Ռուսաստանում կազմակերպված հանցավորություն

Ռուսաստանում կազմակերպված հանցավորություն, հանցագործության ձև, որն առաջացել է ԽՍՀՄ-ում 1960-ականներին^[1], ներկայացված է կազմակերպված հանցավոր խմբերի կողմից, որոնք հիմնականում կատարում են շահադիտական և եսասիրական-բռնի հանցագործություններ, իրականացնում են ստվերային և օրինական տնտեսական գործունեություն և կոռուպցիոն կապեր ունեն պետական մարմիններում։

Արևմուտքում «ռուսական մաֆիա» («կարմիր մաֆիա») անվանումը կարող է նշանակել ցանկացած հանցավոր կազմակերպություն՝ թե՛ հենց ռուսական, թե՛ հետխորհրդային տարածքի այլ պետություններից կամ ԱՊՀ-ից դուրս գտնվող ներգաղթային միջավայրից։ Մասնավորապես, ինչպես նշում է Ռուսաստանի կազմակերպված հանցավորության առաջատար հետազոտողներից մեկը՝ Վ. Ս. Օվչինսկին և այլ հետազոտողներ, «ռուսական մաֆիա» տերմինը ի սկզբանե հայտնվել է հանցավոր խմբավորումների հետ կապված, որոնք առաջացել են 1970-ականներից մինչև 1990-ականների սկիզբը ԽՍՀՄ-ից արտագաղթած հրեաների շրջանում, իսկ ավելի ուշ՝ նախկին խորհրդային հանրապետություններից, և շարունակում է օգտագործվել այս իմաստով 2000-ականներին^[2]^[3]^[4]։

Արձանագրված կազմակերպված հանցավորության հիմնական ցուցանիշներ

Ռուսաստանում գրանցված հանցագործությունների թիվը քրեական օրենսգրքի «ավազակություն» հոդվածով:

Ռուսաստանում գրանցված հանցագործությունների թիվը Քրեական օրենսգրքի «ավազակապետություն» հոդվածով Ժամանակակից Ռուսաստանում նկատելիորեն աճել է կազմակերպված հանցավորությունը, կազմակերպված հանցավորությունը մտել է մեծ թվով քաղաքացիների կյանք։

Ներքին գործերի նախարարության տվյալներով՝ 2000 թվականին Ռուսաստանում գործել են 130 առանձնապես վտանգավոր հանցավոր համայնքներ, որոնք ներառել են 964 կազմակերպված խմբավորումներ՝ ավելի քան 7,5 հազար մարդ մասնակիցների ընդհանուր թվով։ Ավելին, 2001 թվականին իրավապահ մարմինները քրեական պատասխանատվության են ենթարկել կազմակերպված հանցավոր խմբավորումների 11,5 հազար առաջնորդների և ակտիվ մասնակիցների^[5]։

Դրանցից ամենահայտնին «օրենքով գողեր» համայնքն է, որը միավորում է հանցավոր միջավայրի առաջնորդներին, որոնք հիմնականում կենտրոնացած են սովորական, այլ ոչ թե տնտեսական (կոռուպցիոն) հանցագործություններ կատարելու վրա՝ գողություն, շորթում, ավազակություն և այլն; կան նաև էթնիկ և այլ գծերով կազմակերպված համայնքներ^[6].

Կազմակերպված հանցավորության պաշտոնական ցուցանիշները (տե՛ս աղյուսակը) քրեագետները համարում են էապես թերագնահատված, ինչը վկայում է իրավապահ մարմինների ցածր արդյունավետության մասին այս տեսակի հանցագործությունների դեմ պայքարում։^[7].

