Արմադիլլո կոշիկներ (անգլ.՝ Armadillo shoe, այլընտրանքային արմադիլլոյի գարշապար), գերժամանակակից պլատֆորմի կոշիկներ են, որոնք ստեղծել է բրիտանացի նորաձևության դիզայներ Ալեքսանդր Մաքքուինը, Պլատո Անտլանտիս (իտալ.՝ Plato ' s Atlantis) հավաքածուի համար (Գարուն-Ամառ 2010): Կա ընդամենը 24 զույգ` 21-ը արտադրվել է նախնական արտադրության ընթացքում 2009 թվականին, իսկ երեքը արտադրվել են 2015 թվականին բարեգործական աճուրդի համար։ Կոշիկն այդպես է անվանվել իր անսովոր ուռուցիկ-կոր ձևի պատճառով, որը, ինչպես ասում են, արմադիլլո է հիշեցնում։ Յուրաքանչյուր զույգի բարձրությունը վերևից մինչև հատակը մոտավորապես 30 սմ է, իսկ կրունկները՝ 23 սմ, որի պատճառով որոշ մոդելներ հրաժարվել են մասնակցել Պլատո Անտլանտիս-ի ցուցադրությանը: Հայտնի է, որ ամերիկացի երգչուհի Լեդի Գագան այս կոշիկները կրել է մի քանի հրապարակային ելույթների ժամանակ, ինչպես նաև` «Bad Romance» երաժշտական տեսահոլովակի նկարահանման ընթացքում (2009 թվականին)։ Քննադատների արձագանքը արմադիլլոյի կրունկներին բազմաթիվ էր՝ ինչպես ցուցադրությունից անմիջապես հետո, այնպես էլ հետագայում։ Դրանք խորհրդանշական են համարվում Պլատո Անտլանտիս-ի ցուցադրության, Ալեքսանդր ՄաքՔուինի ստեղծագործության և ընդհանրապես նորաձևության պատմության համատեքստում: Քննադատները, երբեմն նույն գրախոսության մեջ, նրանց անվանել են և՛ գրոտեսկային, և՛ գեղեցիկ։ Բացասական վերաբերմունքը կենտրոնացած էր կրունկի բարձրության վրա, որը համարվում էր անիրագործելի, նույնիսկ անապահով: Այլ հեղինակներ կոշիկները դիտում էին որպես գեղարվեստական ստեղծագործություն: Արմադիլլո կրունկներով զույգ կոշիկները ցուցադրվել են թանգարանային ցուցահանդեսներում, որոնք առավել աչքի են ընկել Ալեքսանդր ՄաքՔուինի «Վայրի գեղեցկություն» հետահայաց ցուցադրությունում, այն առաջին անգամ ցուցադրվել է Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարանում 2011 թվականին:

Նախապատմություն

Բրիտանացի դիզայներ Ալեքսանդր Մաքքուինը նորաձևության ոլորտում հայտնի էր դրամատիկ, թատերական նորաձևությունում օրիգինալ, երբեմն նաև հակասական[1]։

Նա մշակել է էքստրեմալ կոշիկներ նախորդ հավաքածուների համար, որոնք ոգեշնչված են ճապոնական գետայից և վենետիկյան չոպիններից ՝ 2008 թվականի գարուն-ամառ, La Dame Bleue և houndstut պլատֆորմ 2009 թվականի աշուն-ձմեռ հավաքածուի համար, The Horn of Plenty[2][3]։

British designer Alexander McQueen was known in the fashion industry for dramatic, theatrical fashion shows featuring imaginative, sometimes controversial designs

He had designed extreme footwear for previous collections, including high platform shoes inspired by the Japanese geta and Venetian chopine for his Spring/Summer 2008 collection, La Dame Bleue, and houndstooth platforms for Autumn/Winter 2009, The Horn of Plenty

