Նուսրետա Սիվաց
Նուսրետա Սիվաց (բոս․՝ Nusreta Sivac, փետրվարի 18, 1951, Պրիեդոր, Սերբական Հանրապետություն, Բոսնիա և Հերցեգովինա), բոսնիացի ակտիվիստ, բռնությունների և այլ պատերազմական հանցագործությունների զոհերի իրավունքների պաշտպան, նախկին դատավոր։ Բոսնիական պատերազմի ժամանակ նրան պահում էին Բոսնիայի և Հերցեգովինայի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Պրիեդոր քաղաքի մոտակայքի Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարում, որը ղեկավարում էին բոսնիացի սերբերը, որտեղ նրան և ճամբարի մյուս կանանց բռնաբարում, ծեծի և խոշտանգումների էին ենթարկում։ Ճամբարի փակումից հետո՝ 1992 թվականի օգոստոսին, նա ակտիվորեն հանդես եկավ մամուլում, սատարեց բռնության զոհերին և կարևոր դեր խաղաց պատերազմի ընթացքում բռնությունները միջազգային օրենսդրությամբ որպես ռազմական հանցագործություն ճանաչելու գործում։ Նուսրետա Սիվացը Բոսնիա և Հերցեգովինայի կանանց ասոցիացիայի անդամ է։
| Նուսրետա Սիվաց | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | փետրվարի 18, 1951 (73 տարեկան) |
| Ծննդավայր | Պրիեդոր, Սերբական Հանրապետություն, Բոսնիա և Հերցեգովինա |
| Քաղաքացիություն |  Բոսնիա և Հերցեգովինա |
| Կրոն | իսլամ |
| Մասնագիտություն | իրավապաշտպան |
Կենսագրություն խմբագրել
Նուսրետա Սիվացը ծնվել է 1951 թվականի փետրվարի 18-ին Բոսնիայի Պրիեդոր քաղաքում, որն այդ ժամանակ գտնվում էր Հարավսլավիայի կազմում, որտեղ էլ նա ավարտել է միջնակարգ դպրոցը և սովորել իրավաբանություն[1]։ Սիվացը դատավոր է աշխատել 1978 թվականից մինչև 1992 թվականը, երբ սկսվեց Բոսնիական պատերազմը[2]։
Բոսնիական պատերազմ խմբագրել
1992 թվականի ապրիլին սերբ զինվորները նրան տեղեկացրին, որ նա այլևս չի աշխատում Պրիեդորի քաղաքային դատարանում։ Պրիեդորում բնակվող բոսնիացիներն ու խորվաթները ստիպված էին կրել սպիտակ թևկապներ և սպիտակ դրոշներ կախել իրենց տների պատուհաններից։ Նրանց տները թալանվել և այրվել են, մինչ սերբերը նրանց տեղափոխում էին Կերատերմի, Օմարսկայի և Տրնոպոլիեի համակենտրոնացման ճամբարներ։ Երկու ամիս անց, երբ Բոսնիայի սերբական բանակը վերահսկողություն սահմանեց Պրիեդորում, նրան խնդրեցին հարցաքննության պատրվակով ներկայանալ տեղի ոստիկանության բաժանմունք, սակայն, ներկայանալուն պես նրան 25 կանանց հետ[3] տեղափոխեցին Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբար։ Նա 36 այլ կանանց և 3500 տղամարդկանց մեջ էր, որոնք բանտարկված էին եղել այնտեղ[4]։
Երեք ամիս նրան և այլ կանանց բռնաբարում, ծեծում և խոշտանգումների էին ենթարկում համակենտրոնացման ճամբարում[3]։ Նա հիշում էր, որ վատթարագույնը «կանանց համար գիշերներն էին, որովհետև պահակները մտնում էին սենյակներ, իրենց տանում էին ճամբարում ինչ որ տեղ և բռնաբարում։ Դա կատարվում էր պարբերաբար»[4]։ Ճամբարում մնալու ընթացքում նրան ստիպել էին մաքրել արյան հետքերը հարցաքննության սենյակից[5]։ Նա նշում է, որ ինքը տեսել է սերբերի կողմից սպանվածների մարմինները «սպիտակ տան» դիմաց ընկած խոտի վրա, որտեղ կատարվում էին ամենասարսափելի տանջանքները։ Ըստ նրա ցուցմունքի՝ մահացածներին տեղափոխում էին բեռնատարներով և տանում ինչ-որ տեղ։ Ըստ նրա՝ Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարում մարդիկ մահանում էին հիմնականում տանջանքներից[4]։
1992 թվականի օգոստոսի սկզբին ճամբար այցելեցին Կարմիր խաչի և եվրոպական մամուլի ներկայացուցիչներ, որից հետո այն փակվեց[4]։ Համակենտրոնացման ճամբարում հինգ կին էր մահացել[3]։ Սիվացը նշում է, որ դրանցից չորս մասի աճյունները հետագայում հայտնաբերվել են եղբայրական գերեզմանում, իսկ հինգերորդի աճյունը դեռ չի հայտնաբերվել[4]։ Նա նաև դժգոհել է համակենտրոնացման ճամբարի զոհերի հուշահամալիրի բացակայությունից, մինչդեռ Պրիեդորի դպրոցները մայիսի 24-ը նշում են մոտակա համակենտրոնացման ճամբարի՝ Տրնոպոլիեի բացման օրը[3]։ Պրիեդորի տարածքում հայտնաբերվել են 56 եղբայրական գերեզմաններ, ինչպես նաև մարդկային աճյունների մնացորդներ 357 տարբեր վայրերում[6]։
Իրավապաշտպանական գործունեություն խմբագրել