Գրանցված հանցագործությունների թիվը։ Ռուսաստանի Դաշնության Քրեական օրենսգրքի 209 («Ավազակություն») և 210 («Հանցավոր համայնքի կազմակերպում»)
Հանցանք	Տարիներ
Հանցանք	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Ավազակապետություն	374	513	523	513	465	404	454	522
Հանցավոր համայնքի կազմակերպում	48	84	162	170	118	123	141	224

Ռուսաստանում կազմակերպված հանցավորությունը վերահսկում է «սև շուկան»՝ ստվերային տնտեսության մի մասը՝ կապված ապրանքների և ծառայությունների շրջանառության հետ, որոնք կամ ընդհանրապես չեն կարող օրինականորեն վաճառվել (օրինակ՝ մարդիկ, սեռական ծառայություններ և այլն), կամ սահմանափակված են շրջանառության մեջ (զենք և զինամթերք, թմրամիջոցներ)^[8]։ Կազմակերպված հանցավորությունը ակտիվորեն զարգացնում է հանցավոր գործունեության նոր տեսակներ՝ փոխպատվաստման համար մարդկանց, օրգանների և հյուսվածքների թրաֆիքինգ, կեղծ ապրանքներ, ահաբեկչություն, զենքի ապօրինի շրջանառություն, ներառյալ զանգվածային ոչնչացման զենքեր, հանցավոր եկամուտների լվացում^[9]։

Տարածքային կազմակերպված հանցավորությունը կենտրոնացած է խոշոր քաղաքներում, արդյունաբերական կենտրոններում, հատկապես Ռուսաստանի հարավային շրջաններում^[10]։

Բացի այդ, ռուսական կազմակերպված հանցավորությունը ձեռք է բերել անդրազգային բնույթ՝ դառնալով համաշխարհային քրեական համակարգի օղակներից մեկը, այն գործում է աշխարհի 44 երկրներում՝ այնտեղ տեղական մաֆիոզ կառույցների հետ կնքելով նավթամթերքի առևտրի, փողերի լվացման, ապօրինի միգրացիայի ուղիների ստեղծման, մարդկանց առևտրի, մաքսանենգության և թմրաբիզնեսի ոլորտում համատեղ քրեական գործողությունների մասին համաձայնագրեր^[11]։ Ռուսաստանի հանցավոր խմբերի մեծ մասը (մոտ 65%) կապեր ունի մերձավոր արտերկրի հանցավոր կազմավորումների հետ, 18%-ը կապեր ունի Գերմանիայում, 12%-ը՝ ԱՄՆ-ում և Լեհաստանում, 3-5%-ը՝ Շվեդիայում, Ֆինլանդիայում, Հունգարիայում, Չինաստանում, Կորեայում, Իսրայելում, Բուլղարիայում և այլ երկրներում^[12]։

Նշվում է նաև, որ Ռուսաստանի տարածքում գործում են բազմաթիվ հանցավոր խմբավորումներ այլ երկրներից՝ նախկին ԽՍՀՄ հանրապետություններից, Վիետնամից, Աֆղանստանից, Չինաստանից և այլն^[13]։

Կազմակերպված հանցավորության կառուցվածքի և դինամիկայի գնահատականներ

1990-ականներին կազմակերպված հանցավորության հետ կապված բոլոր վիճակագրական ցուցանիշները նկատելիորեն աճել են։ Այնուամենայնիվ, հետազոտողները նշում են, որ անբավարար տեղեկատվության պատճառով դժվար է որևէ հստակ եզրակացություն անել իրերի իրական վիճակի վերաբերյալ։ Այսպիսով, Ֆիլ Ուիլյամսը հինգ հնարավոր բացատրություն է տալիս ակտիվ հանցավոր խմբերի թվի վիճակագրական ցուցանիշի աճի համար.:

Այս ցուցանիշը արտացոլում է ռուսական հասարակության քրեականացման փաստացի աճը, կազմակերպված հանցավոր խմբերի քաղաքական և տնտեսական ազդեցության ոլորտի ընդլայնումը։
Աճը պայմանավորված է խոշոր հանցավոր խմբերի փլուզմամբ և մեծ թվով փոքր հանցախմբերի առաջացմամբ։
Կազմակերպված հանցավորության հետ կապված հենց չափանիշներն ու սահմանումները ընդլայնվում են. կազմակերպված հանցավոր խմբերի մեջ սկսում են ընդգրկվել խմբեր, որոնք նախկինում չէին համարվում կազմակերպված հանցավորության մաս։
Վիճակագրական ցուցանիշների աճը բացատրվում է հետախուզական ծառայությունների ակտիվությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով, որոնք ժամանակի ընթացքում գնալով ավելի արդյունավետ են դառնում հանցավոր խմբերի բացահայտման գործում։
Հանցավոր խմբերի թվի աճը պայմանավորված է փոքր հանցավոր խմբերով, որոնք նման են ԱՄՆ փողոցային խմբավորումներին, որոնք ձևավորվել են տարածքային հիմունքներով և առանց էական կոռուպցիոն կապերի։

Ռուսաստանում կազմակերպված հանցագործությունը մոնոլիթ կազմավորում չէ, այն բաժանվում է խմբերի՝ ըստ ազգային-էթնիկական, տարածքային և ընտանեկան առանձնահատկությունների։ Ազդեցության ոլորտների բաժինը կարող է կրել ինչպես «մասնագիտական», այնպես էլ տարածքային բնույթ։ Ֆ. Ուիլյամսը տվել է հիմնական հանցավոր խմբավորումների քրեական մասնագիտացման հետևյալ նկարագրությունը^[14]^[15]։

Սոլնցևո խումբը ունի խաղային բիզնես, Կազանի խումբը զբաղվում է բանկային վարկերո, չեչենները «պահում են» նավթի, նավթամթերքի և գունավոր մետաղների արտահանումը, ինչպես նաև միջբանկային գործարքները և գողացված մեքենաների առևտուրը, ադրբեջանցիները զբաղվում են թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառությամբ, մոլախաղերով և մանրածախ առևտրով, Հայկական խմբերը պատասխանատու են մեքենաների գողության, խարդախության և պաշտոնյաների կաշառակերության համար, վրացիները ներգրավված են գողության, կողոպուտի և փրկագնի դիմաց պատանդ վերցնելու մեջ, Ինգուշ հանցավոր խմբի գործունեության ոլորտը ոսկու հանքերն են, թանկարժեք մետաղների և զենքի առևտուրը, իսկ դաղստանցիները շարունակում են մնալ առաջատարը կանանց նկատմամբ գողությունների և բռնությունների գծով։

Այս բոլոր բազմաթիվ խմբերը պայքար են մղել միմյանց միջև՝ կապված ազդեցության ոլորտների բաժանման և անձնական թշնամական հարաբերությունների հետ։ Առճակատում է տեղի ունենում նաև հանցագործների «հին» և «նոր» սերունդների, սլավոնական և կովկասյան հանցավոր խմբերի միջև^[16]։

Չկա նաև մեկ հիմք, որի վրա կառուցվում են հարաբերություններ առանձին հանցավոր համայնքների ներսում, հանցավոր խմբի «միջուկը» կարող է լինել ազգությունը, ծննդյան վայրը, մասնագիտական գործունեությունը, օրինակ՝ բազմաթիվ հանցավոր խմբեր ստեղծվել են սպորտային կազմակերպությունների հիման վրա^[17]։

Ընդհանուր առմամբ, պետք է ընդունել, որ ռուսական կազմակերպված հանցավորությունը չի ներկայացնում համակարգված ջանքեր գործադրող մեկ ուժ, սակայն առանձին հանցախմբերի գործունեության միջոցների և մեթոդների ընդհանրության պատճառով նրանց գործունեության կուտակային բացասական ազդեցությունը չափազանց մեծ է։

Ռուսական կազմակերպված հանցավորության վտանգի գնահատականներ

Բազմաթիվ հետազոտողներ, ինչպես ռուս, այնպես էլ օտարերկրյա, փորձում են գնահատել կազմակերպված հանցավորության վտանգը բուն ռուսական պետության և ընդհանուր առմամբ համաշխարհային իրավական կարգի համար։ Այս մոտեցումների հիմնական դրույթներն ամփոփել է Ֆիլ Ուիլյամսը, ով տարբերակում է հոռետեսական, լավատեսական և «անաչառ» գնահատականները^[18]։