For his Spring/Summer 2010 collection, Plato's Atlantis, McQueen took inspiration from climate change and Charles Darwin's theory of evolution, envisioning a world where humans evolved to survive underwater after global flooding. The collection was presented on the catwalk at Paris Fashion Week on 6 October 2009.[4] The show began with designs that used earth tones and digitally printed animal skin patterns to invoke the appearance of land animals, and gradually transitioned into designs featuring abstract prints in aqua and blue, suggesting that the models were adapting to an increasingly submerged planet.[5][4][6] The show's final outfit, entitled "Neptune's Daughter", was covered entirely in enormous blue-green opalescent sequins, representing the model's full transition to an underwater environment.[7] It was worn by Polina Kasina, who had long been McQueen's fit model.[8] Plato's Atlantis was McQueen's final fully realised collection; he died by suicide in 2010.[9][10]

The armadillo shoes are almost 12 inches (30 cm) from top to floor, with a 9-inch (23 cm) spike heel.[11][12] The vertical body of the shoe is shaped in a convex curve, which has been compared to the silhouette of an armadillo, lobster claw, or animal hoof.[13][14] Their shape is generally regarded as unique in high fashion, although museum curator Helen Persson found a precedent in the shape of Persian riding boots of the 16th century.[15][16]

The shoe hides the entire foot from ankle to toe, creating the illusion that the wearer is walking en pointe in the manner of a ballerina.[17][18] In actuality the ball of the foot rests at an angle on a concealed platform, with a small bulge above the toe to facilitate lifting the heavy shoe to walk.[19] In keeping with the animalistic theme of the collection, each pair is uniquely decorated in animal skin such as python skin or shagreen (rawhide from the cowtail stingray), or iridescent paillettes resembling scales.[9][20][21]

Development and runway show
խմբագրել
refer to caption
Sketch showing the interior construction of the armadillo boot, Alexander McQueen, 2009

McQueen sketched the initial idea for the shoes in early 2009, taking inspiration from the work of British pop artist Allen Jones and Australian fashion designer Leigh Bowery.[14][22] He commissioned shoe designer Georgina Goodman to realise the concept.[17][23] Each pair was hand-carved from wood in Italy.[21] The Daily Beast reported that the complex manufacturing process "spanned five days and involved 30 people, using material from three suppliers and passing through three factories".[13] The inner lining and outer shell were shaped separately and fitted together; each section required two zippers for access.[21] For the original collection, 21 pairs were made, 20 of which were worn during the Plato's Atlantis October 2009 fashion show.[5][17]

Designed as showpieces, the shoes were never commercially produced, although many were sold to private buyers following the show.[13][21] The Alexander McQueen Archive in London retains ownership of at least five pairs, including the pair covered with iridescent scales worn in the final outfit of the show.[24] The Metropolitan Museum of Art (The Met) in New York City owns two pairs, one made from turquoise shagreen and another in black leather with metal accents.[19][20]

The unusual shape made walking in the shoes notoriously difficult. The show's producer, Sam Gainsbury, tested them the night before the show and found walking impossible. When he complained of this to McQueen and suggested the models were at risk of falling, the designer responded, "If they fall, they fall."[25] In the end, models Abbey Lee Kershaw, Natasha Poly and Sasha Pivovarova all declined to walk in Plato's Atlantis because of their concerns that the heels were too high to be safe.[26] In the 2018 documentary McQueen model Magdalena Frąckowiak said that she found walking in them "really frightening".[27] Despite these concerns, no models fell at the show, which was regarded as "miraculous" by the fashion press.[13][28] Shortly after the Plato's Atlantis show, staffers from British Vogue tested the shoes and found them difficult to walk in.[11] Months after the show McQueen confirmed in an interview with trade journal Women's Wear Daily that he had never tested the armadillos personally.[29] He made it clear that he was far less concerned with practicality than with visual effect, saying elsewhere, "The world needs fantasy, not reality. We have enough reality today."[17][29]

Celebrity wear
խմբագրել
refer to caption
Lady Gaga on The Monster Ball Tour in 2010

Celebrities have worn armadillo heels for red carpet appearances and photoshoots. The first of these was in November 2009, when British socialite Daphne Guinness wore a pair in nude-coloured leather and reported that they were "surprisingly comfortable".[13][30] Guinness also wore a pair of snakeskin armadillo boots in a shoot for Vogue Italia in February 2010.[31] American singer Kelis wore another nude leather pair on the red carpet in January 2010.[32] American actress Demi Moore wore a tan pair on the April 2010 cover of Harper's Bazaar.[33][34]

