Վիքիպեդիա

Մասնակից:Յան/Ավազարկղ 9

< Մասնակից:Յան

Բաց աղբյուրների վրա հիմնված լրագրություն (բաց տվյալների վրա հիմնված լրագրություն), լրատվության մեթոդ, որը լրագրողական նյութերում օգտագործում է հանրության հաղորդած տվյալները[1]։ Իր տրամաբանությամբ բավականին մոտ է քաղաքացիական լրագրությանը կամ մասնակցային լրագրությանը: Եզրույթն առաջին անգամ կիրառվել է 1999 թվականին «Salon.com»-ի լրագրող Էնդրյու Լեոնարդի հոդվածի վերնագրում[2]։ Թեև այս եզրույթն ուղիղ ձևով չի օգտագործվել հոդվածի բովանդակության մեջ՝ վերնագիրն արտացոլում է «Slashdot» ինտերնետային տեխնոլոգիական բլոգի օգտատերերի և «Jane's Intelligence Review» ամսագրի հեղինակներից մեկի միջև համագործակցությունը։ Գրող Յոհան Ջ. Ինգլես լը Նոբելը «Slashdot»-ի ընթերցողներից խնդրել էր կարծիք հայտնել կիբերահաբեկչության մասին իր պատմության վերաբերյալ։ Այնուհետև նա վերաշարադրեց իր պատմությունը՝ հիմնվելով ընթերցողների կարծիքների վրա և փոխհատուցում վճարեց «Slashdot»-ի ընթերցողներին, որոնց տրամադրած տեղեկություններն ու բառերը նա օգտագործել էր[3][4]։

Այս եզրույթի ամենավաղ կիրառումը հստակ ցույց տվեց, որ պրոֆեսիոնալ լրագրողը վճարել է հանրային առցանց ֆորումում հեղինակային իրավունքով պաշտպանված գրառումներն օգտագործելու համար: Հետևաբար, այն վերաբերում էր լուրերի հավաքագրման և փաստերի ստուգման ավանդական լրագրողական մեթոդներին և նման էր մեկ այլ տերմինի՝ «բաց աղբյուրների վրա հիմնված հետախուզությանը», որը 1992 թվականից օգտագործվում է ռազմական հետախուզության շրջանակներում։

Այդ ժամանակվանից ի վեր այս եզրույթի իմաստը փոխվել և ընդլայնվել է, ու ներկայումս այն հիմնականում օգտագործվում է առցանց լրագրության նորարարական հրապարակման ձևերը նկարագրելու, այլ ոչ թե պրոֆեսիոնալ լրագրողի կողմից պատմություններ որոնելու համար։

«Բաց աղբյուրների վրա հիմնված լրագրություն» եզրույթը հաճախ օգտագործվում է առցանց հրապարակումների բազմազանությունը նկարագրելու համար՝ սկսած կիսամասնակցության վրա հիմնված առցանց համայնքների լրագրության տարբեր ձևերից (սրա օրինակ են այնպիսի նախագծեր, ինչպես օրինակ հեղինակային NorthWest Voice թերթը)[5], մինչև բաց տվյալների վրա հիմնված լրատվական ծառայությունները (ինչպես օրինակ՝ իսպանական «20 րոպե»-ն և Վիքիլուրերը)։

Համեմատաբար նոր ուղղություն է կոնվերգենտ հարցումների կիրառումը, որը մարդկանց հնարավորություն է տալիս իրենց խմբագրականները (կարծիք արտահայտող հոդվածներ) և կարծիքներն ուղարկել լրատվամիջոց, իսկ հետո մյուսները կարող են քվեարկել դրանց վերաբերյալ՝ արտահայտելով իրենց նախապատվությունը։

Ժամանակի ընթացքում հարցման արդյունքները բացահայտում են առավել շատ հավանումներ ստացած խմբագրականները և կարծիքները: Այդպիսի օրինակներ են «Opinionrepublic.com»-ը և[6] «Digg»-ը։ Հետազոտողները լրագրության մեջ նոր մեթոդներ են ուսումնասիրում, օրինակ՝ նորությունների հիմնական կառուցվածքները սահմանող կաղապարները բաց կոդով դարձնելը[7]։

Կիրառում

խմբագրել

Առաջին հայացքից շատերին կարող է թվալ, որ բլոգները համապատասխանում են բաց աղբյուրների վրա հիմնված լրագրության ժամանակակից պատկերացումներին։ Այնուամենայնիվ, ներկայումս «բաց աղբյուր» եզրույթի օգտագործումը ակնհայտորեն ենթադրում է բաց աղբյուրների վրա հիմնված ծրագրային ապահովման շարժման կողմից դրան տրված իմաստը, որտեղ ծրագրային կոդը բաց հրապարակվում է, ինչը յուրաքանչյուրին հնարավորություն է տալիս գտնել և շտկել առկա խնդիրները կամ ավելացնել նոր հնարավորություններ։ Ցանկացած անձ նաև կարող է ազատորեն վերցնել և վերաօգտագործել այդ կոդը՝ սահմանված լիցնենզիայի պարամետրերի շրջանակներում նոր ծրագրեր կամ գործիքներ ստեղծելու համար։

