Նույնության փիլիսոփայություն

Նույնության փիլիսոփայություն, փիլիսոփայական կոնցեպցիա, օբյեկտիվ իդեալիզմի տարատեսակ, ըստ որի բնության և ոգու, կեցության և մտածողության, օբյեկտի և սուբյեկտի տարբերակումը, հակադրումը և զարգացումն ածանցվում են մի նախասկզբից, որը ներքուստ տարբերակված չէ, այսինքն՝ «բացարձակ նույնականություն» է՝ «բացարձակ մտածողություն» (ըստ Ֆ․ Շելինգի), «բացարձակ գաղափար» (ըստ Գ․ Հեգելի)։ Նույնության փիլիսոփայությունը հակադրվում է Ի․ Կանտի ուսմունքում առկա դուալիստական միտումներին և Յո․ Ֆիխտեի սուբյեկտիվ իդեալիզմին։

Ըստ Շելինգի

Նույնության փիլիսոփայության հիմնական սկզբունքը տրամագծորեն հակադիր է դուալիստական համակարգերի (դուալիզմ) սկզբունքին։ Նույնության փիլիսոփայությունը որպես որոշակի փիլիսոփայական կոնցեպցիա պատմականորեն կապվում է Ֆրիդրիխ Շելինգի անվան հետ։ Շելինգը փորձելով հաղթահարել կանտյան և ֆիխտեյան համակարգերի դուալիզմը, առաջ քաշեց մոնիստական փիլիսոփայության մի նոր ելակետային սկզբունք՝ սուբյեկտիվի և օբյեկտիվի, իդեալականի և ռեալի բացարձակ նույնությունը։

Ըստ Հեգելի

Մտածողության և կեցության նույնության սկզբունքն ընկած է նաև հեգելյան համակարգի հիմքում, բայց այդ սկզբունքը Հեգելի կողմից իրացվում է այլ կերպ, քանի որ նույնությունն ինքը նրա կողմից ըմբռնվում է դիալեկտիկորեն, ոչ որպես անշարժ աբսոլյուտ, անորոշ միասնություն, որն անտարբեր կերպով հակադրվում է կեցության բազմազանությանը, այլ որպես ինքնազարգացող տրամաբանական իդեա, որի որոշակիությունն ու տարբերակվածությունը գտնվում են հենց իր մեջ իբրև նրա իմանենտ անվերջ ձև։

Մետաֆիզիկական ըմբռնում

Նույնության փիլիսոփայության սպեցիֆիկ առանձնահատկությունը, որով նա տարբերվում է մյուս օբյեկտիվ իդեալիստական կոնցեպցիաներից, ոչ թե պարզապես մտածողության ու կեցության նույնության ընդունումն է, այլ այդ նույնության մետաֆիզիկական ըմբռնումը։ Լինելով փիլիսոփայության հիմնական հարցի լուծման փորձերից մեկը՝ նույնության փիլիսոփայությունը հանում է այդ հարցը՝ անշարժ բացարձակ սուբստանցիայի ընդերքում տարրալուծելով ոգու և բնության, մտածողության և կեցության տարբերությունները։

Ներկայումս մտածողության և կեցության մետաֆիզիկական նույնության գաղափարները քարոզվում են նեոթոմիզմի առանձին դպրոցների կողմից։

Մարքսիստական փիլիսոփայությունն իր մոնիզմը հիմնավորում է՝ ելնելով աշխարհի մատերիական միասնության և զարգացման գաղափարից։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 404)։