Մասնակից:ShushArt0913/Ավազարկղ
Սիրողական աստղագիտություն, հոբբի տեսակ, որը ներառում է աստղագիտական օբյեկտներնի և երևույթների դիտում, նկարահանում, ուսումնասիրություն:
Սիրողական աստղագիտությունն եկամուտ չհետապնդող և հատուկ մասնագիտական կամ բարձրագույն կրթություն չպահանջող աշխատանք է:
Ամբողջ աշխարհում, այդ թվում Հայաստանի Հանրապետությունում, աստղագետների թիվը հասնում է ավելի քան 10 հազարի[1]: Աշխարհի գրեթ բոլոր խոշոր քաղաքներում կարելի է գտնել աստղագիտությամբ սիրողական զբաղվողների:
Սիրողական աստղագետներն աշխարհի ուսումնասիրության մեջ ունեն իրենց որոշակի տեղը: Գիտելիքների, տպավորությունների, անձնական՝ այդ թվում գեղագիտական փորձի ձեռքբերումներն առաջնային տեղ են գրավում, իսկ գիտելիքների և տպավորության փոխանակումը սիրողական համայնքի կամ համայնքի որևէ անդամի հետ, համատեղ դիտարկումների, գործիքների արտադրությունը և կիրառումը՝ երկրորդային տեղ է գրավում սիրողական աստղագիտության մեջ:
Այնուամենայնիվ, սիրողական աստղագիտությամբ զբաղվողներն էլ ունեն իրենց դերը «մեծ» աստղագիտությունում: Քանի որ պրոֆեսիոնալ աստղագետներն ու աստղադիտարանները քիչ են, նրանք կարողանում են ուսումնասիրել աստղագիտական օբյեկտների փոքր մասին, իսկ սիրողական աստղագետները շատ են, նրանք սփռված են աշխարհով մեկ և հնարավորություն ունեն անընդհատ վերահսկել հազարավոր օբյեկտներ, այդ թվում փոփոխական աստղեր: Նրանք փնտրելով գիսաստղեր՝ պարեկում են երկինքը: Գիսաստղերի մեծ մասը նախկինում դեռ 1990 թվականների կեսերին, գտել են սիրողական աստղագետները: Սիրողական աստղագետները հսկայական ներդրում ունեն երկնային օբյեկտների, աստերոիդների, աստղային ծածկույթների դիտարկման մեջ: Սիրողական աստղագետների շնորհիվ է, որ գտնվում է շատ նոր աստղեր (անգլ.՝ nova): Երկնքում նոր առարկայի հայտնվելու ժամանակ, կամ ծանոթ աստղերի հետ ինչ-որ տարօրինակ շարժի դեպքում սիրողական աստղագետներին անմիջապես օգնության են հասնում պրոֆեսիոնալները՝ իրենց մասնագիտական սարքավորումներով:
Առկա են սիրողական աստղադիտարաններ և ամսագրեր, օրինակ Sky & Telescope և Astronomy
Սիրողական աստղագիտության տեսակներ խմբագրել
Սիրողական աստղագիտությունը կարելի է բաժանել գործնուեության հետևյալ չորս ոլորտների.
- Հետազոտական, կամ տեսողական աստղագիտություն, հեռադիտակի, աստղադիտակի միջոցով կամ անզեն աչքով աստղագիտական օբյեկտների դիտում՝ էսթետիկական հաճույք ստանալու համար: Հետազոտական, տեսողական աստղագիտության ձևերից է այսպես կոչված «փողոցային աստղագիտությունը», երբ քաղաքներում սիրողական աստղագետները աստղադիտակները փողոց են հանում և քաղաքացիներին ցույց են տալիս Լուսինը, մոլորակները և քաղաքային լուսավորության պայմաններում հստակ տեսանելի այլ օբյեկտներ:
- Աստղալուսանկարչություն (աստղագիտական լուսանկարչություն), երկնային մարմինների գույնզգույն և մանրամասն պատկերների ստացում
- Հեռադիտակաշինություն, օպտիկական սարքերի պատրաստում Телескопостроение — изготовление оптических инструментов, механизмов и аксессуаров к ним собственными силами (в большей или меньшей степени это удел всех астрономов-любителей — для достижения предельных характеристик своих инструментов любители астрономии постоянно усовершенствуют их, комплектуют все более и более продвинутыми аксессуарами, а многие строят наблюдательные инструменты буквально с нуля, изготавливая для них оптику, механику, приспособления).
- Наукоёмкие исследования и открытия новых небесных тел — чаще всего исследуют: переменные звезды, вспышки катаклизмических переменных, новых и сверхновых звёзд, кометы, астероиды (наиболее перспективное направление — наблюдение покрытий звёзд астероидами), метеорные потоки (в том числе и в радиодиапазоне дневные метеорные потоки), экзопланеты (по кривым блеска во время транзита экзопланеты по диску звезды), отслеживают солнечную активность. Открывают: переменные звезды, вспышки новых и сверхновых звёзд, кометы, астероиды. Перспективная область работы любителей астрономии, в ней работает не более сотни российских астрономов-любителей.