American singer Lady Gaga, who became a friend of McQueen's shortly before his suicide, premiered her 2009 single "Bad Romance" at the Plato's Atlantis show. For the single's music video, released November 2009, Gaga wore the opalescent "Neptune's Daughter" outfit that closed the Plato's Atlantis show, including the matching armadillo shoes.[35][36] Gaga wore a pair of armadillo heels in python skin when she arrived at the MTV Video Music Awards in September 2010; she described this look in 2018 as the top outfit of her career.[37][38] Later that month, she wore the same pair with a dress made of hair for a performance at The Oak Room at New York's Plaza Hotel.[39]

Three brand-new pairs were created in 2015 by McQueen's label in partnership with Christie's auction house, which sold them to raise money for the UNICEF 2015 Nepal earthquake relief fund.[17] Initially expected to sell for Կաղապար:US$,000 all together, they eventually sold for a combined total of $295,000. All three pairs were sold to American actor Taylor Kinney, who gifted them to Lady Gaga, then his fiancée.[40] In 2016 Gaga was the guest editor for the Spring preview issue of VԿաղապար:Nbsmagazine, which featured a photoshoot of herself and Guinness wearing armadillo heels.[41][42]

In 2019 Kerry Taylor Auctions reported selling a pair of armadillo heels in turquoise shagreen for Կաղապար:GBP.[43]

Reception and cultural legacy

խմբագրել

There is no diamond, no award, nothing I ever wanted more than a memory of my brief friendship with McQueen. I am sad every day that I enter my closet, knowing he is not here anymore to dazzle the world with his beautiful, dark, limitless, brave mind. These shoes are the only tangible piece I have left of our work together.

Lady Gaga, letter to VԿաղապար:Nbsmagazine after being given the shoes, 2015[44]

Critical reaction to the armadillo shoes was immediate and polarised. Many reviewers described them as both grotesque and beautiful in the same breath.[12][45] They were particularly noted for their complete visual departure from the natural structure of the human foot.[46][47][48] Critics often described the models as looking alien, monstrous, or inhuman while wearing them.[28][49] They are often described as an iconic element of the Plato's Atlantis collection and of McQueen's body of work in general.[16][50][51] In 2012, British Vogue called them one of the 20 all-time most iconic shoes.[52]

Although there was some criticism of their appearance, much of the negative reaction centered on the perceived impracticality of walking in the armadillo heels.[13][49] Some critics labelled the impractical design a feminist issue, pointing out that female models were being expected to walk in extreme heels designed by a man.[26][53] Costume design professor Deborah Bell wrote that they transformed the model into a "hunted victim."[54]

Critics viewing them in retrospect have described their effect on high fashion footwear as groundbreaking.[47][54] By 2010, fashion journalists were crediting the armadillo heels as one source of a trend towards extreme high heels both on the runway and in everyday fashion.[28][55] In 2018, Aria Darcella argued in Fashionista that "never in fashion has a shoe eclipsed the rest of a collection".[45] Later that year, in an article that celebrated deliberately unappealing fashion, The Paris Review called them "aggressively ugly" while noting that they had "forever change[d] footwear."[12] Writing for the American edition of Vogue in 2020, Steff Yotka described them as "the progenitor of our obsession with really quite bizarre footwear".[9]

Since their debut, the armadillo shoes have been featured in four museum exhibitions. Several pairs from the Alexander McQueen Archive were featured at Alexander McQueen: Savage Beauty, a retrospective exhibition of McQueen's work, which appeared at The Met in 2011 and the Victoria and Albert Museum (V&A) of London in 2015.[21][24] The shoes also appeared in the 2015 V&A exhibition Shoes: Pleasure and Pain.[23][56] In 2017, Kelis lent her pair to the Museum of Modern Art for a fashion exhibition entitled Items: Is Fashion Modern?[57][58][59] At least three pairs of armadillo heels appeared in the 2022 exhibition Lee Alexander McQueen: Mind, Mythos, Muse, shown at the Los Angeles County Museum of Art and the National Gallery of Victoria.[60]

