանք միմյանց սիրահարվում են առաջին իսկ հայացքից։ Բայց թագավորը հրամայում է մահապատժի ենթարկել անվեհեր երիտասարդին։ Մահապատժից առաջ քաջակորով երիտասարդը արքայադստեր հետ միասին ցատկում են արծվի վրա և թռչում դեպի իրենց թագավորություն։ Այնտեղ պերճաշուք հարսանիք են անում, իսկ հմուտ ատաղձագործին ազատում զնդանից։
Էկրանավորումներ և բեմադրություններ
խմբագրել- Կախարդական թռչուն (մուլտֆիլմ)՝ խորհրդային շրջանում նկարված մուլտֆիլմ, որն ստեղծվել է Վիկտոր Գրոմովի կողմից 1953 թվական՝ հեքիաթի մոտիվներով։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Сравнительный указатель сюжетов. № 575
- ↑ Шахматов А. А. Фольклорное наследие А. А. Шахматова. РАН, Институт русской литературы (Пушкинский Дом) — СПб.: Изд-во РХГА, 2005. – 799 с. — С. 676—677
Գրականություն
խմբագրել | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փայտե արծիվ» հոդվածին։ |
- Краюшкина Т. В. Физиология и психология персонажей русских народных волшебных сказок — Владивосток։ Дальнаука, 2011. – 258 с. — ISBN 978-5-8044-1236-5
- Рафаева А. В. Как изменяются сказки: к методу исследования // Проблемы лингвистической прогностики։ Сб-к научн. трудов / Под ред. А. А. Кретова — Воронеж։ Наука-Юнипресс, 2007 — с. 111—130