Հաշվի առնելով հեղինակային իրավունքի հետ կապված որոշակի իրավական ավանդույթները՝ բլոգներն այս իմաստով չեն կարող լինել բաց աղբյուրների վրա հիմնված, քանի որ արգելվում է նույնությամբ կամ այլ օգտագործել բլոգներում առկա բովանդակությունը կամ օգտատերերի մեկնաբանությունները՝ առանց դրանց հեղինակային իրավունքի պահպանման կամ առանց հեղինակներին վճարելու։ Այդուհանդերձ, բազմաթիվ բլոգերներ օգտագործում են այդպիսի նյութերը՝ մեջբերելով դրանք (հաճախ՝ սկզբնաղբյուրի հղումներով) և հետևելով կանոնների կամ չափանիշների, որոնք ավելի շատ նման են հետազոտողների կողմից տեղեկատվության հավաքման և մեջբերման մեթոդներին, քան ավանդական լրատվամիջոցների կողմից լուրերի ստեղծման եղանակին:

«Creative Commons»-ը լիցենզային համաձայնագրի տեսակ է, որն իրավական լուծում է տալիս բլոգերների հիմնարար այս խնդրին՝ թույլ տալով նրանց հղում կատարել հրապարակված հոդվածներին, պատկերներին կամ տեղեկատվությանը հիպերհղումով, ինչը տարածված պրակտիկա է ոլորտում: Քանի որ բլոգային գրառումները «Creative Commons»-ի միջոցով հստակ նշում են իրենց բաց արտոնագրով լինելը, դրանք հնարավորություն են տալիս ցանկացածին գտնել այդ նյութերը, քննադատել կամ սեղմագրել դրանք:

Վիքի լրագրություն

խմբագրել

Վիքի լրագրությունը մասնակցային լրագրության կամ քրաուդսորսինգի ձև է, որն օգտագործում է վիքի տեխնոլոգիաները՝ օգտատերերի միջև համագործակցությունը խթանելու համար։ Սա համագործակցային լրագրության տեսակ է։ Վիքի լրագրության ամենավառ օրինակը Վիքիլուրերն է։ Փոլ Բրեդշոուի կարծիքով՝ գոյություն ունի վիքի լրագրության հինգ հիմնական տեսակ՝ վիքի լրագրության լրամշակված սևագիր տարբերակ, «երկրորդ փուլով» լրագրություն, որի ընթացքում ընթերցողները հրավիրվում են խմբագրելու կամ բարելավելու լրատվամիջոցների կողմից արդեն իսկ հրապարակված հոդվածները, քրաուդսորսինգային վիքի լրագրություն, ինչը ենթադրում է այնպիսի նյութի լուսաբանում, որը հնարավոր չէր պատրաստել ներքին ռեսուրսներով (հավանաբար լոգիստիկ նկատառումներից ելնելով), բայց որը հնարավոր է դառնում վիքի տեխնոլոգիայի միջոցով, լրացուցիչ վիքի լրագրություն, ինչը ենթադրում է լրացուցիչ բովանդակություն կամ ռեսուրսներ ստեղծելու պրակտիկան, որոնք լրացնում են բնօրինակ լրագրողական հոդվածը։ Օրինակ՝ հոդվածը հրապարակելուց հետո լրատվական կազմակերպությունը կարող է ավելացնել ներդիր կամ բաժին, որը հրավիրում է ընթերցողներին՝ կիսվել իրենց հետ առնչվող պատմություններով կամ տեղեկություններով: Բնօրինակ հոդվածը լրացնելու համար օգտագործվում է վիքի տեխնոլոգիա: Մյուս տեսակը բաց վիքի լրագրությունն է, որի թեման որոշվում է օգտատերերի կողմից, և որտեղ կարող են ստեղծվել նյութեր, որոնք այլ պայմաններում չէին լինի, և վերջապես լոգիստիկ վիքի լրագրություն, որը ենթադրում է վիքի հարթակի օգտագործում, որին մուտք ունեն միայն տվյալ լրատվամիջոցի լրագրողները։ Սա հնարավորություն է տալիս մի քանի լրագրողների համագործակցել՝ հոդվածը ստեղծելու համար: Վիքիլրագրության այս տեսակը նպաստում է կազմակերպության ներսում թափանցիկությանը՝ թույլ տալով մասնակիցներին տեսնել և խմբագրել միմյանց աշխատանքը՝ խթանելով լրագրության նկատմամբ համագործակցային մոտեցումը: Բացի այդ, այն հնարավորություն է տալիս շարունակաբար թարմացնել հոդվածները, երբ նոր ինֆորմացիա է հայտնվում[8]։

