Արևապսակ

աջից|մինի|340x340փքս|Արեգակնային պսակի բաղադրիչների հարաբերական պայծառության կախվածությունը սկավառակի եզրից հեռավորության վրա Արեգակնային պսակը արևի մթնոլորտի վերին, բարակ և ամենաթեժ շերտն է: Բաղկացած է պլազմայից ( էլեկտրոններ և իոններ ) :

Արեգակնային պսակը, որն արևային ամբողջական խավարման ժամանակ ֆիքսվել է 1999 թվականի օգոստոսի 11-ին ( 23-րդ ցիկլի առավելագույնին մոտ):

Նկարագրություն

Արեգակի պսակի վերին սահմանը դեռ հաստատված չէ: Երկիրը, ինչպես մյուս մոլորակները, պսակի ներսում են: Պսակի օպտիկական ճառագայթումը ձգվում է 10-20 արևային շառավիղներ՝ տասնյակ միլիոնավոր կիլոմետրերի և միաձուլվում կենդանակերպի լույսի ֆենոմենի հետ:

Պսակի ջերմաստիճանը միլիոն կելվինի կարգի է: Ավելին, քրոմոսֆերայից այն հասնում է մինչև երկու միլիոնի՝ Արեգակի տեսանելի մակերեսից մոտ 70,000 կմ հեռավորության վրա, իսկ հետո սկսում է նվազել ՝ հասնելով հարյուր հազար կելվին Երկրի մոտ :

Արեգակնային պսակի ճառագայթում

Պսակի ինտեգրալ պայծառությունը Արեգակի պայծառության 0,8 ×10⁻⁶ ից 1,3 ×10⁻⁶ մասն է: Հետեւաբար, այն տեսանելի չէ խավարումներից դուրս կամ առանց տեխնոլոգիական շտկումների: Արեգակնային պսակը խավարումներից դուրս դիտելու համար օգտագործվում է էքս-խավարման պսակագիր ոչխավարման պսակագիր:

Պսակի ճառագայթումը հիմնականում ընկնում է ուլտրամանուշակագույն և ռենտգենյան ճառագայթների վրա , որոնք անթափանց են երկրի մթնոլորտի համար, ուստի կարևոր նշանակություն ունի տիեզերական ապարատների օգտագործմամբ արեգակնային պսակի ուսումնասիրությունը:

Ճառագայթում տեսանելի տիրույթում

Արեգակնային պսակի տեսանելի սպեկտրը բաղկացած է երեք տարբեր բաղադրիչներից, որոնք կոչվում են L, K և F բաղադրիչներ (կամ, համապատասխանաբար, L- պսակ, K- պսակ և F- պսակ; L- բաղադրիչի մեկ այլ անուն E- պսակ է ): K- բաղադրիչը պսակի շարունակական սպեկտրն է: Իր ֆոնին, Արևի տեսանելի եզրից մինչև 9'-10' բարձրության վրա, տեսանելի է L- բաղադրիչի ճառագայթումը: Մոտ 3' բարձրությունից (Արեգակի անկյունային տրամագիծը մոտ 30') և ավելի բարձր է, տեսանելի է Fraunhofer սպեկտրը, նույնը, ինչ ֆոտոսֆերայի սպեկտրը: Այն կազմում է արեգակնային պսակի F- բաղադրիչը: 20-ին F- բաղադրիչը գերակշռում է պսակի սպեկտրին: 9 '÷ 10' բարձրությունը վերցվում է որպես ներքին պսակը արտաքինից բաժանող սահման:

Երկարաժամկետ դիտումների ընթացքում լրացուցիչ պսակագրի օգնությամբ L- պսակը, պարզվել է, որ իզոֆոտների փոփոխականությունը տեղի է ունենում մոտ չորս շաբաթվա ընթացքում, ինչը ցույց է տալիս, որ պսակը, որպես ամբողջություն, պտտվում է նույն կերպ, ինչպես Արեգակը:

Պսակի K- բաղադրիչը հայտնվում է արևի ճառագայթման կողմից ազատ էլեկտրոններով թոմսոնյան ցրման ժամանակ: Անընդհատ սպեկտրում հայտնաբերվել են H և K Ca II ծայրահեղ խիստ ցրված (մինչև 100Å) գծեր, ինչը ցույց է տալիս արտանետվող մասնիկների չափազանց բարձր ջերմային արագությունը (մինչև 7500 կմ/վ): Էլեկտրոնները նման արագություններ են ձեռք բերում մոտ 1.5 մլն ջերմաստիճանում: Այն փաստը, որ K սպեկտրը պատկանում է էլեկտրոններին, վկայում է այն փաստը, որ ներքին պսակի ճառագայթումը խիստ բևեռացված է, ինչը կանխատեսվում է Թոմսոնի ցրման տեսության միջոցով:

