Աստղագիտության բաժին, որն ուսումնասիրում է երկնային մարմիններն ըստ դրանց ռա դիոճառագայթման։ Ուսումնասիրությունները կատարվում են ռադիոաստղադիտակների միջոցով։

Տիեզերական ռադիո ճառագայթում առաջին անգամ հայտնաբերել է ամերիկացի ռադիոինժեներ Կ․ Ցանսկին, 1931—32 թթ․, գերկարճ ռադիոալիքների տիրույթում ռադիոկապ հաստատելու հնարավորությունները պարզելու նպատակով ռադիո խանգարումների (բնական և արդ․) ուսումնասիրության ժամանակ։ Սակայն կանոնավոր հետազոտությունները սկսվեցին միայն 20-րդ․ դարի 40-ական թթ․ վերջից, երբ ստեղծվեցին համեմատաբար մեծ ուղղվածության ռադիոանտենաներ և մեծ զգայնության ռադիոընդունիչներ։

Արդեն առաջին իսկ հայտնագործությունները ցույց տվեցին ռադիոաստղագիտական դիտումների կարևորությունը, և շատ երկրներում ստեղծ վեցին ռադիոասաղադիաարաններ։ ռադիոաստղագիտական դիտումների շնորհիվ հայտնաբերվեցին մի շարք նոր տիպի տիեզերական օբյեկտներ, որոնց էներգիայի զգալի մասը ճառագայթվում է ռադիոալիքներով։ Դրանցից են ռադիո֊ գալակտիկաները (հզոր ռադիոճառագայթումով օժտված գալակտիկաներ)։ 1963-ին հայտնաբերվեցին քվազարները, որոնց ռադիոճառագայթման հզորությունը հարյուրավոր ու հազարավոր անգամ գերազանցում է ռադիոգալակտիկաների ռադիո ճառագայթման հզորությունը, իսկ գծային չափերը չափազանց փոքր են (երբեմն մեկ լուսատարուց էլ փոքր)։ Շատ մեծ հեռավորությունների վրա գտնվող քվազարների գծային չափերը, մեծ մասամբ, որոշվում են դրանց ռադիոճառագայթման հզորության փոփոխության տևողությամբ։ Ռադիոգալակտիկաների ու քվազարների ռադիոճառագայթումը ջերմային չէ, այն պայմանավորված է մագնիսական դաշտերում ռելյատիվիստական էլեկտրոնների (լույսի արագության հետ համեմատելի արագությամբ շարժվող) սինխրոտրոնային ճառագայթումով։ Այդ ռադիոճառագայթման սպեկտրը որոշակիորեն տարբերվում է ջերմային ռադիոճառագայթման սպեկտրից, եթե վերջինիս դեպքում ճառագայթման հզորությունն աճում է ալիքի երկարության նվազման հետ, ապա սինխրոտրոնային ռադիոճառագայթման դեպքում ճառագայթման հզորությունը նվազում է։ Նույն բնույթի ռադիոճառագայթում ունեն նաև որոշ այս պես կոչված նորմալ գալակտիկաների կորիզները։ Չեզոք ջրածնի մեներանգ ռադիոճառագայթման դիտումները հնարավորություն տվեցին ընդլայնել մեր պատկերացումները Գալակտիկայի կառուցվածքի մասին։ Բանն այն է, որ Գալակտիկայի կառուցվածքը որոշող չեզոք ջրածինը ալիքների օպտիկական տիրույթում չի ճառագայթում, ուստի մինչ այդ չէր դիտվում։ Մյուս կողմից միջաստղային փոշին չի կլանում իր միջով անցնող ռադիոճառագայթումը, որի հետևանքով հնարավոր եղավ հայտնաբերել և ուսումնասիրել նաև մեծ հեռավորությունների վրա գտնվող իոնացված ջրածնային ամպեր, որոնց արձակած լույսը կլանման պատճառով մեզ չի հասնում։ Ռադիոաստղագիտական դիտումների միջոցով մեր Գալակտիկայում հայտնաբերվեցին հարյուրից ավելի գերնոր աստղերի մնացուկներ, այն դեպքում, երբ մինչ այդ արձանագրվել էր մոտ 10 գերնորի բռնկում։ Գերնոր աստղերից անջատված թաղանթների ռադիոճառագայթման բնույթը ջերմային չէ, այնպես որ սպեկտրային ուսումնասիրությունների միջոցով գերնոր աստղերի մնացուկները հեշտությամբ տարբերվում են ջերմային ռադիոճառագայթում ունեցող իոնացված ջրածնային ամպերից։ Ռադիոաստղագիտական դիտումների միջոցով հայտնաբերվեցին նաև էցուչսարները, որոնք իմպուլսային ռադիոճառագայթում ունեն։ Համարվում է, որ պուլսարները նեյտրոնային աստղեր են։ Եթե օպտիկական դիտումները բացահայտել էին մի քանի պարզ, երկատոմ մոլեկուլների գոյությունը միջաստղային տարածությունում, ապա ռադիոաստղագիտական մեթոդներով արդեն հայտնաբերվել են 40-ից ավելի, երբեմն շատ բարդ՝ մինչև ինը ատոմից բաղկացած մոլեկուլներ և այդ թվում նաև օրգանական մոլեկուլներ։ Չեզոք ջրածնի դիտումները հնարավորություն տվեցին որոշել նրանցում գտնվող գազի քանակը, այն չնչին է էլիպսաձև գալակտիկաներում և հասնում է գալակտիկայի ընդհանուր զանգվածի շուրջ 10%-ին՝ անկանոն գալակտիկաներում։ Այդ դիտումները հնարավորություն տվե ցին նաև ուսումնասիրել գալակտիկա ների ծայրամասերի պտույտը ևս, մինչդեռ օպտիկական դիտումներով նյութի շար ժումն ուսումնասիրվում է միայն կենտրոնական, պայծառ տիրույթներում։

Գրականություն

խմբագրել
  • Թովմասյան Հ․ Մ․, Ռադիո աստղագիտություն, Ե․, 1976։
  • Галактическая и внегалактическая радиоастрономия, под․ ред․ Г․ Л․ Верскера, К․ И․ Келяерманна, пер. с англ․, М․, 1976․