Պոլինա Ռայկո
Պելագեա (Պոլինա) Անդրեևնա Ռայկո (ուկրաիներեն՝ Поліна Андріївна Райко, օրիորդական ազգանունը՝ Սոլդատովա, մայիսի 15, 1928, Ցյուրուպինսկ, Խերսոնի շրջան, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ - հունվարի 15, 2004, Ցյուրուպինսկ, Խերսոնի մարզ, Ուկրաինա), ուկրաինացի նկարչուհի, ով աշխատել է նաիվ արվեստի ոճով։ Նկարել սկսել է 69 տարեկանում։ Նրա տունը եղել է Ուկրաինայի ազգային մշակութային հուշարձան մինչև 2023 թվականի հունիսը, երբ, ըստ տեղեկությունների, այն ավերվել է ջրհեղեղից հետո, երբ ավերվել է Կախովկայի ամբարտակը Ուկրաինա ռուսական ներխուժման ժամանակ[1]։
Պոլինա Ռայկո | |
|---|---|
| Ծնվել է | մայիսի 15, 1928 |
| Ծննդավայր | Ցյուրուպինսկ, Խերսոնի շրջան, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ |
| Վախճանվել է | հունվարի 15, 2004 (75 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Ցյուրուպինսկ, Խերսոնի մարզ, Ուկրաինա |
| Քաղաքացիություն |  Ուկրաինա և  ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտություն | նկարչուհի |
Կենսագրություն խմբագրել
Ռայկոն ծնվել է 1928 թվականի մայիսի 5-ին Օլեշկիում[2]։ Ունեցել է երեք քույր[3]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին արտաքսվել է Գերմանիա[4], բայց ավելի ուշ վերադարձել է Ուկրաինա, նախքան 1950 թվականին՝ 22 տարեկանում, Նիկոլայ Ալեքսեևիչ Ռայկոյի հետ ամուսնանալը[5]։ Գոյատևել են սեփական միրգ ու բանջարեղեն աճեցնելով և կոլտնտեսությունում սեզոնային աշխատանք կատարելով[6]։ Ունեցել են դուստր՝ Ելենան, ով ծնվել է 1951 թվականին, որդին՝ Սերգեյը, ծնվել է 1953 թվականին։ 1954 թվականին ընտանիքը տուն է կառուցել Նիժնյա փողոցի 74 հասցեում՝ Օլեշկի, Չայկա և Կոնկա գետերի մոտ[2][5]։
Ամուսինն ու որդին չարաշահել են ալկոհոլը[6]։ Որդին երեք տարով բանտարկվել է այն բանից հետո, երբ նա գրեթե ավերել է ընտանեկան տունը և վաճառել գողացված իրեր, այդ թվում՝ էլեկտրական լարերը։ Ազատվելուց հետո նա դանակով հարվածել է մորը։ 1994 թվականին դուստրը՝ Ելենան, մահացել է ավտովթարից։ Ռայկոյի ամուսինը մահացել է 1995 թվականին։
1998 թվականի աշնանը Ռայկոն սկսել է նկարազարդել իր տունը՝ որպես ընտանեկան դժվարությունները հաղթահարելու մեթոդ։ Նա օգտագործել է իր ամսական 74 գրիվնա թոշակը ներկ և վրձիններ գնելու համար և նկարազարդել է ամբողջ տունը։ Այն դարձել է տեղական տուրիստական գրավչության վայր։ Ռայկոն մահացել է 2004 թվականի հունվարի 15-ին[5]։
Նկարչուհու մահից հետո նրա տունը ոչնչացման սպառնալիքի տակ է եղել, քանի որ ժառանգները շահագրգռված չէին դրա պահպանմամբ։ Ակտիվիստներն ու արվեստագետները արշավ են սկսել այն փրկելու համար։ Ռայկոյի թոռը տունը վաճառել է 5,000 ԱՄՆ դոլարով կանադացի Անդրիուս Նեմիչկասին, ով ապրում է Կիևում իր ուկրաինացի կնոջ հետ[6]՝ թանգարան ստեղծելու նպատակով, սակայն շուտով նրանք կորցրել են հետաքրքրությունը դրա նկատմամբ։
2005 թվականին «Տոտեմ» մշակութային զարգացման կենտրոնը (Խերսոն) հրատարակել է Պոլինա Ռայկոյի «Ճանապարհ դեպի դրախտ» (ուկրաիներեն՝ Дорога до Раю) նկարների կատալոգը։ 2006 թվականին կայացել է «Դրախտ» վավերագրական ֆիլմի պրեմիերան՝ նվիրված Ռայկոյի ստեղծագործությանը։ 2013 թվականին ժողովրդական մշակույթի ազգային կենտրոն «Իվան Հոնչարի թանգարանը» կազմակերպել է արշավ դեպի Պոլինա Ռայկոյի տուն և հայտարարել, որ պատրաստ է նրան իր ենթակայության ներքո վերցնել, սակայն նկարչի տունը դեռևս մասնավոր սեփականություն է եղել և ընդգրկված չի եղել Ուկրաինայի մշակութային ժառանգության հուշարձանների գրանցամատյանում։
