Մտրուկ (պատմվածք)

«Մտրուկ» (ռուս.՝ Жеребёнок), ռուս խորհրդային գրող Միխայիլ Շոլոխովի պատմվածքը՝ գրված 1926 թվականին։

Մտրուկ
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	պատմվածք
Հեղինակ	Միխայիլ Շոլոխով
Բնագիր լեզու	ռուսերեն
Հրատարակվել է	1926

Հրատարակչություն

Պատմվածքն առաջին անգամ լույս է տեսել «Երիտասարդ լենինյան» թերթում, 1926 թվականի ապրիլի 24-ի № 94 համարում, մայիսի 1-ի № 100 համարում։ Նույն թվականին (1926) պատմվածքը տպագրվել է «Գյուղացիական երիտասարդության հանդեսում» (թիվ 18, սեպտեմբերի 20) և «Պրոժեկտոր» ամսագրում (թիվ 19, հոկտեմբերի 15)։ Հեղինակն այն չի ընդգրկել «Երկնագույն տափաստան» ժողովածուում։ 1927 թվականին հրատարակվել է Պետական հրատարակչությունում՝ «Կոլչակի, եղինջի և այլ բաների մասին» ժողովածուում։ Ներառվել է «Կոլչակի, եղինջի և այլ բաների մասին» (1927) և «Երկնագույն տափաստան։ Դոնի պատմվածքներ» (1931) հեղինակային ժողովածուում։

Քննադատություն

Քննադատ Լիա Միշկովսկայան պատմվածքը վերագրում է այնպիսի ստեղծագործությունների շարքին, որոնք «համարվում են, Խաղաղ Դոնի նախաշեմը», պարունակում են կտրուկ արտահայտված դրվագներ Դոնի քաղաքացիական պատերազմից, որոնք շատ հիշարժան են իրենց սրության և ճշմարտացիության մեջ»։ Բնութագրելով «Մտրուկը» պատմվածքը՝ Միշկովսկայան գրել է.

Պատերազմի և փոխադարձ ոչնչացման դաժան ֆոնի վրա ցուցադրում են մարդուն և նրա սիրտը դրսևորվում է, և մարդկայնության և խղճահարության անսպասելի զգացումը, որը հակասում է իրավիճակի տրամաբանությանը։ Մարդկայնությունը հաղթում է, չնայած բարձր գնով` կյանքի գնով <...> Խորը մարդկայնությունը, բոլոր ապրողների և անօգնականների հանդեպ սիրո և խղճահարության զգացումը վարպետորեն պատկերվում են մարտիկների կոշտ և հասարակ սրտերում։ Ողջ պատմվածքը՝ զամբիկի, մտրուկի և մարտերի նկարագրությունը, այդ ամենը ներծծված է իսկական պոեզիայով, այսինքն այն ամենով, ինչով ապրում է իրական արվեստը»։

Ֆ.Գ. Բիրյուկովը, անդրադառնալով Շոլոխովի գեղարվեստական մտածողության ինքնատիպությանը, գրել է, որ «Մտրուկ»-ում դրսևորվել է (եթե օգտագործենք Լև Տոլստոյի խոսքերը) «նրա զորեղ ուշադրության ընդունակությունը ...», որի հետևանքով այդպիսի ընդունակությամբ օժտված մարդը այդ օբյեկտներում տեսնում է մի նոր բան, որը մյուսները չեն տեսնում»։ - ինչն էլ ցույց է տալիս գրողի խորը կապը Պուշկինի, Նեկրասովի, Տոլստոյի հետ։ Գրողի ստեղծագործական հնարավորությունները վերլուծելուց հետո, որոնք իրենց դրսևորումն են ստացել պատմվածքում, հետազոտողը գալիս է այն եզրակացության, որ ստեղծագործության մեջ կա «օրգանական մի բան, որը աճեցել է ամպոտ սևահողի միջից, ինչպես հսկա կաղնի, որը շատ հաճելի և ոգեշնչող գեղեցկություն ունի։ Շոլոխովը ձգտում է պատկերի զարմանալի նմանության <...> և այս ամենը առաջացնում է շատ բարդ և իմաստալի զգացողություն»։

Սյուժե

Պատմվածքը իրենից ներկայացնում է շատ հուզիչ, բայց ողբերգական ավարտուն պատմություն, Կարմիր բանակի ջոկատներից մեկում Դոնի քաղաքացիական պատերազմի ռազմական գործողությունների թեժ պահին։ Հեծելավաշտի հրամանատարը հրամայում է կազակ Տրոֆիմին ազատվել մտրուկից, քանի որ «նա տնական տեսք ունի, և չի համապատասխանում պատերազմական պայմաններին», այնուամենայնիվ, մտրուկը կենդանի է մնում, շնորհիվ այն խղճահարության, որ կազակները դրսևորում են նրա հանդեպ։ Պատմվածքի ավարտին կենդանուն իրական վտանգ է սպառնում, նա ընկնում է Դոնի ջրապտույտի մեջ։ Տրոֆիմը չի թողնում, որ նա խեղդվի, ափ դուրս գալուց անմիջապես հետո, նա գնդակահարվում է սպիտակ սպայի կողմից։

Գործող անձինք

• Եֆրեմով Ստեշկա - կարմիրբանակային, գլխավոր հերոս Տրոֆիմի ընկերը։
• Սպա - կազակական հարյուրյակի սպա, «պարուսինե վերնաշապիկով»։ Սպանում է Տրոֆիմին այն բանից հետո, երբ վերջինս փրկում է մտրուկին։
• Տրոֆիմ - պատմվածքի գլխավոր հերոս։ Հինգ տարի պատերազմում է, մահանում է ճակատամարտում՝ փրկելով մտրուկի կյանքը։
• Հեծելավաշտի հրամանատար - Տրոֆիմի անանուն հրամանատարը։ Նախ հրամայում է սպանել մտրուկին («Մտրուկի հետ մենք գնչուի նման կլինենք»), այնուհետև որոշում է նրան թողնել հարյուրյակում («Թող զամբիկի հետ ապրի»)։

Էկրանավորում

Ստեղծագործությունն էկրանավորվել է։ Պատմվածքի («Խաղաղ Դոնի» տեսարանների ներգրավմամբ) հիման վրա 1959 թվականին «Լենֆիլմ» կինոստուդիայում նկարահանվել է համանուն կարճամետրաժ ֆիլմը։ Գ. Մ. Կոզինցևի արվեստանոց, բեմադրող ռեժիսոր՝ Վ. Ա. Ֆետին, սցենարը՝ Ա. Վիտոլի։ 1961 թվականին Օբերհաուզենում (Գերմանիա) ֆիլմը մրցանակ է ստացել կարճամետրաժ ֆիլմերի միջազգային VII միջազգային փառատոնում։

2005 թվականին ռեժիսոր Ելենա Լանսկայան պատմվածքի հիման վրա նկարահանել է դրամատիկական ֆիլմ։

Արտաքին հղումներ

• Жеребёнок.
• Жеребёнок

Աղբյուրներ

• Шолоховская энциклопедия/ Колл. авторов; глав. ред. Ю. А. Дворяшин; вступ. ст. М. М. Шолохов. — М.: Издательский дом «СИНЕРГИЯ», 2013. — 1216 с.: ил. ISBN 978-5-94238-022-9