Школьники — любители астрономии (с 5 по 11 классы) могут участвовать в Школьных астрономических олимпиадах — это тоже одно из направлений деятельности астрономов-любителей, но оно ограничено возрастными рамками. См. также статью Международная астрономическая олимпиада.
Наблюдательная астрономия и астрофотография, в свою очередь, делятся на области интересов любителя астрономии:
- Солнце: слежение за солнечной активностью, как в широкой части оптического спектра (фотосфера: пятна, факельные поля, грануляция), так и узких диапазонах: H-alpha (656,3 нм) (протуберанцы, вспышки, активные области) и СаIIK (393,4 нм) (изображение более холодной самой нижней части хромосферы, где отлично просматриваются факельные поля в районах магнитной активности и так называемая кальциевая сетка).
- Луна: с инструментами от 60 до 500 мм в диаметре можно наблюдать детали на поверхности нашего естественного спутника: кратеры, горы, долины, моря и многое другое. Наименьшие детали, доступные для визуальных наблюдений, имеют размер 500—1000 м.
- Планеты: Наблюдение за изменяющимися деталями на диске планеты. У Меркурия и Венеры можно заметить смену фазы освещённости; на снимках в инфракрасном диапазоне можно заметить детали в атмосфере Венеры. На Марсе можно различить сезонные изменения полярных шапок, окраски поверхности и проявление активности пылевых бурь, а также редкие облака. В большой атмосфере Юпитера происходят постоянные изменения. Интерес представляет Большое красное пятно. У Сатурна менее разнообразна атмосферная система, зато во всей красе представлены кольца. У Урана и Нептуна с любительскими инструментами можно различить лишь диск и его окраску.
- Затмения: лунные и частные солнечные затмения можно наблюдать в избранном пункте 1—2 раза в год. А вот полные солнечные затмения происходят в одном и том же месте в среднем раз в 250 лет.
- Объекты дальнего космоса: В это понятие включаются: галактики, туманности, рассеянные и шаровые скопления звёзд.
- Двойные звезды (кратные звезды) — тесные пары звёзд, которые для наблюдателя с Земли представляются разделённые малым угловым расстоянием. Интерес для наблюдателя представляют угловые расстояния между компонентами, позиционный угол (PA), цвета звёзд из тесной пары.
- Переменные звезды — звезды, изменяющие свой блеск. В это понятие для любителя астрономии можно включить также сверхновые и новые звезды.
- Кометы: Многих любителей астрономии привлекают для наблюдений комет, так как их поведение не всегда поддаётся строгим расчётам и могут достигать больших угловых размеров и яркости (такие кометы называют Великими). Примером тому может служить вспышка кометы Холмса осенью 2007 года и яркое явление кометы Макнота в январе того же года. Основные параметры, что регистрируют наблюдатели: блеск, размер комы, степень конденсации (DC), длину хвоста, позиционный угол хвоста, яркость ядра кометы
- Метеоры: Чаще всего метеоры (падающие звезды) астрономы-любители наблюдают в периоды активности больших метеорных потоков, таких как Персеиды, Геминиды, Квадрантиды, Леониды. Основные параметры, что регистрируют: время появления, яркость, направление, скорость, длину видимого пути, цвет, время полёта, а также остаточные явления. Сейчас развивается направление любительских радионаблюдений дневных метеорных потоков.
- Астероиды: выглядят в виде звездообразных объектов, без видимых угловых размеров и соответственно деталей на поверхности. Единственное отличие от звёзд — быстрое относительное движение по небесной сфере. Могут менять блеск из-за неправильной формы и присутствия на поверхности светлых и тёмных пятен.
- Атмосферные явления: таковыми можно считать Гало, Серебристые облака и Полярные сияния
- Искусственные спутники Земли: МКС, АМС, запуски космических носителей, вспышки спутников (напр. вспышки Иридиумов) и другие ИСЗ.
История любительской астрономии в России խմբագրել
Первый астрономический кружок был организован 23 октября (4 ноября) 1888 года в Нижнем Новгороде. Тогда он назывался «Нижегородский кружок любителей физики и астрономии». Это было лишь вторым в мире подобным сообществом любителей астрономии на тот момент: всего за год до этого Камиль Фламмарион (1842—1925) основал Французское астрономическое общество. Тогда же была организована публикация Астрономического Календаря.
С 1999 года в России ежегодно проводится фестиваль любительской астрономии Астрофест.