Հետագայում տունը պաշտպանվել է դաշնային մշակութային ժառանգության օրենքով[7] և համարվել Ուկրաինայի ազգային մշակութային հուշարձան[6]։
Ոգեշնչվելով Ռայկոյի նկարներից՝ 2022 թվականին Ուկրաինա ռուսական ներխուժման ժամանակ, ուկրաինամետ ակտիվիստները Ռուսաստանի կողմից օկուպացված Խերսոնում օգտագործել են աղավնին՝ որպես մշակութային դիմադրության խորհրդանիշ[8]։
Ռայկոյի տունը ավերվել է 2023 թվականի հունիսին՝ Կախովկայի ամբարտակի վթարի հետևանքով[1][9]։
Հիշատակ խմբագրել
Ֆիլմ խմբագրել
2006 թվականին Ուկրաինայի մշակույթի և զբոսաշրջության նախարարության պատվերով նկարահանվել է «Դրախտ» վավերագրական ֆիլմը եզակի ինքնուս նաիվ նկարչուհի Պոլինա Ռայկոյի մասին (ռեժիսոր՝ Նադիա Կոշման)։
Ցուցահանդես խմբագրել
2023 թվականի հուլիսի 10-ին Ուկրաինայի տանը (Կիև) նախատեսվել է անցկացնել Պոլինա Ռայկոյի հիշատակին նվիրված ցուցահանդես՝ արխիվային լուսանկարներ, տեսահոլովակ, նկարչի մասին ժապավեններ և ուկրաինացի առաջատար նկարազարդողների պաստառներ[10]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 «Devastating dam collapse in Ukraine has apparently flooded house museum of late artist Polina Rayko». The Art Newspaper. Վերցված է 9 June 2023-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Rudenko, Eugene; Sarakhman, Eldar (2020-10-30). «Поліна Райко та її наївне мистецтво – таємниці розмальованої хати в Олешках». Українська правда (ուկրաիներեն). Վերցված է 2022-03-13-ին.
- ↑ «Мальований світ Поліни Райко» [Painted world of Polina Raiko] (ուկրաիներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-16-ին.
- ↑ «Ukrainian artist depicted his fate on the walls of the house». The MiceTimes of Asia. 2018-06-29. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-03-12-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 «Rayko Polina». artkavun.kherson.ua. Վերցված է 13 March 2022-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Danilevskaya, Julia (2020-04-30). «Рай у чотирьох стінах: будинок Поліни Райко заслуговує стати музеєм». vgoru.org (ուկրաիներեն). Վերցված է 13 March 2022-ին.
- ↑ «Райко Пелагея Андріївна. Віртуальний проект "Краєзнавство Таврії". ХОУНБ ім. О. Гончара». krai.lib.kherson.ua. Վերցված է 13 March 2022-ին.
- ↑ «Kherson diary: 'The poultry all had to be slaughtered. Now the city smells of chicken soup'». the Guardian (անգլերեն). 12 March 2022. Վերցված է 13 March 2022-ին.
- ↑ «Artist's home, a Ukrainian national monument, 'destroyed' in dam floods». Artreview. Վերցված է 9 June 2023-ին.
- ↑ В Українському Домі відкриють виставку про художницю з Херсонщини Поліну Райко. 08.08.2023
Գրականություն խմբագրել
- Дорога до раю: Каталог робіт / Вступ. ст. О. Афанасьєва, С. Дяченко; пер. О. Маньковська, фотографи М. Афанасьєв, О. Афанасьєва, С. Волязловський; ЦМІ «Тотем». — Херсон: Наддніпряночка; Тотем, 2005. — 127 с.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Марія Кабацій (6 червня 2023). Підрив Каховської ГЕС: в Олешках може затопити будинок-музей Поліни Райко. life.pravda.com.ua. Українська правда. Процитовано 6 червня 2023.