L- պսակի ճառագայթման գծերի դիտումը նույնպես հաստատում է դրանում բարձր ջերմաստիճանի առկայությունը: Այս սպեկտրը երկար ժամանակ առեղծված է մնացել աստղագետների համար, քանի որ դրա ուժեղ գծերը չեն վերարտադրվել հայտնի նյութերից որևէ մեկի լաբորատոր փորձերի ժամանակ: Երկար ժամանակ ճառագայթումների այս սպեկտրը վերագրվում էր կորոնիում նյութին, և գծերն իրենք էլ դեռ կոչվում են կորոնային: Պսակի սպեկտրը ամբողջովին վերծանեց շվեդ ֆիզիկոս Բենգտ Էդլենը, ով ցույց տվեց, որ այդ գծերը պատկանում են բազմակի իոնացված մետաղի ատոմներին ( Fe X, Fe XI, Fe XIII, Ca XV, Ni XIII, Ni XV, Ni XVI և այլն)։ Ավելին, այս բոլոր գծերն արգելված են և դրանց արտանետման համար անհրաժեշտ են նյութի չափազանց ցածր խտություններ, որոնք անհասանելի են երկրային լաբորատորիաներում: Գծերի մեծ մասի ճառագայթման համար պահանջվում է մոտ 2.5 միլիոն աստիճան ջերմաստիճան: 6.3 միլիոն աստիճան ջերմաստիճան պահանջող 5694.42 Å Ca XV գիծը պահանջում է հատուկ ուշադրություն: Այս գիծը խիստ փոփոխական է և, հավանաբար, հայտնվում է միայն պսակի ակտիվ շրջանների հետ կապված տեղերում:

Պսակի F սպեկտրը ձեւավորվում է միջմոլորակային փոշու մասնիկների կողմից արեգակնային ճառագայթման ցրման պատճառով: Փոշին չի կարող գոյություն ունենալ Արեգակի անմիջական հարևանությամբ, ուստի F- պսակը սկսում է իրեն դրսեւորել արևից որոշակի հեռավորության վրա:

Ռադիոճառագայթում

Արեգակնային պսակը ուժեղ ռադիոճառագայթման աղբյուր է: Այն փաստը, որ արևը արձակում է ռադիոալիքներ, հայտնի դարձավ 1942-1943 թվականներին, բայց որ այդ աղբյուրը պսակն է, հայտնի դարձավ հինգ տարի անց՝ արևի խավարման ժամանակ: Ռադիո տիրույթում Արեգակի խավարումը սկսվեց շատ ավելի վաղ և ավարտվեց շատ ավելի ուշ, քան տեսանելիից: Ավելին, խավարման ընդհանուր փուլում ռադիոճառագայթումը չի հասցվել զրոյի: Արեգակնային ռադիոճառագայթումը բաղկացած է երկու բաղադրիչներից` մշտական և սպորադիկ: Մշտական բաղադրիչը ձեւավորվում է իոնների էլեկտրական դաշտում էլեկտրոնների ազատ անցումներով: Սպորադիկ բաղադրիչը կապված է Արեգակի վրա ակտիվ կազմավորումների հետ:

Փոստային նամականիշի պսակի ուսումնասիրություն, 2006 թ

Ռենտգեն ճառագայթում

Արեգակի ճառագայթումը 20 նանոմետրից պակաս ալիքի երկարությամբ ամբողջությամբ արձակվում է պսակից  : Սա նշանակում է, որ, օրինակ, Արեգակի ընդհանուր պատկերներում 17.1 նմ (171 Å ), 19.3 նմ (193 Å), 19.5 նմ (195 Å) ալիքի երկարություններում տեսանելի է միայն արեգակնային պսակը՝ իր տարրերով, իսկ քրոմոսֆերան և ֆոտոսֆերան չեն երեւում: Երկու պսակի խոռոչներ, որոնք գրեթե միշտ գոյություն ունեն Արևի հյուսիսային և հարավային բևեռներում, ինչպես նաև մյուսները, որոնք ժամանակավորապես հայտնվում են նրա տեսանելի մակերևույթում, գործնականում ընդհանրապես ռենտգենյան ճառագայթներ չեն արձակում: Նույնը չի կարելի ասել Արեգակի տեսանելի մակերեսի պայծառ կետերի մասին, որոնք տեսանելի են ռենտգենյան տիրույթում և ունեն ուժեղ մագնիսական դաշտ, որոնցից օրական ձեւավորվում է ավելի քան հազարը: Նրանցից յուրաքանչյուրի կյանքը մի քանի ժամ է: Նրանց թիվը աճում է Արեգակի հանգստանալու հետ, իսկ ակտիվ փուլում՝ նվազում :

Արեգակի լուսանկարը 171 Å ալիքի երկարությամբ, 4 դեկտեմբերի, 2006 թ.

