Վիքիպեդիա

Մասնակից:Արեն Վանյան/Ավազարկղ18

< Մասնակից:Արեն Վանյան
«Կազմել T տառը» գլուխկոտրուկը։ T կարելի է կազմել ձախ կողմում նկարված չորս կտարներից

«Կազմել T տառը», չորս բազմանկյուն պատկերներից կազմված խճանկարային գլուխկոտրուկ։ Այդ չորս մասերից անհրաժեշտ է հավաքել «T» տառը։ Այդ չորս պատկերների մեջ է մտնում մեկ հավասարասրուն ուղղանկյուն եռանկյուն, երկու ուղղանկյուն սեղան և անկանոն հնգանկյուն։ Հակառակ խաբուսիկ պարզ խնդիրներին, գլուխկոտրուկ զարմանալիորեն բարդ է։ Գլխավոր խնդիրը անկանոն հնգանկյան տեղ որոշելն է։ Գլուխկոտրուկն առաջին անգամ հայտնվել է 20-րդ դարի սկզբին, երբ այն տարածվում էր անվճար՝ որպես գովազդային ակցիայի նվեր։ 1920 թվականից սկսվեց արտադրվել գլուխկոտրուկի փայտե տարբերակը։ Ներկա պահին գլուխկոտրուկների մեծ մասում կան գրքույկներ, որոնցում խորհուրդ է տրվում դասավորել որոշ լրացուցիչ պատկերներ։ Թե ինչ մատկերներ է հնարավոր հավաքել կախված է առանձին մասերից։


Նախնական գլուխկոտրուկն ու առաջացման պատմություն խմբագրել

Լատինական խաչ խմբագրել

 
«Լատինական խաչ» (ձախից) և «Կազմել T տառը» (աջից) գլուխկոտրուկները

Լատինական խաչ գլուխկոտրուկի լուծման համար պետք է հինգ մասերից (երեք հավասարասրուն ուղղանկյուն եռանկյուն, մեկ ուղղանկյուն սեղան և մեկ անկանոն վեցանկյուն)։ Եթե խաչի մասերն ունեն հավասար չափսեր, դրանցից կարելի է հավաքել նաև քառակուսի։ Գլուխկոտրուկն ունի չինական ծագում և թվագրվում է 19-րդ դարի առաջին կեսին[1][2]: Գլուխկոտրուկի ամենավաղ հրապարակումը հայտնվեց 1826 թվականին «Sequel to the Endless Amusement» ամսագրում։

Խաչով գլուխկոտրուկի բազմաթիվ այլ հղումներ կարելի է գտնել գլուխկոտրուկների գրքերում, ժամանցային և աճպարարության գրքերում[3]։ «Հավաքել T տառը» գլուխկոտրուկը ստեղծվել է խաչով գլուխկոտրուկի հիման վրա, բայց առանց վերին մասի, այդ պատճառով պարունակում է միայն չորս մաս։ Մյուս տարբերությունն այն է, որ եռանկյուններից մեկը դառնում է սեղան, ինչը գլուխկոտրուկը դարձնում է էականորեն դժվարին[4]։

Որպես գովազդ խմբագրել

«Հավաքել T տառը» գլուխկոտրուկը 20-րդ դարի սկզբին դարձավ հայտնի նվեր, որը հարյուրավոր ընկերություններ օգտագործել են իրենց արտադրանքի առաջընթացն ապահովելու համար[5]։ Գլուխկոտրուկները ստեղծված էին թղթից կամ ստվարաթղթից և օգտագործվում էին որպես գովազդային քարտեր։ Դրանք սովորաբար գալիս էին ծրարի մեջ՝ լուծում ստանալու նպատակով տեղական դիլերին գրելու կամ զանգահարելու առաջարկով։