Ծանոթագրություններ

↑ Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 405—406
↑ Богуш и др., 2007, էջ 191—192
↑ Овчинский В. С. «Русская мафия»: мифы и реальность Արխիվացված 2012-04-19 Wayback Machine
↑ Abadinsky H. Organized Crime. — Cengage Learning, 2009. — P. 246. — 462 p.; McGovern G. P. Growing Threat of Russian Organized Crime(անգլ.) // Law and Order. — 1999. — В. 2. — Т. 47. — С. 66—68.
↑ Рушайло В. Б. Организованная преступность в России: общие тенденции, прогноз развития и противостояние(ռուս.) // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России : журнал. — СПб.: СПбУ МВД России, 2000. — № 1. — С. 3—8. — ISSN 2071-8284.;
Васильев В. А. Главные задачи реформы МВД. — Щит и меч. — М.: МВД РФ, 2001. — С. 3.;
показатели числа организованных преступных формирований являются приблизительными.
↑ Долгова, 2005, էջ 514
↑ Богуш и др., 2007, էջ 193
↑ Долгова, 2005, էջ 525
↑ Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 404
↑ Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 403
↑ Сухарев, Гирько, 2007, էջ 27
↑ Кудрявцев, Эминов, 2005, էջ 371
↑ Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 402
↑ Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 29
↑ Антонян, Кудрявцев, Эминов, 2004, էջ 212—213
↑ Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 30—31
↑ Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 31
↑ Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 11—20

[Кузнецова,_Лунеев—2004——405—406-1] Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 405—406

[Богуш_и_др.—2007——191—192-2] Богуш и др., 2007, էջ 191—192

[3] Овчинский В. С. «Русская мафия»: мифы и реальность Արխիվացված 2012-04-19 Wayback Machine

[4] Abadinsky H. Organized Crime. — Cengage Learning, 2009. — P. 246. — 462 p.; McGovern G. P. Growing Threat of Russian Organized Crime(անգլ.) // Law and Order. — 1999. — В. 2. — Т. 47. — С. 66—68.

[5] Рушайло В. Б. Организованная преступность в России: общие тенденции, прогноз развития и противостояние(ռուս.) // Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России : журнал. — СПб.: СПбУ МВД России, 2000. — № 1. — С. 3—8. — ISSN 2071-8284.;
Васильев В. А. Главные задачи реформы МВД. — Щит и меч. — М.: МВД РФ, 2001. — С. 3.;
показатели числа организованных преступных формирований являются приблизительными.

[Долгова—2005——514-6] Долгова, 2005, էջ 514

[Богуш_и_др.—2007——193-7] Богуш и др., 2007, էջ 193

[Долгова—2005——525-8] Долгова, 2005, էջ 525

[Кузнецова,_Лунеев—2004——404-9] Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 404

[Кузнецова,_Лунеев—2004——403-10] Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 403

[Сухарев,_Гирько—2007——27-11] Сухарев, Гирько, 2007, էջ 27

[Кудрявцев,_Эминов—2005——371-12] Кудрявцев, Эминов, 2005, էջ 371

[Кузнецова,_Лунеев—2004——402-13] Кузнецова, Лунеев, 2004, էջ 402

[Вильямс—2000—Вильямс_Ф._Насколько_опасна_российская_организованная_преступность—29-14] Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 29

[Антонян,_Кудрявцев,_Эминов—2004——212—213-15] Антонян, Кудрявцев, Эминов, 2004, էջ 212—213

[Вильямс—2000—Вильямс_Ф._Насколько_опасна_российская_организованная_преступность—30—31-16] Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 30—31

[Вильямс—2000—Вильямс_Ф._Насколько_опасна_российская_организованная_преступность—31-17] Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 31

[Вильямс—2000—Вильямс_Ф._Насколько_опасна_российская_организованная_преступность—11—20-18] Вильямс, 2000, Вильямс Ф. Насколько опасна российская организованная преступность, էջ 11—20

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]