Academic explorations

խմբագրել
 
A relevé or rise en pointe in a pointe shoe

Some writers have explored the artistic and cultural implications of the armadillo heels. Their existence as impractical but visually striking footwear has been used to support the argument that fashion is an art form in its own right.[13] Writing for The New York Times in 2009, Amanda Fortini connected their immense height to the so-called hemline theory, which posits that fashion designs tend to reflect the state of the economy. She suggested that the extreme heels on the armadillo boots reflected an attempt to "lift our collective spirits" given the impact of the Great Recession of 2008.[28] Fashion historians Beth Dincuff Charleston and Francesca Granata have each argued, in 2010 and 2017 respectively, that the shoes function closer to medical or corrective devices than footwear.[13][61]

Mass media theorist Paul Hegarty discussed Lady Gaga's use of the armadillo heels in her "Bad Romance" video as a combination of dominance and submission: their height restricts Gaga's movement, indicating submissiveness, but her ability to walk in them indicates a subversive kind of dominance. In this way, the video "looks at complicity with controls as a way of surmounting them".[62] In 2014 Isabelle Szmigin and Maria Piacentini discussed them as an example of how high fashion concepts – in this case, extremely high heels – are absorbed into popular culture and then spread to individuals, affecting their desires and behaviour as consumers.[63]

Shahidha Bari, professor of fashion cultures, described them in 2020 as a parody of a ballerina's pointe shoes: "gorgeous and cruel, but it also makes explicit the mercilessness of the pointe shoe".[18] Philosopher Gwenda-Lin Grewal called them an example of surrealist high comedy in fashion, comparing them to the absurdist shoe hat created by Italian designer Elsa Schiaparelli in 1937.[64][65]

Performance scholar Franziska Bork Petersen picked up the thread of Charleston and Granata's arguments in her book Body Utopianism (2022), analysing the armadillo shoes as analogous to prosthetics in their altering of the human form.[66] Petersen noted that while watching the runway show, the distinctive gait of the models wearing the armadillo heels became a visual norm, and that the more typical gait of models wearing other shoes "stand out in their otherness".[66] She argues that their ability to wear the difficult shoes proficiently makes them "technicians" on the runway, and that it is the movement of the models which completes the visual impact of the shoe.[67] She situates the unusual shape of the shoe as typical of fashion rather than an outlier, arguing that throughout the history of fashion design, clothing and footwear have significantly altered the natural shape of the human body.[67] Although she critiques the armadillo shoes for existing as commercial rather than strictly artistic objects, Petersen concludes that the radical alteration the shoes make to the appearance of the body can "open up the possibility to encounter the familiar human body as strange", allowing for unconventional ideas of beauty to emerge in the viewer.[68]