Քաջությունը, որ դրսևորել են այս կանայք և կիսվել իրենց պատմություններով, վկայում են հակամարտության ընթացքում տեղ գտած սեռական բռնության հետ կապված լռությանն ու օտրակիզմին վերջ դնելու անհրաժեշտության մասին ... Այս վերապրածները օգնում են վերջ տալ անպատժելիությանը և հասնել նրան, որ մեղավորները պատասխանատվության ենթարկվեն։
Ազատվելուց հետո Սիվացը փախավ հարևան Խորվաթիա, որտեղ Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարի նախկին բանտարկյալ խորվաթուհի Յադրանկա Ցիգելի հետ միասին սկսեցին ապացույցներ հավաքել բռնաբարության զոհ դարձած հարյուրավոր մարդկանց մասին[5]։ Նա ընդգրկվեց Բոսնիա և Հերցեգովինայի կանանց ասոցիացիայի կազմում, որի շտաբը գտնվում էր Զագրեբում[2]։ 1995 թվականի հունիսին նրանք օժանդակեցին Նախկին Հարավսլավիայի գծով միջազգային քրեական դատարանի (ՆՀՄՏ) առաջին մեղադրական եզրակացության նախապատրաստմանը։ Կուտակված ապացույցները բացահայտեցին պատերազմի ժամանակ կիրառված բռնաբարությունների ծանրությունը և ՄԱԿ-ը դրանք դիտարկեց որպես հիմնական «շրջադարձային» ապացույցներ` ճանաչելով այդ իրողությունը որպես պատերազմական հանցագործություն[5]։ Նա անձամբ ցուցմունքներ տվեց ՆՀՄՏ-ում[4] և օգնեց բանտ նստեցնել մի մարդու, որն իրեն բազմիցս բռնաբարել էր Օմարսկի համակենտրոնացման ճամբարում։ Սիվացը ցուցմունքներ տվեց նաև շատ այլ գործերով, այդ թվում՝ ինքնահռչակ Սերբական հանրապետության նախագահ Ռադովան Կարաջիչի գործով[5]։
1997 թվականին Նուսրետա Սիվացը և Յադրանկա Ցիգելը դարձան «Հոգիներին կանչելով» վավերագրական ֆիլմի գլխավոր հերոսները, որը պատմում էր Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարում նրանց կյանքի մասին[7]։ Ֆիլմի պրեմիերան հովանավորել էին Amnesty International-ը, Միջազգային արդարադատության կոալիցիան, Մարդու իրավունքների և հումանիտար իրավունքի կենտրոնը և «Կանայք կանանց համար» միջազգային կազմակերպության բոսնիական մասնաճյուղի կողմից[8]։ Նուսրետա Սիվացը ելույթ է ունենում 2006 թվականին Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարի զոհերի հիշատակի օրը։
1999 թվականին Սիվացը վերադարձավ Պրիեդոր[9]։ 2000 թվականին Նյու Յորքի Հարավային շրջանի Դաշնային դատարանը Ռադովան Կարաջիչին պարտավորեցրեց 745 միլիոն դոլար փոխհատուցում վճարել Սիվացին, Ցիգելին և ևս 9 այլ կանանց[10]։ 2002 թվականի ամռանը Սիվացը պայքարով ետ վերցրեց և գնեց իր բնակարանը, որից նրան վտարել էին պատերազմի ժամանակ։ Բնակարանը զավթել և նրա ունեցվածքը թալանել էր նրա նախկին գործընկերը։ Վերադառնալուց հետո նրա բնակարանի դռան վրա բազմիցս գրվել է «Օմարսկա» բառը[3][11]։ Սիվացը չկարողացավ վերականգնվել այն աշխատանքում, որը նա ունեցել էր պատերազմից առաջ[11]։ 2003 թվականին Սիվացը և հարյուրից ավելի այլ վերապրածներ և Օմարսկայի համակենտրոնացման ճամբարի զոհերի հարազատները առաջին անգամ մասնակցեցին իրենց հիշատակի արարողությանը[12]։ 2005 թվականին Սիվացը եղել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի համար առաջադրված հազարավոր կանանց շարքում[13]։ 2008 թվականին նա աջակցեց պատերազմական հանցագործությունների տարածաշրջանային դատարան ստեղծելու նախաձեռնությանը՝ ասելով, որ «կան մի շարք խոչընդոտներ, որոնք իսկապես պետք է բացառվեն, քանի որ տարածաշրջանի պետությունների սահմանադրությունները թույլ չեն տալիս արտահանձնում և այլն։ Տեղական դատական համակարգը պետք է ավելի շատ պատրաստված լինի։ Իհարկե, պետք է լինեն ավելի շատ առաջնորդներ և դատավորներ»[14]։
2012 թվականին Նուսրետա Սիվացը հետևյալ կերպ մեկնաբանեց Պրիեդորա քաղաքում պատերազմական հանցագործությունների ժխտումը`«Պրիեդորայի ներկայիս սերբական իշխանություններն անընդհատ փորձում են ջնջել պատմության 1992 թվականից մինչև 1995 թվականը ընկած ժամանակահատվածը և ստեղծել մի իրավիճակ, որ այդ մասին չգրվի և չխոսվի։ Դա մեզ ամենաշատն է վիրավորում։ Պատմության այդ մասը պատկանում է մեզ՝ Պրիեդորայի քաղաքացիներին, և մենք երբեք չենք մոռանա և թույլ չենք տա մոռանալ այն, այստեղ սպանված քաղաքացիական անձանց պատճառով»[15]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Kokor, 22 сентября 2005
