Վորտիցիզմ
Վորտիցիզմ (անգլ.՝ Vorticism), 20-րդ դարի ավանգարդիստական արվեստի ուղղություն, որը ծագել է Մեծ Բրիտանիայում, մոտ է ֆուտուրիզմին[1]։
Պատմություն խմբագրել
Վորտիցիզմը բացառապես անգլիական մշակութային երևույթ է, մոդեռնիզմի անգլիական ճյուղ և հակազդել է ինչպես իմպրեսիոնիզմին, այնպես էլ` կլասիցիզմի գեղանկարչության ավանդույթներին։ Վորտիցիզմի նախակարապետը եղել է նկարիչ Ռոջեր Ֆրայը, որը ոճի ներկայացուցիչների համար ճանապարհ է հարթել իր «Մանեն և պոստիմպրեսիոնիստները»[2]» (1910) և «Անգլիացի, ֆրանսիացի և ռուս նկարիչների երկրորդ պոստիմպրեսիոնիստական ցուցահանդես» (1912 год) ցուցահանդեսներով։
Վորտիցիզմի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել իտալական ֆուտուրիզմը։ 1910 թվականին Լոնդոն է եկել Ֆիլիպո Մարինետտին և դասախոսություններ է կարդացել ֆուտուրիզմի մասին կանանց Լիցեում ակումբում (Lyceum Club for Women), իսկ 1912 թվականին լոնդոնյան Սաքվիլ պատկերասրահը դարձել է երկրորդ վայրը, որտեղ ցուցադրվել է ֆուտուրիստական մեծ շարժական ցուցահանդեսը։
1914 թվականին որոշ անգլիացի նկարիչներ, որոնցից էին Պերսի Լյուիսը, Լոուրենս Ատկինսոնը, Դեյվիդ Բոմբերգը և բանաստեղծ Էզրա Փաունդը, ստեղծել են գեղարվեստական միավորում, որը հիմնված էր ինդուստրիալ ծաղկման և մեգապոլիսների` հետագայում եվրոպական քաղաքակրթության վրա ունենալիք վճռորոշ ազդեցության հասկացության վրա։ Այս գեղարվեստական ուղղության տպագիր օրգան է դարձել Լյուիսի կողմից թողարկվող «Blast» ամսագիրը, որը գոյություն է ունեցել երկու տարի և թողարկվել է երկու անգամ, 1914 թվականի հուլիսին և 1915 թվականի հուլիսին։ Փաունդը շարժման գաղափարական ոգեշնչողն էր[3]։
Վորտիցիզմը պայքարում էր գեղանկարչության մեջ ռեալզիմի ավանդույթների դեմ, ժխտում էր արվեստի բարոյական ասպեկտը և պնդում էր, որ գեղարվեստական յուրաքանչյուր արարում ինքնուրույն է։ Դրանից բացի, վորտիցիստները ֆրանսիական գեղարվեստական դպրոցի հակառակորդներն էին և իրենց համարում էին անգլիական նորդիական արվեստի ներկայացուցիչներ։ Ըստ նրանց, ժամանակակից ոգու մեջ հատուկ ռիթմ էր զգացվում, որը ծնվել է փոփոխությունների փոթորիկից։ Միևնույն ժամանակ, վորտիցիստները համընդհանուր առաջընթաց էին տեսնում ոչ թե նոր ավտոմեքենաների կամ ինքնաթիռների արագության չափումներում, այլ` գործառութային կառուցվածքների և հասարակության ներքին կազմակերպման փոփոխություններում։ Իրենց աշխատանքները վորտիցիզմի ներկայացուցիչները դիտարկել են որպես վեճ` ժամանակակից ինդուստրիալ քաղաքակրթության դեմ, որտեղ մարդն իրեն մեծ քաղաքների և զանգվածային արդյունաբերությունների գերի է զգում։ Իտալացի ֆուտուրիստների կողմից մեխանիկական շարժման առջև խոնարհումը վորտիցիստները մերժել են` համարելով այն սենտիմենտալ ռոմանտիզմ։ Վորտիցիզմը որպես գեղարվեստական ուղղություն մարել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին։
Առավել հայտնի վորտիցիստ նկարիչներ խմբագրել
- Դեյվիդ Բոմբերգ
- Ջեսիկա Դիսմոր
- Ջեյկոբ Էպստայն
- Անրի Գոդիե Բժեսկա
- Էլվին Քոբուրն (լուսանկարիչ)
- Պերսի Լյուիս
- Էզրա Փաունդ
- Ուիլյամ ռոբերտս
- Էդվարդ Ուոսվորտ
- Դորոթի Շեքսպիր
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ольга Борисовна Краснова Энциклопедия искусства XX века. — ОЛМА Медиа Групп, 2002. — 351 с. — ISBN 9785224032419
- ↑ Altshuler B. From salon to biennale: exhibitions that made the art history. Vol. I.. — London: Phaidon, 2009. — С. 85.
- ↑ Авангард в культуре XX века: 1900-1930 гг. : теория, история, поэтика. — ИМЛИ РАН, 2010. — 710 с. — ISBN 9785920803634
Գրականություն խմբագրել
- Вортицизм // Литературная энциклопедия терминов и понятий / Под ред. А. Н. Николюкина. — Институт научной информации по общественным наукам РАН: Интелвак, 2001. — 1596 с. — ISBN 5-93264-026-Х
- Sylvia Martin «Futurismus», Köln 2005
- Susanne Kappeler «Der Vortizismus in der englischen Avantgarde zwischen 1913 und 1915», Bern 1986.
Այս հոդվածը կատեգորիայի կարիք ունի։ Դուք կարող եք օգնել նախագծին՝ կատեգորիա գտնել կամ ստեղծել ու ավելացնել հոդվածին։ |