Տիրանայի նախագահական պալատ
Տիրանայի նախագահական պալատ (ալբ․՝ Pallati presidencial), նախկինում հայտնի է եղել որպես Թագավորական պալատ (ալբ․՝ Pallati mbretëror), նաև Բրիգադների պալատ[2] (ալբ․՝ Pallati i Brigadave), Ալբանիայի նախագահի պաշտոնական նստավայր։ Կառուցվել է Ալբանիայի թագավոր Ահմեդ Զոգուի հրամանով որպես նրա պաշտոնական նստավայր։
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կառույց, մշակութային արժեք և պատմության հուշարձան |
| Երկիր |  Ալբանիա[1] |
| Տեղագրություն | Տիրանա[1], Tirana District? և Տիրանայի գավառ |
| Ճարտարապետական ոճ | rationalism? |
| Հարկեր | 3 |
| Սեփականատեր | Ալբանիա |
| Հիմնադրված է | 1941 |
| Ճարտարապետ | Գերարդո Բոզիո |
| Պատվիրող | Ահմեդ Զոգու |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Ալբանիայի մշակութային հուշարձան[1] |
 | |
 | |
1945 թվականին այն դադարել է ծառայել որպես թագավորական նստավայր, քանի որ միապետության փոխարեն երկրում հաստատվել է կոմունիստական ռեժիմ։ 1946 թվականից շենքն օգտագործվել է Ալբանիայի կառավարության կողմից պաշտոնական արարողությունների և պետական ընդունելությունների համար։ 2013 թվականին պալատը կրկին դարձել է պաշտոնական նստավայր, երբ նախագահ Բույար Նիշանին և նրա ընտանիքը տեղափոխվել են պալատական համալիրում գտնվող վերակառուցված ամառանոց[3]։
Պալատը կառուցված է ռացիոնալիստական ճարտարապետական ոճով՝ իր տեսակի մեջ եզակի լինելով ոչ միայն Ալբանիայում, այլև ամբողջ ֆաշիստական ճարտարապետության մեջ, այդ թվում Իտալիայում[4]։ Նրա հարթաքանդակները ծածկված են վարագույրներով և 1970-ականներին՝ Մշակութային հեղափոխության ժամանակ, չեն ավերվել։ Այնուամենայնիվ, պալատը դեռևս վերականգնման կարիք ունի[4]։ Այն ժամանակվա նոր (դեռ անավարտ) թագավորական պալատի նկարագրությունը հայտնվել է Life ամսագրի 1939 թվականի մայիսի 22-ի համարում։
Պատմություն խմբագրել
Սաուկա բլուրներից մեկում թագավորական պալատ կառուցելու գաղափարը, որը հետագայում գտնվելու էր Տիրանայի Մեծ այգու կողքին, առաջին անգամ առաջարկվել է Ալբանիայի թագավոր Զոգու I-ի կողմից 1930-ական թվականներին։ Վերածնվող ալբանական պետության սահմանափակ միջոցների պատճառով այն ժամանակվա ֆինանսների նախարար Միֆիթ Լիբոխովան բանակցություններ սկսեց մի խումբ իտալացի ֆինանսիստների հետ՝ ի դեմս Մարիո Ալբերտիի։ Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել բացել ազգային բանկ և ձևակերպել 50 մլն ոսկի ֆրանկ (մոտ 10 մլն ոսկի դոլար) փոխառություն։ Այդ փոխառության մի մասը, որը կոչվում է նաև «SVEA վարկ», նախատեսված էր թագավորի պաշտոնական նստավայրի կառուցման համար։ Նոր պալատը նախագծել են երեք իտալացի ճարտարապետներ, այդ թվում՝ Ջուլիո Բերտեն։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելու և 1939 թվականին Իտալիայի Ալբանիա ներխուժման պատճառով Զոգու I թագավորը փախել է երկրից և չի կարողացել տեսնել պալատը ամբողջությամբ կառուցված։ Իտալացիներն ավարտեցին շինարարությունը և պալատն օգտագործել են հիմնականում որպես բանակի շտաբ։ Շենքը վերակառուցվել և ավարտվել է 1941 թվականին ֆլորենցիացի ճարտարապետ Գերարդո Բոզիոյի կողմից[5]։
Շենքը որպես թագավորական պալատ ծառայել է միայն մեկ անգամ՝ Իտալիայի թագավոր Վիկտոր Էմանուիլ III-ի Ալբանիա միակ այցի ժամանակ 1941 թվականի մայիսին[4]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մնացած ժամանակահատվածում այն ծառայել է որպես առաջին փոխարքա Ֆրանչեսկո Ջակոմոնիի, իսկ ավելի ուշ նրա իրավահաջորդի՝ ֆաշիստ գեներալ Ալբերտո Պարիանիի պաշտոնական նստավայր[4]։ Երկուսն էլ ապրում էին այդտեղ իրենց ընտանիքներով։ 1943 թվականի սեպտեմբերին Իտալիայի կապիտուլյացիայից հետո, պալատում ծառայող ալբանացի սպան գերմանացիներից թաքցրել է պալատի պաշտոնական դրոշը և ուղարկել Իտալիա, որտեղ այն մնացել է մինչև 2003 թվականը, երբ այն գնվել է Արտան Լամեի կողմից և վերադարձվել Ալբանիա[4]։ 1943 թվականի սեպտեմբերին գերմանացիների կողմից երկիրը գրավելուց հետո պալատում հավաքվել է Ալբանիայի խորհրդարանը և հռչակել ալբանական թագի առանձնացումը իտալական թագից[4]։
