Ուտիվա-է (ճապ.՝ 蒔絵, լաքապատ նկար), ճապոնական արվեստի ուկիյո-է ժանր, որն իրենից ներկայացնում է փայտափորագրական ստեղծագործություն ճապոնական պինդ կլորավուն հովհարների վրա (ճապ.՝ 団扇 ուտիվա)։ Պատկերները նկարվում էին հովհարի ձևով և ուրվագծերով, ուղղանկյուն վասի տեսակի թղթերի վրա, այնուհետև կտրվում և սոսնձվում էին բամբուկե շրջանակի վրա[1][2]։

Կացուկավա Սյունեյ, մոտ. 1788 թ.

Պատմություն

խմբագրել
 
Հիսիկավա Մորոնոբու, Raccolta di ventagli

Ի տարբերություն ծալովի հովհարների, որոնք ի հայտ եկան Ճապոնիայում 6-7-րդ դարերում[3], չծալվող ուտիվա ձվաձև կամ լոբաձև հովհարները ի հայտ եկան Չինաստանում[4]։ Ուտիվա հովհարները սկսեցին մասսայականություն վայելել Էդո ժամանակաշրջանում։ Նրանք կրում էին ինչպես դեկորատիվ, այնպես էլ գործառնական բնույթ[4]։ Ուտիվաները հաճախ օգտագործվում էին ամռանը, հետևաբար հովհարային գեղանկարչության մեջ նրանք հայտնվում էին «ամառային» ստեղծագործություններում[5][6]։ Պատմականորեն ուտիվան համարվում էր առավելապես կանացի արդուզարդի առարկա, տղամարդիկ նախընտրում էին ծալովի հովհարները[5]։

Փայտափորագրությամբ առաջին հովհարներն ի հայտ եկան մոտավորապես 1680- ական թվականներին[4]։ Առաջին օրինակներից մեկը համարվում է Հիսիկավա Մորոնոբուի 1684 թվականին ստեղծած Ուտիվա ձուկուսի (ճապ. «Նկարներ բոլոր տեսակի ուտիվաների համար») նկարազարդ գիրքը, որը ներառում էր հովհարների տեսքով նկարազարդումներ[4]։ Սուձուկի Հարունոբուի 1767 կամ 1768 թվականի աշխատանքներից մեկում պատկերված են հովհարներ վաճառողները։ Ուտագավա Կունիյոսիի 1814 թվականի աշխատանքում կաբուկիի դերասան Իտիկավա Դաննոսուկե II-ը պատկերված է հովհար վաճառողի դերում[7]։ Բավականաչափ տեղեկություններ են պահպանվել 19-րդ դարի հայտնի առևտրական, հովհարների համար փայտափորագրության աշխատանքներ ստեղծող Էբին Ռիմնոսուկեի (1832-1895) վերաբերյալ, ով վաճառում էր ինչպես ուտիվա-է, այնպես էլ ուկիյո-է ժանրի ստանդարտ աշխատանքներ, սկզբում Էբիան գնում էր Ուտագավայի հեղինակային նկարները, այնուհետև ընդլայնեց սեփական արտադրությունը և նկարիչների հաստիքները[8]։ XIX դարում հովհարների արտադրությունը գտնվում էր հովհար արտադրողների գիլդիայի խիստ հսկողության ներքո, այն ենթարկվում էր խիստ կանոնակարգի և կանոնների, ի տարբերություն հասարակ փորագրությունների[7]։ 1815 թվականից մինչև Էդո ժամանակաշրջանի վերջը (1868) յուրաքանչյուր հովհարի վրա դրվում էր կնիք ստեղծման տարեթվի նշումով[7]։

Պատկերի առարկա

խմբագրել

Էդո ժամանակաշրջանի նկարիչների մեծ մասը գրքերի նկարազարդումների և հասարակ փորագրությունների հետ մեկտեղ ստեղծագործում էին ուտիվա-է ոճում։ Ուտիվա-է պատկերները կարելի է առանձնացնել ուկիյո-է ժանրի համար կիրառվող հիմնական կատեգորիաներից, դրանք են` յակուսյա-է (դերասանների պատկերում), բիձինգա (գեղեցիկ կանայք), ֆուկեյ-հա (բնանկարներ), կատյո-հա («ծաղիկներ և թռչուններ »), մուսյա-է (ռազմիկների պատկերներ)[4]։ Ներկայումս պահպանվել են Կացուկավա Սյունսյոի (1726-1793), Ուտագավա Տոյոկունիի (1769-1825), Ուտագավա Կունիյոսիի (1797-1861), Ուտագավա Հիրոշիգեի (1797-1858) զարդանկարներով հովհարները[7]։ Քանի որ հովհարները օգտագործվում էին առօրյա կյանքում և կենցաղում, դրանց մի քանի օրինակներ անվնաս պահպանվել են մինչև մեր օրեր[9]։

Գրականություն

խմբագրել
  • Bell, David. Ukiyo-e Explained. Kent, U.K.: Global Oriental, 2004.
  • Halsey, William Darrach and Friedman, Emanuel. «Folding fan.» Collier’s Encyclopedia, vol. 9. Macmillan Educational Co., 1983.
  • Harris, Frederick. Ukiyo-e: The Art of the Japanese Print. Tokyo: Tuttle, 2010.
  • Marks, Andreas. Japanese Woodblock Prints: Artists, Publishers and Masterworks 1680-1900. Tokyo: Tuttle, 2010.
  • Newland, Amy Reigle. Ed. The Hotei Encyclopedia of Japanese Woodblock Prints. Vol. 2. Amsterdam: Hotei Publishing, 2005.
  • Salter, Rebecca. Japanese Popular Prints: From Votive Strips to Playing Cards. London: A & C Black, 2006.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Bell 2004, xiv
  2. Marks 2010, 14
  3. Halsey and Friedman 1983, 556
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Newland 2005, 431
  5. 5,0 5,1 Salter 2006, 25
  6. Salter 2006, 79
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 Newland 2005, 432
  8. Marks 2010, 27
  9. Harris 2010, 106