  1. Vaidyanathan, Rajini (12 February 2010). «Six ways Alexander McQueen changed fashion». BBC Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 22 February 2010-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  2. «Chopine». The Museum of Savage Beauty. Victoria and Albert Museum. Արխիվացված օրիգինալից 16 April 2021-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  3. Mower, Sarah (9 March 2009). «Alexander McQueen Fall 2009 ready-to-wear collection». Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 6 March 2021-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  4. 4,0 4,1 «Encyclopedia of Collections: Plato's Atlantis». The Museum of Savage Beauty. Victoria and Albert Museum. Արխիվացված օրիգինալից 9 May 2021-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  5. 5,0 5,1 Mower, Sarah (5 October 2009). «Alexander McQueen Spring 2010 ready-to-wear». Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 17 April 2021-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  6. Gleason, Katherine (15 October 2012). Alexander McQueen: Evolution. New York City: Race Point Publishing. էջ 206. ISBN 978-1-63106-444-9. Արխիվացված օրիգինալից 17 May 2022-ին.
  7. Wilcox, Claire (2015). «Plato's Atlantis: Anatomy of a Collection». In Wilcox, Claire (ed.). Alexander McQueen. New York City: Abrams Books. էջ 91. ISBN 978-1-4197-1723-9. OCLC 891618596.
  8. Fairer, Robert (2016). Alexander McQueen: Unseen. New Haven, Connecticut: Yale University Press. էջ 16. ISBN 978-0-300-22267-8. OCLC 946216643.
  9. 9,0 9,1 9,2 Yotka, Steff (22 April 2020). «10 years ago, Alexander McQueen's Plato's Atlantis show imagined fashion's future». Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 24 April 2022-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  10. «Obituary: Fashion king Alexander McQueen». BBC News. 11 February 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2 September 2017-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  11. 11,0 11,1 «Alexander McQueen alligator shoes spring/summer 2010». British Vogue. Condé Nast. 26 October 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2009-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  12. 12,0 12,1 12,2 Kelleher, Katy (30 October 2018). «Ugliness Is underrated: ugly fashion». The Paris Review. Արխիվացված օրիգինալից 27 February 2021-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 Dana, Rebecca (4 February 2010). «Best shoes ever». The Daily Beast. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին. Վերցված է 6 May 2022-ին.
  14. 14,0 14,1 Wilson, Andrew (2015). Alexander McQueen: Blood Beneath the Skin. New York City: Simon and Schuster. էջեր 124, 303. ISBN 978-1-4767-7674-3. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին.
  15. Mazurek, Brooke (4 October 2019). «9 brave attempts at design innovation that failed». Robb Report. Penske Media Corporation. Արխիվացված օրիգինալից 31 January 2021-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  16. 16,0 16,1 «A claw-like menace and the beauty of a ballerina». The Museum of Savage Beauty. Victoria and Albert Museum. Արխիվացված օրիգինալից 21 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Breslin, Yale (14 July 2015). «Alexander McQueen's fantastical boot». Christie's. Արխիվացված օրիգինալից 21 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  18. 18,0 18,1 Bari, Shahidha K. (2020). Dressed: A Philosophy of Clothes. New York City: Basic Books. էջ 184. ISBN 978-1-5416-4598-1. OCLC 1108524905.
  19. 19,0 19,1 «'Armadillo' spring/summer 2010 (black)». Metropolitan Museum of Art. Արխիվացված օրիգինալից 23 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  20. 20,0 20,1 «'Armadillo' spring/summer 2010 (turquoise)». Metropolitan Museum of Art. Արխիվացված օրիգինալից 21 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 «Armadillo boot». The Museum of Savage Beauty. Victoria and Albert Museum. Արխիվացված օրիգինալից 24 January 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  22. Bolton, Andrew (31 May 2011). Alexander McQueen: Savage Beauty. New York City: Metropolitan Museum of Art. էջ 226. ISBN 978-0-300-16978-2. Արխիվացված օրիգինալից 28 April 2022-ին.
