Ուտյատնիցա

թռչնի միս եփելու կաթսա, տապակարան

Ուտյատնիցա նաև գուսյատնիցա, Սանկտ Պետերբուրգի բարբառով լատկա (ռուս.՝ утятница, гуся́тница, բադաման, սագաման, ла́тка), մասնագիտացված հաստ պատերով մետաղյա (այժմ նաև պատրաստվում է ջերմակայուն ապակուց կամ կերամիկայից) խոհանոցային թասանման պարագա, սովորաբար օվալաձև և ամուր փակվող կափարիչով։ Ուտյատնիցան օգտագործվում է միս, բանջարեղեն և թռչնամիս շոգեխաշելու համար (այստեղից էլ՝ բադաման, սագաման թռչնանվանումը)։

Ուտյատնիցա
Թռչնի միս եփելու կաթսա, տապակարան Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաcookware and bakeware Խմբագրել Wikidata
Կիրառությունըbraising, Թխում, roasting Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրԳերմանիա, Ռուսաստան, Ուկրաինա, Բելառուս, Ուզբեկստան, Ղազախստան Խմբագրել Wikidata
Նյութborosilicate glass, խեցեգործություն Խմբագրել Wikidata
Ուտյատնիցա
Ապակե ուտյատնիցա
Ռոմերթորֆ ( գերմ.՝ Römertopf, հռոմեական կաթսա ) - հայտնի կերամիկական թխելու աման Գերմանիայում

Համաձայն «Ալյումինե համաձուլվածքներից ձուլված չկպչուն ծածկույթով սպասք։ Ընդհանուր տեխնիկական պայմաններ» ռուսական ստանդարտի` բադի թաս, սագի թաս տերմիններն օգտագործվում են որպես հոմանիշներ, նշվում է, որ այս ամանը պետք է ունենա կափարիչ և երկու բռնակ[1]։

Բադաման, սագաման (լատկա)

խմբագրել

Բադաման, սագաման[2] կամ, Սանկտ Պետերբուրգի բարբառով, «լատկան»[3] թռչնամիս շոգեխաշելու նույն կաթսան է։

Ուտեստը պետք է պատրաստվի փակ կափարիչով, որի շնորհիվ խոնավությունը պահպանվում է և ստացվում է շոգեխաշելու ազդեցությունը՝ ի տարբերություն եռման կամ տապակման։

Սագամանը և բադամանը պատրաստվում են տարբեր նյութերից.

  • չուգուն
  • ձուլածո ալյումին
  • ձուլածո ալյումին չկպչող ծածկույթով
  • կերամիկա
  • ջերմակայուն ապակի։

ջերմակայուն ապակուց և կերամիկայից պատրաստված այս կաթսաները նորամուծություն են։ Պահպանողական խոհարարները նախընտրում են փորձված չուգունե կամ ալյումինե կաթսաները՝ համարելով դրանք ավելի ունիվերսալ։

Բադամանի և սագամանի տարբերություններ

խմբագրել

Բադամանի, սագամանի կամ լատկայի (ինչպես նաև ղազան ) միջև եղած տարբերությունները ավանդաբար հետևյալն են.

  • սագամանը չափերով ավելի մեծ է, քան բադամանը.
  • բադամանը և սագամանն ունեն երկարավուն ձև (ամբողջական շոգեխաշումն ավելի ռացիոնալ բաշխելու համար), ի տարբերություն ղազան կաթսայի, ինչպես և խոհանոցային պարագաների ճնշող մեծամասնության կլոր ձևի
  • բադամանի, սագամանի և լատկայի հատակը հարթ է, իսկ ավանդական ղազան կաթսայի հատակը կլորացված
  • ղազան կաթսան հաճախ վաճառվում է առանց կափարիչի, հատկապես խոշորները։

Տեխնիկական պայմաններն ըստ ստանդարտի

խմբագրել

Միևնույն ժամանակ, «Ալյումինե համաձուլվածքներից ձուլված չկպչուն ծածկույթով սպասք։ Ընդհանուր տեխնիկական պայմաններ» ռուսական ստանդարտի համաձայն, կաթսան պետք է ունենա մեկ կամ երկու բռնակ և կափարիչ (Աղյուսակ 8, Ծանոթագրություն 1)[4], իսկ ըստ համապատասխան գծապատկերի (նկ. 8) այն ներկայացված է որպես հարթ հատակով ղազան, հետևաբար, ըստ սույն փաստաթղթի ղազանի և բադամանի կամ սագամանի հիմնարար տարբերությունը միայն երկարաձև ձևն է։ Այնուամենայնիվ, պարադոքսալ կերպով, այս փաստաթղթում չկա բադամանի կամ սագամանի երկարավուն ձևի ցուցում, և դրանց համար տրված գծապատկերը (նկ. 6)[4] տրված է միայն մեկ պրոյեկցիայում և, հետևաբար, կարող է պաշտոնապես համարվել նման ղազանի գծապատկերին (այսինքն՝ որպես կենտրոնական առանցքի նկատմամբ սիմետրիկ կլոր սպասք)։