Օրինակներ

խմբագրել

2004 թվականին գործարկվեց Վիքիլուրերը՝ որպես վիքի տեխնոլոգիայի օգտագործմամբ լիարժեք լրատվական կազմակերպություն ստեղծելու փորձ։ Վիքիլուրերը և Վիքիպեդիան առավելագույն հաջողության են հասել խոշոր, լայնամասշտաբ լրատվական իրադարձությունների լուսաբանման ժամանակ: Օրինակ՝ Կատրինա փոթորիկի և Վիրջինիայի պոլիտեխնիկակական ինստիտուտի զանգվածային սպանության դեպքերում, երբ նյութերի մեծ մասը կազմված էր տեղում աշխատանքի փորձառությունից կամ անմիջապես տեղից ստացվող հաղորդագրություններից: Ռեպորտաժների մեծ քանակն արժեքավոր է դարձնում այս հարթակները: Թելուոլը և Ստյուարտը նշում են, որ Վիքիլուրերը և Վիքիպեդիան հատկապես կարևոր են դառնում ճգնաժամերի ժամանակ, ինչպես Կատրինա փոթորկի ժամանակ, որը «խթանում է բլոգներում նոր տեխնոլոգիաների մասին քննարկումները կամ հիշատակումները»[9]։

Մայք Յամամոտոն նշում է, որ արտակարգ իրավիճակներում վիքիները դառնում են կարևոր ագրեգատորներ: Դրանք ծառայում են բազմաթիվ նպատակների՝ լրատվական նյութերի, ռեսուրսների, անվտանգության տեղեկագրերի և անհետ կորածների մասին հաղորդագրությունների փոխանակմանը: Միաժամանակ, վիքիները վերածվում են վիրտուալ աջակցության խմբերի հանդիպման վայրերի: Ըստ Յամամոտոյի՝ այս երևույթի հիմքում ընկած շարժիչ ուժը համայնքի կարիքն է[10]։

2005 թվականի հունիսին «The Los Angeles Times»-ը նախաձեռնեց Իրաքի պատերազմի մասին վիքի տեխնոլոգիայի վրա հիմնված ուղեցույց գործարկել: Թերթը համացանցում հրապարակեց իր սեփական խմբագրականը՝ առաջարկելով ընթերցողներին վերաշարադրել այն վիքի տեխնոլոգիաների միջոցով: Այս նախաձեռնությունը լայնորեն լուսաբանվեց ինչպես դրա մեկնարկից առաջ, այնպես էլ հետո՝ թե՛ հիմնական լրատվամիջոցներով, թե՛ բլոգներում: Սակայն խմբագրության տեսանկյունից փորձը, ընդհանուր առմամբ, ձախողվեց[11]։

2005 թվականի սեպտեմբերին «Esquire» Վիքիպեդիայի մասին հոդված ստեղծեց՝ կիրառելով կոլեկտիվ խմբագրման գործիքակազմ, որը բնորոշ է ամենամեծ առցանց հանրագիտարանին: Հոդվածի նախաձեռնող Էյջ Ջեյքոբսը հանրությանը հնարավորություն տվեց խմբագրել այն, ինչպես բազմաթիվ օգտատերեր ամեն օր նմանատիպ խմբագրումներ են անում Վիքիպեդիայում և մյուս նախագծերում: Ամսագիրն ընթերցողներին կոչ արեց օգնել Ջեյքոբսին բարելավել հոդվածը: Խմբագրությունը մտադիր էր ամսագրի տպագիր տարբերակում ներկայացնել հոդվածը երկու տարբերակով՝ մինչև հանրության կողմից խմբագրումը և դրանից հետո: Փորձն ավելի հետաքրքիր դարձնելու համար Ջեյքոբսը միտումնավոր մի քանի սխալ էր թույլ տվել: Առաջին 24 ժամում հոդվածում կատարվեց 224 խմբագրում, 48 ժամում՝ 373, իսկ մինչև խմբագրման հնարավորության կասեցումը՝ ավելի քան 500: Խմբագրումները դադարեցվեցին հոդվածը տպագրության ուղարկելու նպատակով։

2006 թվականին «Wired» ամսագիրը «Esquire»-ի օրինակով փորձ իրականացրեց: Գրող Ռայան Սինգելը վիքիների մասին 1,000 բառանոց սևագիր հոդված ներկայացրեց խմբագրին՝ նախատեսված 800 բառի փոխարեն: Օգոստոսի 29-ին այն տեղադրվեց վիքի հարթակում: Խմբագրակազմը հայտարարեց, որ հոդվածը բաց է խմբագրման համար ցանկացած գրանցված անձի կողմից: Փորձի ավարտին Սինգելը հաշվեց 348 խմբագրում հիմնական հոդվածում, 21 վերնագրի առաջարկ և 39 փոփոխություն քննարկման էջերում: Բնօրինակ 20 հիպերհղումներին ավելացվել էր ևս 30-ը: Սինգելը պատմում է, որ մի օգտատիրոջ դուր չէր եկել վիքի ծրագրային ապահովման հիմնադիր Ուորդ Քանինգհեմի մեջբերումներից մեկը։ Ի պատասխան, Սինգելը տեղադրեց իր հարցազրույցների գրառումների մեծ մասը՝ ընթերցողներին ավելի լավ ընտրության հնարավորություն տալով[12]։ Սինգելը խոստովանում է, որ վերջնական հոդվածն ավելի ճշգրիտ էր ներկայացնում վիքիների կիրառումը, սակայն ոչ ավելի լավ, քան այլ պայմաններում պատրաստված հոդվածը կաներ:

«Վերջին շաբաթվա ընթացքում կատարված խմբագրումներում բացակայում է «Wired»-ի լուրերին բնորոշ սահուն պատումը: Անցումները թվում են ընդհատվող, ընկերությունների անունները՝ չափազանց հաճախ են հիշատակված, իսկ վիքիների աշխատանքի բացատրությունները՝ չափից ավելի չոր են»։

«Ինձ համար հոդվածն ավելի շատ նման է սկսնակների համար նախատեսված ձեռնարկի, քան պատմության»։

Այնուամենայնիվ, Սինգելը նշում է, որ փորձը չի կարելի համարել ձախողված։ Նա պնդում է, որ «պատմությունն ակնհայտորեն հետաքրքրել է այն ընթերցողներին, որոնք ցանկանում են բարելավել նորությունների որակը»։ «Հուսով եմ, որ մենք կշարունակենք փորձեր կատարել լսարանին ավելի ներգրավելու ուղիներ գտնելու համար»,- հայտարարել է նա։

2010 թվականի ապրիլին «Wahoo» թերթը համագործակցություն սկսեց «WikiCity Guides»-ի հետ՝ նպատակ ունենալով ընդլայնել իր լսարանն ու տեղական հասանելիությունը: Թերթի հրատարակիչ Շոն Բարենքլաուն հայտարարեց. «Այս գործընկերության միջոցով «Wahoo» թերթն օգտակար գործիք է տրամադրում ընթերցողների հետ կապ պահպանելու համար, իսկ ընթերցողները կարող են կապ պահպանել միմյանց հետ՝ խթանելու և տարածելու այն ամենը, ինչ առաջարկում է «Wahoo»-ն»[13]։ «WikiCity Guides»-ը, չնայած իր մասշտաբների համեմատ այցելությունների ոչ մեծ թվին, այն ժամանակ համարվում էր աշխարհի ամենամեծ վիքին՝ ավելի քան 13 միլիոն ակտիվ էջով:

Հեղինակները վիքի լրագրության մասին

խմբագրել

Էնդրյու Լին վիքի տեխնոլոգիայով կայքերը դասակարգում է որպես մասնակցային լրագրության ձև՝ բլոգների, քաղաքացիական լրագրության հարթակների (օրինակ՝ «OhMyNews»-ը և «Slashdot»-ը) նման մոդելների կողքին։ Սովորաբար մանրամասն և համապարփակ բովանդակության պակաս կա այն ժամանակաշրջանի միջև, երբ ընթացիկ իրադարձություններն առաջին անգամ հաղորդվում են նորություններում, և երբ այդ իրադարձությունները հետագայում փաստագրվում են պատմության գրքերում: Ըստ Լինի՝ մասնակցային լրագրությունն օգնում է լրացնել այս բացը` այդ միջանկյալ ժամանակահատվածում լրացուցիչ տեղեկություններ տրամադրելով[14]։

Նա պնդում է, որ մասնակցային լրագրությունը վերափոխել է առցանց լրագրությունը՝ զուտ ռեպորտաժից կամ հրապարակումից վերածելով շարունակական ցիկլի: Այս շրջափուլում մշակվում է ծրագրային ապահովում, օգտատերերը ձեռք են բերում նոր հմտություններ, ստեղծվում է լրագրողական բովանդակություն, և գործընթացը շարունակաբար ինքնըստինքյան կատարելագործվում է[15]։

Սյունակագիր Բամբի Ֆրանցիսկոն վիքի տեխնոլոգիան սահմանում է որպես մասնակցային լրագրության «հաջորդ քայլ»[16]։ Ըստ նրա՝ բլոգները թույլ են տալիս անհատներին հրապարակել և կիսվել իրենց մտքերով, սոցիալական ցանցերը հնարավորություն են տվել գտնել այդ բազմազան բլոգերներին և կապ հաստատել նրանց հետ, իսկ վիքիները հարթակներ են, որոնք օգնում են միմյանց գտած մարդկանց համագործակցել իրար հետ»։

Առավելություններ

խմբագրել

Վիքին կարող է համապարփակ և բազմակողմանի նկարագրել իրադարձությունը՝ բազմաթիվ տարբեր մարդկանց ներդրումների հիման վրա, որոնցից յուրաքանչյուրն առաջարկում է իր տեսակետը։ Այսպիսով, բազմաթիվ անհատների կոլեկտիվ ներդրումը թույլ է տալիս ստեղծել իրադարձության ավելի ամբողջական պատկերը: Արդյունքում, այս մոտեցումն օբյեկտիվ ճշմարտությունը բացահայտելու և ներկայացնելու պատասխանատվությունը չի դնում մեկ լրագրողի վրա:

Վիքիները նորություններ արտադրողների համար արդյունավետ գործիք են դարձել՝ լուսաբանելու այնպիսի թեմաներ, որոնք ունեն կարծիքների լայն շրջանակ, որը դժվար է մեկ հոդվածում ներկայացնելը: Այդպիսի թեմաներից են՝ տեղական տրանսպորտի հետ կապված խնդիրները, խոշոր միջոցառումների (օրինակ՝ երաժշտական փառատոների կամ բողոքի երթերի) լուսաբանումը, տեղական ռեստորանների կամ խանութների վերաբերյալ ուղեցույցներն ու խորհուրդները։ Վիքիճամփորդ կայքը այս մոտեցման վառ օրինակ է: Այն հանդիսանում է ամբողջ աշխարհում ճանապարհորդության վերաբերյալ ուղեցույց, որը ստեղծվել է վիքիխմբագիրների կողմից: Խմբագիրները կա՛մ ապրում են այն վայրերում, որոնց մասին գրում են, կա՛մ բավարար ժամանակ են անցկացրել այնտեղ՝ համապատասխան տեղեկատվություն տրամադրելու համար[17]։

Կազմակերպությունները, որոնք ցանկանում են իրենց լսարանի համար բացել վիքիներ, կարող են նաև ուղիներ գտնել իրենց համայնքների խնդիրները պարզելու համար։ Եվա Դոմինգեսը նշում է, որ Վիքիպեդիան, օրինակ, արտացոլում է, թե որ գիտելիքով են ամենից շատը կիսվում՝ հաշվի առնելով, որ ինչպես բովանդակությունը, այնպես էլ հոդվածների հրապարակման առաջարկներն արվում են հենց օգտատերերի կողմից[18]։

Ներքին վիքի ռեսուրսները նաև թույլ են տալիս լրատվական գործակալություններին համակարգել և կառավարել բարդ լրագրողական նյութի ստեղծումը, որին ներգրավված են մի քանի լրագրողներ։ Լրագրողները կարող են համագործակցել՝ խմբագրելով մեկ վեբ էջ, որին բոլորը հասանելիություն ունեն։ Թափանցիկությամբ հետաքրքրված լրատվական կազմակերպությունները, լրամշակման արդյունքում, կարող են նաև տվյալ վիքին հրապարակել «թարմացվող» ռեժիմով, մինչդեռ յուրաքանչյուր գրառմանն ուղեկցող քննարկման տարածքը կարող է նաև նպաստել օգտատերերի հետ արդյունավետ երկխոսությանը։

Լրատվական կազմակերպությունները, մի կողմից, դիմակայում են աճող մրցակցության՝ պայմանավորված էժան միկրոհրապարակումների թվի աճով, որը հնարավոր է դարձել ինտերնետի և բլոգերային ծրագրային ապահովումների շնորհիվ: Մյուս կողմից, առցանց լրատվամիջոցների շուկա մուտք գործելը՝ ինչպես հեռարձակվող, այնպես էլ տպագիր, ևս սրում է մրցակցությունը: Միևնույն ժամանակ, լրատվական կազմակերպությունները բախվում են եկամուտների նվազման խնդրի հետ: Տպագիր և հեռարձակվող գովազդից ստացվող եկամուտները նվազում են, իսկ առցանց գովազդի շուկան խիստ մրցակցային է և կենտրոնացված մի քանի խոշոր դերակատարների ձեռքում: Օրինակ՝ ըստ Ջեֆրի Ռայփորթի՝ 2006 թվականին ԱՄՆ-ում համախառն գովազդային եկամուտների 99%-ը բաժին է ընկել ընդամենը 10 խոշորագույն կայքերի: Այս պայմաններում, օգտատերերին հոդվածներ ստեղծելու հնարավորություն տալը դառնում է ակնհայտ տնտեսական և մրցակցային առավելություն լրատվական կազմակերպությունների համար[19]։

Վիքիները թույլ են տալիս լրատվական կայքերին մեծացնել իրենց հասանելիությունը, ինչպես նաև ավելացնել այն ժամանակը, որն օգատերերը ծախսում են իրենց կայքում։ Սա գովազդատուների ներգրավման հիմնական գործոնն է։ Դեն Գիլմորի կարծիքով՝ «երբ վիքին ճիշտ է աշխատում, այն ստեղծում է համայնք, որն ունի ճիշտ գործիքներ և որոնց միջոցով կարող է ինքն իր մասին հոգ տանել»[20]։ Լրատվական կազմակերպության համար համայնքի օգտակար կողմնակի ազդեցությունը ընթերցողների հավատարմությունն է։

Էնդրյու Լինն ընդգծում է «բաց աղբյուրների վրա հիմնված շարժման ոգու» նշանակությունը վիքիների զարգացման գործում և նշում է, որ վիքիները հիմնականում ծառայում են որպես «սոցիալական ծրագրակազմ»՝ հեշտացնելով օգտատերերի միջև հաղորդակցությունն ու համագործակցությունը[21]։ Մասնավորապես, Լին վիքի մոդելի հաջողությունը կապում է չորս հիմնական առանձնահատկությունների հետ՝ կիրառման համար հեշտ ֆորմատավորում, հստակ սահմանված կառուցվածք, որը չի պարտադրվում ծրագրային ապահովման կողմից, «փափուկ» անվտանգություն և համատարած հասանելիություն, ինչպես նաև վիքի թափանցիկություն և փոփոխությունների պատմությունը տեսնելու հնարավորություն։

