Սեռային վերլուծություն
Սեռային վերլուծություն (անգլ.՝ Gender analysis ), սոցիալ-տնտեսական վերլուծության տեսակ, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես են գենդերային հարաբերություններն ազդում զարգացման խնդրի վրա:Նպատակը կարող է լինել պարզապես ցույց տալ, որ գենդերային հարաբերությունները, ամենայն հավանականությամբ, կազդեն որոշման վրա, կամ ցույց տալ, թե ինչպես դա կազդի որոշման վրա և ինչ կարելի է անել: Գենդերային վերլուծության շրջանակը տրամադրում է գենդերային վերլուծության իրականացման քայլ առ քայլ մեթոդաբանություն[1]:
Հասկացություններ
Շատ հասարակություններում, թեև ոչ բոլորում, կանայք ավանդաբար անբարենպաստ վիճակում են հայտնվել տղամարդկանց համեմատ : Մինչև վերջերս այս հասարակությունների ուսումնասիրությունները՝ պլանավորման զարգացման նպատակով, ընդգրկում էին կանանց՝ բնակչության, առողջության և ընտանիքի պլանավորման առումով: Համեմատաբար քիչ բան է հայտնի այլ խնդիրների մասին, ինչպիսիք են ընտանեկան բռնությունը կամ տնտեսական գործունեության մեջ ներգրավումը: Գենդերային վերլուծությունը ավելի շատ տեղեկատվություն է տրամադրում ՝ օգուտ բերելով կանանց և ընդհանրապես հասարակությանը[2]: Կանայք զարգացման մեջ անգլ.՝ (WID) մոտեցումը ի հայտ եկավ 1970-ականներին՝ կոչ անելով զարգացնել «կանանց հիմնախնդիրները» զարգացման ծրագրերում: Հետագայում Գենդերային և Զարգացման անգլ.՝ (GAD) մոտեցումն առաջարկեց ավելի շատ շեշտադրում կատարել գենդերային հարաբերությունների վրա, քան կանանց խնդիրները մեկուսացված տեսնել[3]:
Գենդերային վերլուծությունը բաց թողնելու ազդեցության օրինակ է, ձեռքի սայլակներ գյուղ բերելը՝ վառելափայտ հավաքելու նպատակով։ Ենթադրվում էր, որ տղամարդիկ սայլերը կօգտագործեն փայտ հավաքելու համար՝ կանանց ազատելով այլ գործունեության նկատառումներով: Փաստորեն, տղամարդիկ փայտը հավաքել են վաճառքի համար՝ գումարը պահելով։ Քանի որ գյուղի մոտ պաշարները սպառվում էին, կանայք ստիպված էին ավելի հեռուն գնալ՝ փայտ հավաքելու[4]։
Գենդերային վերլուծությունը սովորաբար օգտագործվել է որպես զարգացման և շտապ օգնության ծրագրերի գործիք: Տղամարդկանց և կանանց սոցիալապես կառուցված դերերը պետք է հասկանալի լինեն նախագծի կամ ծրագրի նախագծման մեջ, ինչպես նաև այն դերերը, որոնք կապված են դասի, կաստայի, էթնիկ պատկանելության և տարիքի հետ: Տեխնիկաները նույնպես կարևոր են բնական ռեսուրսների կառավարումը հասկանալու համար[5]: Գենդերային վերլուծությունը վերաբերում է կրթությանը, թեև զարգացման ծրագրերի համար օգտագործվող շրջանակները պետք է հարմարեցվեն կրթական ծրագրերի կարիքներին համապատասխան[6]:
Կառուցվածք
Հարվարդի վերլուծական շրջանակ
Հարվարդի վերլուծական շրջանակը, որը նաև կոչվում է Գենդերային դերերի շրջանակ, մշակվել է Հարվարդի միջազգային զարգացման ինստիտուտի կողմից՝ ԱՄՆ ՄԶԳ Կանայք զարգացման գրասենյակի հետ համագործակցությամբ, և առաջին անգամ նկարագրվել է 1984 թվականին Քեթրին Օվերհոլթի և այլոց կողմից: Դա նման շրջանակների ամենավաղ օրինակներից մեկն էր[7]: Շրջանակի մեկնարկային կետն այն ենթադրությունն էր, որ տնտեսական իմաստ ունի զարգացման աջակցության ծրագրերի համար ռեսուրսներ հատկացնել կանանց, ինչպես նաև տղամարդկանց, ինչը զարգացումն ավելի արդյունավետ կդարձնի:Այս դիրքորոշումը կոչվում է «արդյունավետության մոտեցում»[8]:
Մոզերի հայեցակարգ
Քերոլայն Մոզերը մշակել է Մոզերի գենդերային վերլուծության հայեցակարգը 1980-ականներին ՝ աշխատելով Լոնդոնի համալսարանի զարգացման պլանավորման բաժնում: Աշխատելով Քարեն Լևիի հետ՝ նա ընդլայնեց այն գենդերային քաղաքականության և պլանավորման մեթոդաբանության մեջ[9]: Մոզերի հայեցակարգը հիմնված է գենդերային և զարգացման մոտեցման վրա, որն ընդգծում է գենդերային հարաբերությունների կարևորությունը:Ինչպես WID-ի վրա հիմնված Հարվարդի շրջանակի դեպքում, այն ներառում է քանակական էմպիրիկ փաստերի հավաքածու: Ավելին, այն ուսումնասիրում է այն պատճառներն ու գործընթացները, որոնք հանգեցնում են մուտքի և վերահսկողության կոնվենցիաների:Մոզերի հայեցակարգը ներառում է գենդերային դերերի նույնականացում, գենդերային կարիքների գնահատում, տնային տնտեսության ներսում ռեսուրսների բաշխված վերահսկողություն և որոշումների կայացում, եռակի դերը հավասարակշռելու պլանավորում, միջամտությունների տարբեր նպատակների տարբերակում և պլանավորման մեջ կանանց և գենդերային իրազեկ կազմակերպությունների ներգրավում[10]:
Գենդերային վերլուծության մատրիցա
Ռանի Փարքերը մշակել է Գենդերային վերլուծության մատրիցան անգլ.՝ (GAM)՝ համագործակցելով զարգացման այլ պրակտիկանտների հետ՝ աջակցելու նրանց հիմնական աշխատանքին Մերձավոր Արևելքի ՀԿ-ում: Մասնակցային պլանավորումը շրջանակի հիմնական թեման է, որը բավական ճկուն է իրավիճակները կարգավորելու համար, որտեղ տվյալների հավաքագրումը խիստ անլիարժեք է[11]:
Կարողությունների և խոցելիության վերլուծության շրջանակ
Կարողությունների և խոցելիության վերլուծությունը անգլ.՝ (CVA) մշակվել է Հարվարդի համալսարանի հետազոտական նախագծում, որի հեղինակներից ոմանք աշխատել են նաև Հարվարդի վերլուծական շրջանակի վրա:Կարողությունների և խոցելիության վերլուծությունը հիմնված է աղետի իրավիճակներին արձագանքող ՀԿ-ների 30 դեպքի ուսումնասիրությունների վերլուծության վրա և նախատեսված է օգնելու շտապ օգնության պլանավորմանը՝ հրատապ կարիքները բավարարելու համար՝ հաշվի առնելով զարգացման ավելի երկարաժամկետ կարիքները[12]:
Լոնգվեի կանանց հզորացման ծրագիր
Կանանց հզորացման շրջանակը կամ Լոնգվեի շրջանակը մշակվել է Զամբիայի Լուսակա քաղաքում գտնվող խորհրդատու Սառա Հլուպեկիլ Լոնգվեի կողմից, որը մասնագիտացած է գենդերային և զարգացման հարցերում:Շրջանակն օգնում է պլանավորողներին հասկանալ կանանց հզորացման և հավասարության գործնական նշանակությունը, այնուհետև գնահատել, թե արդյոք զարգացման նախաձեռնությունն աջակցում է այս հզորացմանը[13]: Հիմնական նախադրյալն այն է, որ կանանց զարգացումը կարելի է դիտարկել հավասարության հինգ մակարդակներով՝ բարեկեցություն, հասանելիություն,բարեխիղճություն, մասնակցություն և վերահսկողություն: Հզորացումը էական է այս մակարդակներից յուրաքանչյուրում: Բարեկեցությունը վերաբերում է հիմնական կարիքներին, իսկ հասանելիությունը վերաբերում է այնպիսի ռեսուրսների օգտագործման ունակությանը, ինչպիսիք են վարկը, հողը և կրթությունը: Բարեխիղճությունը շրջանակի հիմնական տարրն է՝ գիտակցում, որ խտրականությունը ստեղծում է գենդերային խնդիրներ, և որ կանայք կարող են իրենք նպաստել այդ խտրականությանը: Մասնակցության դեպքում կանայք հավասար են տղամարդկանց հետ որոշումներ կայացնելիս, իսկ վերահսկողության դեպքում սեռերի միջև ուժերի հարաբերակցությունն է հավասար[14]:
Սոցիալական հարաբերությունների մոտեցում
Սոցիալական հարաբերությունների մոտեցումը կիրառում է սոցիալիստական ֆեմինիստական փիլիսոփայությունը գենդերային վերլուծության վրա և օգտագործվում է տարբեր պետական գերատեսչությունների և հասարակական կազմակերպությունների կողմից ՝ որպես պլանավորման հիմք: Այն մշակվել է Նելիյա Քաբերի կողմից Միացյալ Թագավորության Սասեքսի համալսարանում[15]: Մոտեցումը կենտրոնանում է պատրիարքության և սոցիալական հարաբերությունների փոխադարձության վրա: Ի տարբերություն Հարվարդի հայեցակարգի և գենդերային վերլուծության մատրիցայի, այն չի կենտրոնանում դերերի, ռեսուրսների և գործունեության վրա, այլ ուսումնասիրում է պետության, շուկայի, համայնքի և ընտանիքի միջև փոխհարաբերությունները[16]: Կանանց հարաբերությունները կարող են տեղին լինել, օրինակ՝ աղախնի և նրա տիրուհու հարաբերությունները[17]։ Քննարկելով գործընթացի մասնակիցներին ՝ Նելիյա Քաբերը ենթադրում է, որ " կանանց հզորացման պլանավորումը, ամենայն հավանականությամբ, հաջող կլինի, երբ գործընթացը դիտարկվի նրանց համար, ում համար նախատեսված է,, երբ սոցիալական գործողությունների խմբերը և զանգվածային շարժումները օգնում են դիմակայել պլանավորման գործընթացի ներքևի տրամաբանությանը..."[18]:
Ծանոթագրություններ
- ↑ Ochola, Sanginga, էջեր 236
- ↑ Brouwer, Harris, էջեր 1
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 125
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 133
- ↑ Vernooy, 2006, էջեր 21
- ↑ Leach, 2003, էջեր 1
- ↑ Ochola, Sanginga, էջեր 238-239
- ↑ USAID
- ↑ March, Smyth, էջեր 55
- ↑ Van Marle, 2006, էջեր 126
- ↑ March, Smyth, էջեր 68
- ↑ March, Smyth, էջեր 78
- ↑ March, Smyth, էջեր 92
- ↑ Sahay, 1998, էջեր 39-40
- ↑ March, Smyth, էջեր 102
- ↑ Leach, 2003, էջեր 86
- ↑ Kabeer, 1994, էջեր 57
- ↑ Kabeer, 1994, էջեր 302
Գրկանություն
- Brouwer, Elizabeth C.; Harris, Bruce M.; Tanaka, Sonomi (1998). Gender analysis in Papua New Guinea. World Bank Publications. ISBN 0-8213-4394-7.
- Kabeer, Naila (1994). Reversed realities: gender hierarchies in development thought. Verso. ISBN 0-86091-584-0.
- Leach, Fiona E. (2003). Practising gender analysis in education. Oxfam. ISBN 0-85598-493-7.
- March, Candida; Smyth, Inés A.; Mukhopadhyay, Maitrayee (1999). A guide to gender-analysis frameworks. Oxfam. ISBN 0-85598-403-1.
- Ochola, Washington O.; Sanginga, Pascal C.; Bekalo, Isaac (2010). Managing Natural Resources for Development in Africa. IDRC. ISBN 978-9966-792-09-9.
- Sahay, Sushama (1998). Women and Empowerment: Approaches and Strategies. Discovery Publishing House. ISBN 81-7141-412-5.
- USAID (2008). «Gender Analysis Frameworks» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010-05-13-ին. Վերցված է 2011-06-09-ին.
- Van Marle, Karin (2006). Sex, gender, becoming: post-apartheid reflections. PULP. ISBN 0-9585097-5-1.
- Vernooy, Ronnie (2006). Social and gender analysis in natural resource management: learning studies and lessons from Asia. SAGE. ISBN 0-7619-3463-4.