  23. 23,0 23,1 Rickey, Melanie (29 May 2015). «The 10 best shoes». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 24 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  24. 24,0 24,1 Bolton, 2011, էջեր 185–186, 189, 194, 213, 232, 234–235
  25. Cartner-Morley, Jess (10 February 2015). «Alexander McQueen: Into the Light». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 21 September 2022-ին. Վերցված է 23 September 2022-ին.
  26. 26,0 26,1 Dugan, Emily (27 December 2009). «Models revolt over heel hell». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 23 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  27. «Walking in an Alexander McQueen show was terrifying and almost impossible». Garage Magazine. Vice Media. 23 July 2018. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  28. 28,0 28,1 28,2 28,3 Fortini, Amanda (13 December 2009). «Stiletto claws». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  29. 29,0 29,1 Foreman, Katya (8 February 2010). «Alexander McQueen's runway shoes». Women's Wear Daily. Fairchild Fashion Media. Արխիվացված օրիգինալից 6 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  30. Milligan, Lauren (13 November 2009). «Armadillo outing». British Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 5 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  31. Persson, Helen (2015). «Artistry: Walking Out». In Wilcox, Claire (ed.). Alexander McQueen. New York City: Abrams Books. էջեր 114–115. ISBN 978-1-4197-1723-9. OCLC 891618596.
  32. Lester, Tracey Lomrantz (29 January 2010). «WTF alert: Kelis really, really wants a part in the Avatar sequel». Glamour. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 28 September 2020-ին. Վերցված է 23 May 2010-ին.
  33. Critchell, Samantha (7 September 2011). «Bazaar editor-in-chief picks mag's 'Greatest Hits'». The Seattle Times. Արխիվացված օրիգինալից 29 August 2022-ին. Վերցված է 29 August 2022-ին.
  34. King, Joyann (9 December 2010). «Harper's Bazaar nabs TIME's Top 10 Covers of the Year». Harper's Bazaar. Արխիվացված օրիգինալից 29 August 2022-ին. Վերցված է 29 August 2022-ին.
  35. Gray, Sally; Rutnam, Anisha (3 January 2014). «Her Own Real Thing: Lady Gaga and the Haus of Fashion». In Iddon, Martin; Marshall, Melanie L. (eds.). Lady Gaga and Popular Music: Performing Gender, Fashion, and Culture. Routledge Studies in Popular Music. New York City: Routledge. էջ 47. ISBN 978-1-134-07987-2. Արխիվացված օրիգինալից 21 April 2022-ին.
  36. Stępień, Justyna (10 December 2020). «'Savage Beauties': Alexander McQueen's Performance of Posthuman Bodies». In Ferrero-Regis, Tiziana; Lindquist, Marissa (eds.). Staging Fashion: The Fashion Show and Its Spaces. London: Bloomsbury Publishing. էջ 78. ISBN 978-1-350-10184-5. Արխիվացված օրիգինալից 27 April 2022-ին.
  37. Harwood, Erika (27 September 2018). «Lady Gaga combines old Hollywood with avant-garde for the London premiere of A Star Is Born». Vanity Fair. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 2 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  38. Bueno, Antoinette (13 September 2018). «Lady Gaga reveals what she thinks is her 'No. 1 Look' ever – and it's very iconic». Entertainment Tonight. CBS Media Ventures. Արխիվացված օրիգինալից 24 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  39. «Lady Gaga's scary hairy outfit: love or hate?». Marie Claire. Future plc. 30 September 2010. Արխիվացված օրիգինալից 4 December 2020-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  40. «Lady Gaga buys McQueen armadillo boots at charity auction». Harper's Bazaar. Hearst Communications. 27 July 2015. Արխիվացված օրիգինալից 6 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  41. Kosin, Julie (6 January 2016). «Lady Gaga and fiancée Taylor Kinney pose naked for 'V' magazine». Harper's Bazaar. Hearst Communications. Արխիվացված օրիգինալից 2 June 2022-ին. Վերցված է 1 June 2022-ին.
  42. Marku, Greg (28 March 2021). «Best Lady Gaga and V moments to date». V. Visionaire. Արխիվացված օրիգինալից 24 March 2022-ին. Վերցված է 1 June 2022-ին.
  43. «Lot 261 – A fine and rare pair of Alexander McQueen 'Armadillo' boots». Kerry Taylor Auctions. 17 June 2019. Արխիվացված օրիգինալից 26 August 2022-ին. Վերցված է 26 August 2022-ին.