Ուսանողների կողմից գործարկվող վիքիները հնարավորություն են ընձեռնում «սովորել անելով» մեթոդն ինտեգրել լրագրողական կրթական ծրագրերի մեջ[22]։

Թերություններ

խմբագրել

Շեյն Ռիչմոնդն առանձնացնում է երկու խոչընդոտ, որոնք կարող են դանադաղեցնել վիքի կայքերի ներդրման գործընթացը՝ անճշտություններ և վանդալիզմ[23]։

  • «Վանդալիզմն ամենամեծ խոչընդոտն է հիմնական լրատվամիջոցների կողմից վիքի կայքեր ներդնելու համար՝ հատկապես Մեծ Բրիտանիայում: Մեկ զրպարտչական գրառումը կարող է հանգեցնել նրան, որ վիքի կայքը գործարկողը կկանգնի դատարանի առաջ, ոչ թե այն անձը, որը զրպարտել է»։
  • «Մինչդեռ հեղինակության խնդիրը հիմնական լսարանի կողմից ընդունելի լինելու ճանապարհին ամենամեծ խոչընդոտն է:»։

2004 թվականի իր հոդվածներից մեկում Էնդրյու Լին գրել է, որ Վիքիպեդիայի խնդիրներից մեկը մնում է հեղինակությունը. «Չնայած երեք տարվա ընթացքում Վիքիպեդիան տպավորիչ առաջընթաց է գրանցել[24], դրա հոդվածների որակը հարաբերական է, քանի որ դրանք անընդհատ փոփոխվում են և միշտ խմբագրելի են։ Միայն այս պատճառն է ստիպում մարդկանց զգուշանալ դրա բովանդակությունից»։

Դեն Գլիմորն այլ կերպ է մեկնաբանում․ «Երբ վանդալներն իմանում են, որ ինչ-որ մեկը մի քանի րոպեի ընթացքում շտկելու է իրենց սխալը, և հետևաբար թույլ չի տալու, որ դա տեսանելի լինի ողջ աշխարհին, նրանք սովորաբար հանձնվում են և տեղափոխվում առավել խոցելի վայրեր»։

Անվտանգության խնդիրը լուծելու փորձերը տարբեր են։ Վիքիների մասին Վիքիպեդիայի հոդվածում ասվում է․

«Օրինակ` որոշ վիքիներ թույլ են տալիս չգրանցված օգտատերերին, որոնք հայտնի են «IP հասցեատեր» անվամբ, խմբագրել բովանդակությունը, մինչդեռ մյուսները սահմանափակում են այս գործառույթը միայն գրանցված օգտատերերի համար։ Շատ վիքիներ թույլ են տալիս IP խմբագրումը, բայց տրամադրում են որոշ լրացուցիչ գործառույթներ գրանցված օգտատերերին, որոնք օգնում են նրանց խմբագրելիս։ Շատ վիքիներում գրանցված օգտատեր դառնալը շատ հեշտ է և տևում է վայրկյաններ, բայց դա խանգարում է օգտատիրոջը կիրառել խմբագրման նոր հնարավորությունները, մինչև որոշ ժամանակ կանցնի։ Օրինակ՝ Անգլերեն Վիքիպեդիայում գրանցված օգտատերերը պետք է սպասեն երեք օր՝ խմբագրման լրացուցիչ հնարավորություններ ստանալու համար: Այս մոտեցումը թույլ է տալիս նոր օգտատերերին սովորել վիքիում աշխատելու հիմունքները և կատարել մի քանի կառուցողական խմբագրումներ՝ նախքան լրացուցիչ գործիքներ ստանալը: Ըստ էության՝ խմբագրման հնարավորություն չտվող վիքիներն առավել անվտանգ են և հուսալի, սակայն դանդաղ են զարգանում, մինչդեռ առավել բաց վիքիները զարգանում են կայուն տեմպերով՝ դառնալով վանդալիզմի հեշտ թիրախ»։

2007 թվականին Ուելշը մեջբերել է առցանց մեդիայի հարցերով խորհրդատու Նիկո Մաքդոնալդին, որն ընդգծում է իրենց ինքնությունը բացահայտելու խնդրանքով օգտատերերին դիմելու կարևորությունը.