1945 թվականին պալատը վերանվանվել է Բրիգադների պալատ, անուն, որը գործածության մեջ մնացել է Ալբանիայի կոմունիստական ռեժիմի ողջ ընթացքում[6]։ Այն մինչ օրս լայնորեն օգտագործվում է տեղաբնակների և ալբանական լրատվամիջոցների կողմից։ Կոմունիստական Ալբանիայում պալատը հիմնականում ծառայել է որպես կառավարական հաստատություն։ 1992 թվականին՝ ռեժիմի տապալումից հետո, շենքը վերանվանվել է Նախագահական պալատ։
2010 թվականի հունվարին Տիրանայի քաղաքային իշխանությունները առաջարկեցին պալատի մի մասը բացել լայն հասարակության համար[4]։
2016 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Ալբանիայի իշխանությունները թույլ տվեցին Ալբանիայի գահի հավակնորդ Լեկե II-ին հարսանեկան արարողություն կազմակերպել պալատում՝ Էլիա Զաքարիայի հետ ամուսնության կապակցությամբ[7]։
Այգիներ խմբագրել
Տիրանայի Մեծ այգու կողքին գտնվելու պատճառով պալատական այգիները նույնպես բավականին ընդարձակ են։ Նախագահական պալատը գտնվում է 200 մետր հեռավորության վրա և շրջապատված էր ծառերով։ Պալատական համալիրն ունի նաև սեփական թենիսի հրապարակ։
Սեփականության հարց խմբագրել
2013 թվականի փետրվարին Ալբանիայի գահի հավակնորդ Լեկա Զոգուն, ով իրեն անվանում էր Ալբանիայի թագաժառանգ, դատական գործ հարուցեց՝ պնդելով, որ ինքը նախագահական պալատի օրինական սեփականատերն է։ Նա վստահեցրեց, որ գույքը պատկանում է անձամբ Ահմեդ Զոգուին և այդպիսով արքայազն Լեկան պահպանում է իր սեփականությունը որպես ժառանգորդ[8]։
Լեկա Զոգուն պնդեց, որ ինքը հաստատել է շենքի իր սեփականությունը Ալբանիայի Գերագույն դատարանի 2013 թվականի օգոստոսի որոշումից հետո[9] և հայտարարեց, որ պալատը կդառնա Ալբանիայի թագավորական դատարանի գլխավոր պաշտոնական նստավայրը (ալբ․՝ Oborri Mbretëror Shqiptar)[10]։ Սակայն 2016 թվականի դրությամբ պալատը շարունակել է պատկանել կառավարությանը և ծառայել որպես Ալբանիայի նախագահի պաշտոնական նստավայր՝ հյուրընկալելով պետական ընդունելություններ և արարողություններ, ինչպես, օրինակ, տարեվերջյան նախագահական ամենամյա պարահանդեսը[11]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
- ↑ Тирана / П. С. Павлинов, М. Е. Савлов // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ «Pas zgjedhjeve Nishani ndërron banesë». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Budini, Belina (29 октября 2004). «Pallati i Brigadave ose fantazma e një pallati mbretëror» (ալբաներեն). Shekulli. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 23 мая 2019-ին.
- ↑ «Albanian Presidential Palace returns to the public». Independent Balkan News Agency. 17 апреля 2015. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 23 мая 2019-ին.
- ↑ KosPress (28 ноября 2008). «Topi uron nga pallati i Brigadave, mbështet Kosovën». Kosova Press (ալբաներեն). Kosova Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 23 мая 2019-ին.
- ↑ «Dasma përrallore e Princ Leka II, detajet e darkës dhe të ftuarit mbretërorë». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Artikull Panorama: Padia në Gjykatë – Leka Zogu kërkon pronësinë e Pallatit të Brigadave/ Արխիվացված 2014-02-01 Wayback Machine
- ↑ «Artikull Metropol: Leka Zogu II merr vilat e gjyshit në Shirokë». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ «YouTube Declaration». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ «Ja cfare ndodhi në "Ballon Presidenciale"». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.