Օրինակներ՝

  • Lash’s Bitters, բնական, տոնուսը բարձրացնող լուծողական (1898)։ Սա գլուխկոտրուկի առաջին հայտնի տարբերակն է։ Լայնակի կտրվածքներն արված են 35 աստիճան թեքությամբ, ինչը գլուխկոտրուկն ավելի հեշտ է դարձնում[3],
  • «Սպիատկ վարդ» (Նյու Յորք, 1903 թվական), Այս գլուխկոտրուկը հաճախ հիշատակվում է որպես հնացած տարբերակ, բայց ընկերության տարբերակը նախորդում է նրան[3],
  • Արմուրի չոր երշիկ (Չիկագո), Ծրարի վրա գրված էր․ ««Հավաքել T տառը» գլուխկոտրուկ։ Խնդրում են ք ընդունեք այս փոքրիկ գլուխկոտրուկը։ Դուք կգտնեք չորս մասեր, որոնք միասին կազմում են T տառը։ Եթե ձեղ չհաջողվի լուծել այն, դիմեք մեր դիլերին։ Իսկ ձեր ճաշացանկում բարձրակարգ մսային ճաշատեսակներ ավելացնելու խնդիրը լուծելու համար դիմեք Ամուրի չոր երշիկ ընկերության դիլերին[6][4]»
  • Լավագույն ալյուրը Լարաբիից (1919)[7]
  • Glens Falls ապահովագրական ընկերության գլուխկոտրուկ (Նյու Յորք)[8]

Վաղ հրապարակումներ խմբագրել

 
John Martin’s Book ամսագրի «Կազվել T տառը» գլուխկոտրուկը

«Հավաքել T տառը» գլուխկոտրուկի մասին հրապարակումներ հայտնվեցին 20-րդ դարի սկզբին։ 1904 թվականի հոկտեմբերին տարրական դպրոցի ուսուցիչների համար հրատարակվող «Primary Education» ամսագիրը այն նկարագրել է որպես հոգնած երեխաների համար գլուխկոտրուկ հետևյալ մեկնաբանությամբ․ «Տառերի հավաքումը կարող է մի փոքր հանգստացնել երեխաներին։ Ասում են, որ մեծահասակները գլուխկոտրուկը հավաքում են 10 րոպեյում։ Որքան ժամանակ կպահանջվի երեխաներից»[9]։ 1905 թվականի ապրիլին «Our Young People» ամսագրում եղավ մեկ այլ հրապարակում [10]։ Գլուխկոտրուկի մասին ավելի լավ պատկերացում տվեց 1913 թվականին «John Martin’s Book» ամսագրի հրապարակումը (պատկերված է ձախ կողմի նկարում)[11]։

«Carpentry & mechanics for boys» գրքում կա գլուխկոտրուկի օրինակ և գլուխկոտրուկի փայտե տարբերսակը պատրաստելու համար լրիվ չափսերով գծագրեր[12]։ Այդ հրապարակման մեջ «T» տառի հորիզոնական մասը սովորականից մեծ է[3]։ Նույն նկարը հայտնվել է Կարմիր խաչի երիտասարդական ստորաբաժանման կողմից հրատարակված «Junior Red cross activities—teachers manual» գրքում[13]։ Ենթադրվում էր, որ գլուխկոտրուկը կօգտագործվի Կարմիր խաչի զինվորական ներկայացուցիչների շրջանում․ «խորհուրդ է տրվում օգտագործել զինվորական հավաքների ժամանակ ճաշարաններում, ճամբարներում, վերականգնողական կենտրոններում և հիվանդանոցներում»։ Նշվում է, որ գլուխկոտրուկը մեծ տարածում ունի բրիտանացի զինվորականների շրջանում և մանրամասն նկարագրված է գլուխկոտրուկն ու ծրարը պատրաստելու ընթացքը։