«Կարևորն այն է, որ օգտատերը նույնականացվի կոնկրետ տարածության մեջ․ այսինքն՝ իր գրառման կողքին լինի նրա լուսանկարը, ամբողջական անուն-ազգանունը, կարճ կենսագրությունը և հղումը սոցիալական մեդիայի իր էջերին»։

«Իրական համայնքը, ինչպես կասեին նոր լեյբորիստները, ունի իրավունքներ և պարտականություններ։ Դուք պետք է պատասխանատու լինեք ինքներդ ձեզ համար։ Համացանցում դուք միայն իրավունք ունեք արտահայտելու ձեր կարծիքը։ Առցանց համայնքները բառիս բուն իմաստով համայնքներ չեն․ դրանք ինչ-որ չափով ապօրինի են։ Դրանք թույլ են տալիս կամ խրախուսում են իրավախախտումները»։

Ուելշը պնդում է, որ «նույնիսկ եթե դուք չեք նախատեսում մոդերացնել (վերահսկել) համայնքի գործողությունները, լավ կլինի ունենալ խմբագիր՝ օգտատերերի հարցերին ու բողոքներին պատասխանելու համար։ Օգտատերերի՝ իրենց գնահատված զգալը ոչ միայն ուժեղացնում է նրանց ներգրավվածությունը, այլև ապահովում է, որ մոդերատորների վճռական գործողությունները՝ ինչպիսիք են քննարկումները սահմանափակելը կամ հեռացնելը, ընկալվեն որպես արդար և անհրաժեշտ, այլ ոչ թե կամայական»։

«Wired» ամսագրի հեղինակներից Ռայան Սինգելը նույնպես կարծում է, որ խմբագրի ներկայությունն անհրաժեշտ է, բայց տեքստերի պատմողական բնույթն ապահովելու համար․ «Սթորիթելինգում դեռ այնպիսի միջնորդի կարիք կա, որը գիտի, թե երբ պետք է մանրամասներ ավելացնի պատմությունն առավել գրավիչ դարձնելու համար, և սովոր է հավասարակշռել ընկերությունների և մարդկանց մրցակցային պահանջներն ու շահերը, որոնք ներկայացված են տվյալ պատմության մեջ»[25]։

Վիքիներում մեկ այլ խնդիր է «խմբագրական պատերազմները», որի պարագայում խմբագիրները շարունակում են փոփոխել այլ խմբագիրների գրած և հրապարակած տեքստերը, քանի որ չեն կիսում նրանց մոտեցումը կամ ավելացված տեղեկատվության բովանդակությունը։ Լին նշում է, որ վատագույն դեպքերում առաջանում է համայնքի մեկ այլ անդամի միջամտության անհրաժեշտություն՝ արբիտրաժային և միջնորդական օգնություն ցուցաբերելու համար»։

Եվա Դոմինգեսն ընդունում է վիքիների ներուժը և լրագրության որակը բարելավելու հնարավորությունները՝ միաժամանակ կարևորելով հրատարակիչների իրավական պարտավորությունները[18]: Նա նշում է. «Ինտերնետի մեծ ներուժը լրագրության որակը բարելավելու համար բխում է այնպիսի համագործակցությունից, որի շրջանակներում օգտատերերը փոխանակվում և ճշգրտում են տվյալները, աղբյուրները և փաստերը, որոնց լրագրողը կարող է հեշտ հասանելիություն չունենար կամ չիմանար էլ»։ Սակայն Դոմինգեսը շեշտում է, որ մեդիան, որը պատասխանատու է իր կողմից հրապարակվող տեղեկատվության համար, միշտ պետք է կարողանա ստուգել ամեն ինչ։ Օրինակ՝ եթե գործընկեր օգտատերը նյութում ավելացրել է երրորդ անձանց մեջբերումներ, լրագրողը պարտավոր է ստուգել դրանց ճշմարտացիությունը։

Համաձայն «Harris Interactive»-ի կողմից 2006 թվականին իրականացված հարցման՝ ինտերնետ օգտագործողների միայն 2%-ը գիտի, թե ինչ է վիքին։ Այդ ժամանակ հարցում իրականացնողները եկել էին այն եզրահանգման, որ բնակչության մեծ մասը գաղափար չունի, թե ինչ է վիքին։ Իհարկե, պատկերը ներկայումս էապես փոխվել է։

Ամերիկացի սյունակագիր Բամբի Ֆրանցիսկոն կարծում է, որ պրոֆեսիոնալ հրատարակիչները և բովանդակություն ստեղծողները շուտով կսկսեն փորձարկել «վիքի ոճով բովանդակություն ստեղծելու մեթոդները», ինչպես որ բլոգների դեպքում էր[16]։