  44. «Lady Gaga remembers McQueen». V. Visionaire. n.d. Արխիվացված է օրիգինալից 27 July 2015-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  45. 45,0 45,1 Darcella, Aria (29 August 2018). «Fashion flashback: when Alexander McQueen met the internet». Fashionista. Breaking Media. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  46. Birringer, Johannes (2016). «Performance In the Cabinet of Curiosities: Or, The Boy Who Lived in the Tree». PAJ: A Journal of Performance and Art. 38 (3): 20. doi:10.1162/PAJJ_a_00331. ISSN 1520-281X. JSTOR 26386804. S2CID 57559845.
  47. 47,0 47,1 «Three shoe designs by Alexander McQueen». Victoria and Albert Museum. Արխիվացված օրիգինալից 24 September 2021-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  48. Quick, Harriet (22 February 2018). Vogue: The Shoe. Portfolio series. London: Conran Octopus. ISBN 978-1-84091-779-6. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին.
  49. 49,0 49,1 Menkes, Suzy (7 October 2009). «Techno revolution». The New York Times. ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 27 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  50. Knox, Kristin (7 May 2010). Alexander McQueen: Genius of a Generation. London: A & C Black. էջ 18. ISBN 978-1-4081-3223-4. Արխիվացված օրիգինալից 1 May 2022-ին.
  51. Abad, Mario (27 December 2019). «The decade in fashion: 16 runway shows that defined the 2010s». Paper. Արխիվացված օրիգինալից 27 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  52. Alexander, Ella (13 July 2012). «Most iconic shoes». British Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 5 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  53. Thurman, Judith (9 May 2011). «Dressed to thrill». The New Yorker. Condé Nast. ISSN 0028-792X. Արխիվացված օրիգինալից 18 June 2021-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  54. 54,0 54,1 Bell, Deborah (17 December 2014). «Introduction». Masquerade: Essays on Tradition and Innovation Worldwide. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company. էջ 6. ISBN 978-0-7864-7646-6. Արխիվացված օրիգինալից 28 April 2022-ին.
  55. Wilkinson, Isabel (18 October 2010). «Alexander McQueen armadillos, Lady Gaga shoes, and the highest heels». The Daily Beast. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  56. Hughes, Kathryn (5 June 2015). «The pleasure and pain of shoes: something afoot at the V&A». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 24 April 2022-ին. Վերցված է 9 May 2022-ին.
  57. Yotka, Steff (2 October 2017). «What to expect From MoMA's first fashion exhibition in 70 years». Vogue. Condé Nast. Արխիվացված օրիգինալից 23 May 2022-ին. Վերցված է 23 May 2022-ին.
  58. Antonelli, Paola; Millar Fisher, Michelle (2017). Items: Is Fashion Modern?. New York City: The Museum of Modern Art. էջ 283. ISBN 978-1-63345-036-3. OCLC 973794681.
  59. Կաղապար:Cite Instagram
  60. Taylor, Elle (11 July 2022). «Mind, Mythos, Muse». InLove. Արխիվացված օրիգինալից 28 September 2022-ին. Վերցված է 28 September 2022-ին.
  61. Granata, Francesca (23 February 2017). Experimental Fashion: Performance Art, Carnival and the Grotesque Body. London: I. B. Tauris. էջ 151. ISBN 978-1-78673-029-9. Արխիվացված օրիգինալից 10 May 2022-ին.
  62. Hegarty, Paul (3 January 2014). «Lady Gaga and the Drop: Eroticism High and Low». In Iddon, Martin; Marshall, Melanie L. (eds.). Lady Gaga and Popular Music: Performing Gender, Fashion, and Culture. Routledge Studies in Popular Music. New York City: Routledge. էջեր 87, 92. ISBN 978-1-134-07987-2. Արխիվացված օրիգինալից 21 April 2022-ին.
  63. Szmigin, Isabelle; Piacentini, Maria (6 November 2014). Consumer Behaviour. Oxford: Oxford University Press. էջեր 313–314. ISBN 978-0-19-964644-9. Արխիվացված օրիգինալից 9 June 2022-ին.
  64. Grewal, Gwenda-lin (19 May 2022). Fashion | Sense: On Philosophy and Fashion. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-350-20148-4. Արխիվացված օրիգինալից 14 January 2023-ին. Վերցված է 29 August 2022-ին.
  65. «Elsa Schiaparelli: Hat, winter 1937–38». Metropolitan Museum of Art. Արխիվացված օրիգինալից 26 August 2022-ին. Վերցված է 26 August 2022-ին.
  66. 66,0 66,1 Petersen, Franziska Bork (5 July 2022). Body Utopianism: Prosthetic Being Between Enhancement and Estrangement. Palgrave Studies in Utopianism. London: Palgrave Macmillan. էջ 253. ISBN 978-3-030-97486-2. Արխիվացված օրիգինալից 14 January 2023-ին. Վերցված է 30 September 2022-ին.
  67. 67,0 67,1 Petersen, 2022, էջ 254
  68. Petersen, 2022, էջեր 260–263