Список известных астрономов-любителей խմբագրել
- Ուիլյամ Հերշել — բացահայտել է Ուրան մոլորակը
- լորդ Ռոսս — ստեղծել է իր ժամանակի ամենամեծ աստղադիտակը և հայտաբերել է գալակտիկաների գալարաձև կառուցվածքը
- Գրոուտ Ռեբեր — ռադիոաստղագիտության հիմնադիր
- Թոմաս Հենդերսոն — սկսել է որպես սիրողական աստղագետ, դարձել է Լոնդոնի Թագավորական ընկերության անդամ
- Ուիլյամ Հագինս — առաջինն է սկսել սպեկտրաչափի միջոցով ուսումնասիրել աստղերը և միգամածությունները (սպեկտրասկոպիա)
- Ջոն Գուդրայկ — առաջինն է բացատրել Ալգոլի փոփոխական բնույթը
- Էդուարդ Պիգոտ — անգլիացի աստղագետ, աստղային փոփոխականության համակարգված ուսումնասիրության հիմնադիրն է Ջոն Գուդրայկի հետ միասին
- Կամիլ Ֆլամարիոն — բարձրագույն կրթություն չի ստացել
- Կառլ Հենկե — գերմանացի սիրողական աստղագետ, առաջին աստերոիդի հայտնաբերողը, փոստատար, փոստի կառավարիչ, թոշակի անցնելուց հետո՝ հայրենի քաղաքում քաղաքային դատարանի դատավոր
- Ջոն Դոբսոն — հորինել է պարզ ալտ-ազիմուտային մոնտաժման գործիքը (երկու ուղղահայաց առանցքների շուրջ է պտտում` մեկը ուղղահայաց, իսկ մյուսը` հորիզոնական), հիմնադրել և ժողովրդականացրել է սիրողական աստղագիտության Մայթային (street corner astronomy) տեսակը
- Յուձի Հյակուտակե — ճապոնացի սիրողական աստղագետ, ով հայտնի է դարձել Հիյակուտակե (անգլ.՝ Comet Hyakutake) Մեծ գիսաստղը (C/1996 B2) հայտնաբերելով: Հիյակուտակե գիսաստղը 1996 թվականին անցել է Երկրից ընդամենը 15 միլիոն կմ հեռավորության վրա
- Ռոբերտ Էվանս — տեսողությամբ բացահայտել է գերնոր 42 աստղի պայթյուն
- Պատրիկ Մուր — անգլիացի աստղագետ, ավելի քան 70 գիտա-հանրամատչելի և աստղագիտության գրքերի հեղինակ, հեռուստահաղորդավար, Բրիտանական կայսրության շքանշանի ասպետ С апреля 1957 года он был ведущим ежемесячной программы в телекомпании BBC Ночное небо (The Sky at Night). В связи с этим Мур оказался включённым в Книгу рекордов Гиннесса как наиболее длительное время работающий над программой телеведущий.
- Քամիլ Գորնոխ — արտագալակտիկական Նոր աստղերի պոռթկումների առաջին հայտնաբերող
- Мур, Кэролайн — самый молодой астроном в истории, открывшая сверхновую звезду
- Хаф Перси Уилкинс (англ.) — известен созданием высококачественных карт поверхности Луны
- Лесли Пелтье — астроном-любитель, фермер, не получивший высшего образования, на протяжении 60 лет наблюдавший за переменными звёздами, сооткрыватель 12 комет, 10 из которых носят его имя. Автор четырёх книг, наиболее известной из которых является Starlight Nights. Книга была переведена на русский язык в 2017 году под названием «Свет далёких звёзд»
Любительской деятельностью занимались и профессионалы:
- Դևիդ Լևի — сооткрыватель кометы Шумейкеров-Леви-9
- Юджин Шумейкер — сооткрыватель кометы Шумейкеров-Леви-9
- Кэролин Шумейкер — сооткрыватель кометы Шумейкеров-Леви-9
- Хейл, Алан — сооткрыватель яркой большой кометы Хейл-Боппа
- Томбо, Клайд Уильям — американский астроном, открывший большое число астероидов, а также карликовую планету Плутон в 1930 году (в период с 1930 по 2006 Плутон считался планетой).
Проекты, в которых участвовали астрономы-любители խմբագրել
- SOHO — поиск комет
- Lunar Crater Observation and Sensing Satellite — наблюдение падения на Луну
- AAVSO — наблюдения переменных звезд
- Центр малых планет — астрометрия и фотометрия астероидов и комет
- Международная метеорная организация (англ.) — наблюдение метеорной активности
- Ассоциация наблюдателей за Луной и планетами (англ.)
- Тихоокеанское астрономическое общество
Важные открытия, сделанные астрономами-любителями խմբագրել
- Е. В. Быханов в 1877 году предвосхитил современные взгляды на образование Солнечной системы и теорию дрейфа материков.
- Падение на Юпитер небесного тела (2009)
- Падение на Юпитер небесного тела (2010) (англ.)