«The Telegraph» պարբերականի առցանց ծառայության խմբագիր Շեյն Ռիչմոնդը գրել է․ «Որքան էլ տարօրինակ է, հենց գործարար մարդիկ կարող են վիքի կայքերը բերել մեյնսթրիմ մեդիայի դաշտ։ Այն հիմք կհանդիսանա վիքի կայքերի հետ մեդիա փորձարկումների համար և կարծում եմ՝ վստահաբար կարելի է ասել, որ մինչև տարեվերջ Բրիտանական մեդիա ընկերությունը կփորձի սեփական վիքին ստեղծել»[26]։ Ռիչմոնդը հավելել է, որ «The Telegraph»-ը նախատեսում է ստեղծել ներքին վիքի կայք՝ որպես այդ տեխնոլոգիայի հետ հանրային փորձերի սկիզբ․ «Երբ մենք հասկանանք այս տեխնոլոգիայի տրամաբանությունը, կդիտարկենք հանրային վիքի ստեղծելու հնարավորությունը, հնարավոր է դա արվի մինչև 2007 թվականի վերջ»[27]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Karan, Kanishk (2024). Dahiya, Surbhi; Trehan, Kulveen (eds.). Open-Source Journalism: Innovations and Ethical Challenges (անգլերեն). Singapore: Springer Nature. էջեր 385–395. doi:10.1007/978-981-99-6675-2_33#:~:text=open-source%20journalism%20or%20open,would%20be%20hard%20to%20source.. ISBN 978-981-99-6675-2. {{cite book}}: Check |doi= value (օգնություն)
  2. ↑ Andrew Leonard (8 October 2004). «Open-source journalism». Salon.com.
  3. ↑ Johan J Ingles-le Nobel; Robin Miller (4 October 2004). «Jane's Intelligence Review Needs Your Help With Cyberterrorism». Slashdot.
  4. ↑ Johan J Ingles-le Nobel; Robin Miller (7 October 2004). «Jane's Intelligence Review Lauds Slashdot Readers as Cyberterrorism Experts». Slashdot.
  5. ↑ «Northwestvoice.com». Արխիվացված է օրիգինալից 21 October 2004-ին. Վերցված է 18 December 2004-ին.
  6. ↑ Opinionrepublic.com
  7. ↑ Novin, A., Secko, D. (25 November 2012). «Debate Cited: A First Exploration of a Web Application to Enhance the Production of Science Journalism Students». Journalism Interest Group, CCA/Groupe d'Intérêt en Journalisme. 2012. Վերցված է 8 September 2016-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. ↑ Bradshaw, Paul (2007), Wiki Journalism: Are Wikis the New Blogs? (PDF), Future of Newspapers
  9. ↑ Thelwall, M. & Stuart, D. (2007). «RUOK? Blogging Communication Technologies During Crises». Journal of Computer-Mediated Communication. 12 (2): 523–548. doi:10.1111/j.1083-6101.2007.00336.x.
  10. ↑ Yamamoto, Mike (1 September 2005). «Katrina and the rise of wiki journalism». CNET News. CNET Networks. Վերցված է 21 April 2010-ին.
  11. ↑ Glaister, Dan (22 June 2005). «LA Times 'wikitorial' gives editors red faces». The Guardian. Վերցված է 21 April 2010-ին.
  12. ↑ Singel, Ryan (7 September 2006). «The Wiki That Edited Me». Wired. Condé Nast Digital. Վերցված է 21 April 2010-ին.
  13. ↑ Nebraska's Wahoo Newspaper Partners with Hyperlocal WikiCity Guides, Editor & Publisher, 2010, Արխիվացված է օրիգինալից 2010-04-09-ին, Վերցված է 2010-05-03-ին
  14. ↑ JMSC.hku.hk Արխիվացված 2008-02-27 Wayback Machine, p4
  15. ↑ JMSC.hku.ho Արխիվացված 2008-02-27 Wayback Machine, p26
  16. ↑ 16,0 16,1 Marketwatch.com
  17. ↑ Gillmor, 2004, p. 150
  18. ↑ 18,0 18,1 «Lavanguardia.es». Արխիվացված է օրիգինալից 2009-12-13-ին. Վերցված է 2007-07-09-ին.
  19. ↑ Rayport, Jeffrey F. (8 June 2007). «Advertising's death is greatly exaggerated». Marketwatch.com. Արխիվացված է օրիգինալից 10 June 2007-ին.
  20. ↑ Gillmor 2004, p149
  21. ↑ JMSC.hku.hk Արխիվացված 2008-02-27 Wayback Machine, p10
  22. ↑ Will Wai Kit Ma & Allan Hoi Kau Yuen (2008), «A Qualitative Analysis on Collaborative Learning Experience of Student Journalists Using Wiki», Hybrid Learning and Education, Lecture Notes in Computer Science, vol. 5169, էջեր 103–114, doi:10.1007/978-3-540-85170-7_9, ISBN 978-3-540-85169-1, ISSN 0302-9743
  23. ↑ Richmond, Shane (2007-01-16). «Change is inevitable». The Daily Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-03-ին. Վերցված է 2012-05-07-ին.
  24. ↑ «JMSC.hku.hk» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008-02-27-ին. Վերցված է 2007-07-09-ին.
  25. ↑ Wired.com
  26. ↑ Richmond, Shane (2007-01-18). «Wiki Wild West». The Daily Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2012-05-07-ին.
  27. ↑ Onlinejournalismblog.wordpress.com

Գրականություն

խմբագրել
  • Gillmor, Dan (2004) "We The Media", O'Reilly Media
  • Lih, Andrew. "The Foundations of Participatory Journalism and the Wikipedia Project". Conference paper for the Association for Education in Journalism and Mass Communications Communication Technology and Policy Division, Toronto, Canada, 7 August 2004.
  • Thelwall, Mike and Stuart, David. "RUOK? Blogging Communication Technologies During Crises". Journal of Computer-Mediated Communication, 2007, p523–548
  • Walsh, Jason. "Build the perfect web community". .net Magazine, p39–43, no.165, August 2007

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Յան/Ավազարկղ_9&oldid=10028168» էջից