Գլուխկոտրուկի առևտրային տարբերակները խմբագրել

 
Pa’S ընկերության «Կազմել T տառը» գլուխկոտրուկը

Միայն T խմբագրել

«Կազմել T տառը» գլուխկոտրուկը 20-րդ դարի ընթացքում հայտնի մնաց և սկսվեց վաճառվել 1920-ական թվականներից։ Օրինակ՝ մոտավորապես այդ ժամանակ « N. K. Atlas of Paris» ընկերությունը ստեղծեց գլուխկոտրուկի ֆրանսիական տարբերակը, որը կոչվում էր «L'ÉTÉ»[4][14]։ Մեկ այլ օրինակ է 1940-ական թվականներին «Drueke & Sons» ընկերության արտադրած գլուխկոտրուկի փայտե տարբերակը, որը կոչվում էր «Pa’s T puzzle»[15]։ Հետագայում ստեղծվեցին պլաստիկե տարբերակներ, ինչպիսիք են՝ «Adams T puzzle» (1950-ականներ) և «Հայտնի գլուխկետրուկ «Հավաքել T տառը»»(1960-70-ականներ)[15]։

Ընդլայնումներ խմբագրել

 
Թեմատիկորեն խմբավորված 160 պատկերները կարելի է հավաքել գլուխկոտրուկի՝ լայն տարածում գտած առևտրային տարբերակից։

Բավականին վաղ հասկացան, որ գլուխկոտրուկի մասերից թանգրամ գլուխկոտրուկի նմանությամբ կարելի է նաև կազմել այլ պատկերներ։ Սկսած 1930 թվականից «Mohawk Rugs & Carpets» ընկերության գովազդային նվերն առաջարկում էր բացի ստանդարտ T տառից նաև սլաք հավաքել[16]։ «Eberhard Faber» ընկերության կողմից մատիտներ արտադրող «Van Dyke» ընկերությանը արված նվերը պարունակում էր 14 տարբեր պատկեր[17]։

Ներկա պահին գլուխկոտրուկը վաճառվում է ստանդարտ տեսքով և պարունակում է բազմաթիվ լրացուցիչ պատկերներ։ Դրանցից ամենակարևորներից են՝

  • Նոբա գլուխկոտրուկը, որը մշակել է Նոբ Եսիգահարան։ Այն վաճառվել է 4 միլիոնից ավելի օրինակով[18]։ Գլուխկոտրուկի մասերը կարելի է դասավորել կանոնավոր հնգանկյան տեսքով [19],
  • Անհամաչափ Т, որտեղ T տառն անհամաչափ է։ Գլուխկոտրուկի բոլոր մասերն ունեն միևնույն լայնությունը և կարող են դասավորվել ուղղանկյունաձև շերտով։ Ներկա պահին «HIQU» և « Eureka Toys and Games» ընկերությունները վաճառում է այս գլուխկոտրուկը, որը ներառում է 100 պատկեր[20][21],
  • Գարդների գլուխկոտրուկ, այս գլուխկոտրուկը Մարտին Գարդները ներկայացրել է Գիտական Ամերիկա (անգլ.՝ Scientific America)[5] ամսագրում։ Գլուխկոտրուկի մասերից ստաացվում է ավելի հաստ տառ[22]։ Այս տարբերակը վաճառվում է «Բացակայող T» անվանմամբ[15]

Գլուխկոտրուկի լուծում խմբագրել

 
Մարտին Գարդներն ասել է․ «Ես չգիտեմ այլ բազմանկյուններով գլուխկոտրուկ, որն ունի այդքան քիչ մասեր և այդքան դժվար է»[5]։

