Սառույց XII
Սառույց XII, ջրային սառույցի տետրագոնային մետաստաբիլ խիտ բյուրեղային տարատեսակ։
Այն առաջին անգամ ստացվել է ջուրը 0,55 ԳՊԱ ճնշման տակ սառեցնելով մինչև −13 °C (260 Կ)։ Պարզվել է, որ այն գոյություն ունի սառույց V-ի փուլային կայունության սահմաններում։ Հետագայում ցույց է տրվել, որ սառույց XII-ը կարելի է ստեղծել նաև այդ սահմաններից դուրս։ Մաքուր սառույց XII-ը կարելի է ստանալ սառույց Ih- ից` −196 °C (77 Կ) ջերմաստիճանում արագ սեղմելով (0.81-1.00 ԳՊա/րոպե), կամ բարձր խտության ամորֆ սառույցը 0.8-ից 1.6 ԳՊա ճնշման սահմաններում մինչև −90 °C (183Կ) տաքացնելով։ Սառույց XII-ի տարատեսակը, որում պրոտոնների դասավորությունը կանոնավոր է, կոչվում է սառույց XIV:
Չնայած նրան, որ սառույց XII-ի խտությունը մոտ է սառույց IV-ի խտությանը (− 146 °C (127 Կ) ջերմաստիճանում` 1.29 գ / սմ3 ) (այդ խտությունը նկատվում է նաև սառույց V- ում), այն ունի տետրագոնալ բյուրեղների տեսք։ Տեղաբանորեն, դա յոթ և ութ մաս ունեցող օղակների խառնուրդ է, քառակապ ցանց (4-կոորդինատային գնդաձև կապ), առանց ջրածնային կապերի փոխներթափանցման`հնարավոր ամենախիտ կազմաձևերով։
Սովորական ջրային սառույցը, ըստ Բրիջմանի անվանացանկի, պատկանում է սառույց Ih-ին։ Լաբորատոր պայմաններում (տարբեր ջերմաստիճաններում և ճնշումներում) ստեղծվել են սառույցի տարբեր ձևափոխություններ՝ II-ից մինչև XVI սառույցը։
Հղումներ խմբագրել
- Chaplin, Martin. (2008 թ․ հունիսի 23). «Ice-twelve (Ice XII)». Water Structure and Science. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 22-ին.
- C. G. Salzmann, I. Kohl, T. Loerting, E. Mayer and A. Hallbrucker Pure ices IV and XII from high-density amorphous ice(անգլ.) // Can. J. Phys.. — 2003. — Т. 81. — С. 25—32.