Կառուցվածքի տարրեր

Պսակի մեջ նկատվող հիմնական կառույցներն են՝ պսակի խոռոչներ, պսակի խտացումներ, պսակաձեւ կամարներ, պսակաձեւ օղակներ, ճառագայթներ, փետուրներ, սաղավարտներ, պայծառ կետեր : Պսակի խոռոչները հատկապես ուժեղ արևային քամու աղբյուրներ են  : Պսակային կամարները պլազմայի խտությամբ ավելացված մագնիսական դաշտի օղակների օղակ են: Մեծածավալ երեւույթներ հաճախ են տեղի ունենում, որ արեւային պսակի - պսակի զանգվածների ժայթքումներ .

Խավարումների ժամանակ, երբ սպիտակ լույսի տակ դիտելիս, պսակը տեսանելի է որպես ճառագայթային կառույց, որի ձևն ու կառուցվածքը կախված են արեգակնային շրջանի փուլից: Արևի բծերի առավելագույն շրջանի ընթացքում այն ունի համեմատաբար կլորացված ձև : Պսակի ճառագայթները, որոնք ուղիղ և ուղղված են Արեգակի շառավղով, դիտվում են ինչպես արևային հասարակածում, այնպես էլ բևեռային շրջաններում: Երբ արևի բծերը քիչ են, պսակաձեւ ճառագայթները առաջանում են միայն հասարակածային և միջին լայնություններում: Պսակի ձևը դառնում է երկարաձգված : Բեւեռներում հայտնվում են բնորոշ կարճ ճառագայթներ, այսպես կոչված, բեւեռային խոզանակներ : Այս դեպքում պսակի ընդհանուր պայծառությունը նվազում է:

Պսակի երկարաձգված տեսքը 2008 թ. Օգոստոսի 1-ին արևի ամբողջական խավարման ժամանակ (23-ից 24-րդ արևային ցիկլերի մինիմումին մոտ):

Արեգակնային ցիկլում արեգակնային պսակի փոփոխությունները հայտնաբերվել են 1897 թվականին Պուլկովոյի աստղագետ Ալեքսեյ Պավլովիչ Գանսկու կողմից:

Արեգակնային պսակի տաքացման խնդիրը

Արեգակնային պսակը տաքացման խնդիրը մնում է չլուծված : Կան շատ ենթադրություններ պսակի անսովոր բարձր ջերմաստիճանի վերաբերյալ` քրոմոսֆերայի և ֆոտոսֆերայի համեմատ: Հայտնի է, որ էներգիան գալիս է հիմքում ընկած շերտերից, ներառյալ, մասնավորապես, ֆոտոսֆերան և քրոմոսֆերան : Այստեղ պսակի տաքացմանը նպսատող որոշ հնարավոր տարրեր են․մագնիսաձայնային եւ ալֆենային ալիքների, մագնիսական վերամիավորման, միկրոճառագայթումներ։

Հնարավոր է, որ պսակի տաքացման մեխանիզմը նույնն է, ինչ քրոմոսֆերայի համար: Արևի խորքից բարձրացող կոնվեկտիվ բջիջները, որոնք ֆոտոսֆերայում հայտնվում են հատիկավորման տեսքով, հանգեցնում են գազի տեղային անհավասարակշռության, ինչը հանգեցնում է տարբեր ուղղություններով շարժվող ակուստիկ ալիքների տարածմանը: Այս պարագայում այդ ալիքների տարածման նյութի խտության, ջերմաստիճանի և արագության քաոսային փոփոխությունը հանգեցնում է այն փաստի, որ ակուստիկ ալիքների արագությունը, հաճախականությունը և լայնությունը փոխվում են, և փոփոխությունները կարող են այնքան բարձր լինել, որ գազի շարժումը դառնում է գերձայնային: Առաջանում են ցնցող ալիքներ, որոնց տարածումը բերում է գազի տաքացման:

Արեգակնային պսակը տաքացնելու հնարավոր մեխանիզմներից մեկը Արեգակի կողմից խոռոչների կամ խոռոչի նման մասնիկների արտանետումն է, որոնք ուժեղ մագնիսական դաշտ ունեցող շրջաններում վերածվում են ֆոտոնների :

Գրականություն

• Արեգակի պսակի լուսանկարներ - ամենօրյա պատկերներ // Ռենտգենյան արեգակի աստղագիտության լաբորատորիա, FIAN
• Արևային պսակ - Արևի հանրագիտարան // Արևի ռենտգեն աստղագիտության լաբորատորիա, FIAN
• Aschwanden, Markus J. Physics of the Solar Corona: An Introduction with Problems and Solutions. — Chichester, UK: Praxis Publishing, 2005. — ISBN 978-3-540-22321-4
• Corfield, Richard Lives of the Planets. — Basic Books, 2007. — ISBN 978-0-465-01403-3
• Wolfson R. Ակտիվ արեւային պսակ: // Գիտության աշխարհում, 1983 / N4, էջ. 60-70 թթ.

Հղումներ

• {{{վերնագիր}}}. —