Ունենալով ընդհամենը չորս մաս՝ գլուխկոտրուկը խաբուսիկորեն պարզ է թվում։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ որոշ մարդիկ այն կարող են լուծել 5 րոպեյում, բայց մեծամասնությունից պահանջվում է նվազագույնը 30 րոպե[23]։ Գլուխկոտրուկի լուծման հիմնական խնդիրը հնգանկյան հորիզոնական կամ ուղղահայաց միացման դժվարությունների հաղթահարումն է։ Փորձը ցույց է տվել, որ մասնակիցների փորձի ավելի քան 60%-ը ծախսել են հնգանկյան տեղը գտնելու վրա[23]։ Եվ նույնիսկ եթե հնգանկյունը ճիշտ է տեղադրված այդ տեղը չի համարվում լուծման մաս։ Գլուխկոտրուկը հեշտ է լուծվում եթե գիտակցենք, որ հնգանկյունը համարվում է ինչպես ուղղահայաց սյան, այնպես էլ հիմքի մաս։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Slocum, Botermans, 1986, էջ 20
  2. ↑ Коллекция механических головоломок Джерри Слокума (Jerry Slocum) содержит резной чугунный крест, датируемый 1820—1850 гг. Коллекция Слокума изображений головоломок в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Singmaster, 2000
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Slocum, Botermans, 1986, էջ 21
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Gardner, 1971, էջ 114
  6. ↑ Головоломка от фирмы Армура в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18, 2013.
  7. ↑ Головоломка от фирмы « Лучшая мука от Лараби» в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  8. ↑ Головоломка страховой компании Glens Falls в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Accessed 18 августа 2013.
  9. ↑ Puzzle for tired children // Primary Education / Eva D. Kellogg. — Boston: Educational Publishing Company, Oct 1904. — В. 8. — Т. 12.
  10. ↑ Puzzles // Our Young People. — Milwaukee: St. John's Institute for Deaf-Mute, April 1905. — В. 10. — Т. 13. — С. 751.
  11. ↑ The big T puzzle // John Martin's Book, A magazine for little children. — New York: John Martin's House, October 1913. — В. 1. — Т. 4.
  12. ↑ Albert Neely Hall Carpentry & mechanics for boys: up-to-the-minute handicraft. — Boston: Lothrop, Lee & Shepard Co, 1918. — С. 19.
  13. ↑ American Junior Red Cross Junior Red cross activities; teachers manual. — New York: Press of D.C. McMurtrie, October 1918.
  14. ↑ Головоломка L'ÉTÉ в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Storer, 2013
  16. ↑ Головоломка Mohawk Rugs & Carpets в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  17. ↑ Головоломка Mohawk Rugs & Carpets в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  18. ↑ Slocum, 2004
  19. ↑ Головоломка Ноба в сборнике головоломок Слокума в библиотеке Lilly, Университет Индианы, Блумингтон, Индиана. Доступ 18 августа 2013.
  20. ↑ Сайт HIQU, посвящённый головоломке «Собрать букву Т»
  21. ↑ Игра braintwister и решения для несимметричной задачи
  22. ↑ Martin Gardner Mathematical Games: Dr. Matrix poses some heteroliteral puzzles while peddling perpetual motion in Houston(անգլ.) // Scientific American. — Springer Nature, Feb 1972. — В. 2. — Т. 226. — С. 100—104. — doi:10.1038/scientificamerican0272-100
  23. ↑ 23,0 23,1 Hiroaki Suzuki, Kazuo Hiraki Constraints and their relaxation in the processes of insight. — Electrotechnical Laboratory, 1997. — № TR—97—13.

Գրականուոթյուն խմբագրել

  • David Singmaster Sources in Recreational mathematics - An annotated bibliography (Seventh Preliminary Edition). — South Bank University, London, SE1 0AA, UK, 2000.
  • Jerry Slocum, Jack Botermans Puzzles Old & New - How to Make and Solve Them. — Seattle: Univ. of Washington Press, 1986.
  • Jerry Slocum To Takako, Rememberances(sic) by a friend. — 2004.
  • Martin Gardner Mathematical Games: Advertising premiums to beguile the mind: classics by Sam Loyd, master puzzle‑poser(անգլ.) // Scientific American. — Springer Nature, 1971. — В. 5. — Т. 225. — С. 114—121. — doi:10.1038/scientificamerican1171-114
  • James A. Storer Missing T. — 2013.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Արեն_Վանյան/Ավազարկղ18&oldid=7506423» էջից