Հիմնական նմանություններ

խմբագրել

Երկու տեսակներն էլ ունեն հաստ պատեր և հատակներ և լինում են դիմացկուն կերամիկայից, ջերմակայուն ապակուց, չուգունից կամ ալյումինից[5]։

Հաստ հատակի և պատերի շնորհիվ այս ուտեստի մեջ սագը/բադը շատ նուրբ և համեղ է ստացվում։ Նման տապակների մեջ ուտելիքը եփվում է այնպես, ինչպես ջեռոցում, դրա համար էլ ուտեստն ախորժելի է ստացվում։ Եվ շնորհիվ այն նյութի, որից այն պատրաստված է, և սպասքի հաստ պատերի շնորհիվ, կաթսայում ուտեստը դանդաղ է սառչում և տաքացնելու անհրաժեշտություն չի առաջանում։

Եփելու գործընթացում շոգեխաշած տապակի մեջ յուղը մշտապես գտնվում է թավայի ներքևի մասում, իսկ կողային պատերը շատ տաքանում են՝ այս գործոնները ճշգրտորեն նպաստում են ուտեստը շոգեխաշելու գործընթացին։

Նաև ամուր փակվող կափարիչի շնորհիվ ճաշատեսակը եփվում է կաթսայի ցանկացած հատվածում, նույնիսկ եթե այնտեղ միսը մեծ քանակությամբ է[5]։

Հիմնական տարբերություններ

խմբագրել

Տարբերությունները վերաբերում են միայն չափերին՝ սագամանի ծավալը 1,5-2 անգամ ավելի մեծ է, քան բադամանի ծավալը։ Եվ, համապատասխանաբար, առաջինը նախատեսված է սագ եփելու համար, իսկ երկրորդը՝ բադ եփելու համար։

Ուտյատնիցայի կամ բադամանի ծավալը 4-6 լիտր է, իսկ գուսյատնիցայի կամ սագամանի ծավալը՝ 6-9 լիտր[5]։

Բադամանն ավելի տարածված է. խոհարարների մեծ մասը գնահատում է դրա գործնականությունը և թեթև քաշը։

Ուտյատնիցա/գուսյատնիցա այլ իմաստներ

խմբագրել
  • Թռչնաբուծական ֆերմայում աշխատող բադերին խնամող.
  • Խոշոր գայլաձուկ, որը կարող է բադի ձագերին կուլ տալ ջրի մակերևույթից
  • Շուն, որը որսի ժամանակ հետևում է բադերին։
  • ուտոչնիցայի մեկ այլ անվանումը մեծ տրամաչափի որսորդական հրացան է սագերի և բադերի առևտրային որսի համար։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. «ГОСТ Р 56674-2018. Посуда кухонная с противопригорающим покрытием литая из алюминиевых сплавов. Общие технические условия». internet-law.ru. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 26-ին., Աղյուսակ 6 ծանոթագրություններ 2 և 3
  2. Н. В. Гришина. О некоторых особенностях синонимии производных слов Արխիվացված 2015-05-30 Wayback Machine. // Вестник Кемеровского государственного университета 4.1 (2012). утятница - гусятница (в значении «посуда», несмотря на то, что мотивирующие утка и гусь являются скорее когипонимами, в данном случае они выступают как синонимы в значении «мясо птицы»)
  3. Беликов, В. И. Лексический узус в зарубежном русском и академические словари. // Русский язык в странах СНГ и Балтии: Международная научная конференция/Отделение историко-филологических наук РАН.—М.: Наука. 2007. слово латка, эквивалентом которого в большинстве регионов служит утятница
  4. 4,0 4,1 «ГОСТ Р 56674-2018. Посуда кухонная с противопригорающим покрытием литая из алюминиевых сплавов. Общие технические условия». internet-law.ru. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 26-ին.
  5. 5,0 5,1 5,2 «Что такое гусятница и утятница, чем отличается утятница от гусятницы». makitra.ua (ռուսերեն). Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 26-ին.

Գրականություն

խմբագրել
  • Гусятницы // Товарный словарь / И. А. Пугачёв (главный редактор). — М.: Государственное издательство торговой литературы, 1957. — Т. II. — Стб. 466—468. — 567 с.
  • Ефремова Т. Ф. Новый словарь русского языка. Толково-словообразовательный. — М.: Русский язык, 2000.