- ↑ 2,0 2,1 1000 PeaceWomen
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Blake, 23 ноября 2002
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 OHCHR, 23 июня 2009
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Cerkez, 8 марта 2013
- ↑ Gruhonjic, 25 мая 2005
- ↑ Goodman, 3 марта 1997
- ↑ Purohit, 1997
- ↑ Contenta, 23 февраля 2004
- ↑ Amnesty International, 30 сентября 2009, էջ 48
- ↑ 11,0 11,1 Boyle, 13 января 2007
- ↑ ABC News, 7 августа 2003
- ↑ RFE/RL, 24 июля 2005
- ↑ Azinović, Sadović
- ↑ Arnautović, 6 августа 2012
Աղբյուրներ խմբագրել
- Arnautović, Marija (2012 թ․ օգոստոսի 6). «Poricanje zločina dvadeset godina od zatvaranja logora Omarska» (Serbo-Croatian). Radio Free Europe / Radio Liberty.
{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Azinović, Vlado; Sadović, Merdijana (2008 թ․ հունվարի 14). «Regionalni sud za ratne zločine?» (Serbo-Croatian). Radio Free Europe / Radio Liberty.
{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Blake, Felix (2002 թ․ նոյեմբերի 23). «Nusreta Survived the Rape Camp, but Her Torture Is Unending». Bosnian Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 5-ին.
- Boyle, Katherine (2007 թ․ հունվարի 13). «Bosnia: A House Divided». Institute for War & Peace Reporting.(չաշխատող հղում)
- Contenta, Sandro (2004 թ․ փետրվարի 23). «A Survivor Faces Her Tormentor». Bosnian Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 5-ին.
- Cerkez, Aida (2013 թ․ մարտի 8). «Bosnian Woman, Helped Make Rape A War Crime». Associated Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 5-ին.
- Goodman, Walter (1997 թ․ մարտի 3). «Women as Victims of the Bosnian War». New York Times.
- Gruhonjic, Dinko (2005 թ․ մայիսի 25). «Republika Srpska: "Zahlreiche Kriegsverbrecher sind noch auf freiem Fuß"» (German). Deutsche Welle.
{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Kokor, E. (2005 թ․ սեպտեմբերի 22). «Svjedok mučenja i stradanja žena» (Serbo-Croatian). Oslobođenje.
{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - Miller, Judith (1997 թ․ փետրվարի 23). «Taking Two Bosnian Women's Case to the World». New York Times.
- «News of Sarajevo on 24 July 2005». Radio Free Europe / Radio Liberty. 2005 թ․ հուլիսի 24.
- «Nusreta Sivac». 1000 PeaceWomen. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 5-ին.
- Purohit, Rajeev (1997). «Film Chronicles Suffering at Omarska Concentration Camp». Human Rights Brief. 4 (2): 4–5.
- Ratner, Hannah (2011 թ․ նոյեմբերի 20). «"Calling the Ghosts" and the Continued Fight to End Violence Against Women». United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- «Survivors of Bosnian torture camp hold first commemoration». ABC News. 2003 թ․ օգոստոսի 7.
- «The Story of Nusreta Sivac». United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights. 2009 թ․ հունիսի 23.
- Whose Justice? Bosnia and Herzegovina's Women Still Waiting. Amnesty International (Report). 2009 թ․ սեպտեմբերի 30. EUR 63/006/2009.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- «I Came to Testify». Women, War, and Peace. PBS. 2011 թ․ հոկտեմբերի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 5-ին.
- Orentlicher, Diane (1997). «Sexual Assault Issues Before the War Crimes Tribunal». Human Rights Brief. 4 (2): 8–9.
- Sivac, Nusreta (2009 թ․ ապրիլի 24). «Nusreta Sivac's Voice» (PDF). Durban Review Conference. Geneva: United Nations.
- Vulliamy, Ed (2004 թ․ սեպտեմբերի 1). «'We Can't Forget'». The Guardian.
- When Everyone is Silent: Reparation for Survivors of Wartime Rape in Republika Srpska in Bosnia and Herzegovina. Amnesty International (Report). 2012 թ․ հոկտեմբերի 31. EUR 63/012/2012.