Վիքիպեդիա

Մասնակից:ԱնիԱռաքել.24/Ավազարկղ

Կանայք փիլիսոփայության մեջ

Կանայք զգալի ներդրում են ունեցել փիլիսոփայության զարգացման ամբողջ պատմության ընթացքում: Հնագույն օրինակներից են՝ Մայտրեին (մ.թ.ա. 1000 թվականին), Գարգի Վաչակնավին (մ.թ.ա. 700 թվականին), Հիպարքիան Մարոնիայից (գործել է մոտ մ.թ.ա. 325 թվականին) և Արետեն Կյուրենացին (գործել է մ.թ.ա. 5-4-րդ դդ.): Որոշ կին փիլիսոփաներ ընդունվել են միջնադարյան և ժամանակակից դարաշրջաններում, բայց ոչ մեկը չի դարձել արևմտյան կանոնի մաս մինչև 20-րդ և 21-րդ դարերը, երբ որոշ աղբյուրներ մատնանշում են, որ Սիմոն Վեյլ, Սյուզան Լանգերը , Գերտրուդ Անսկոմբը , Հաննա Արենդը և Սիմոնա դե Բովուարը մտել են կանոն[1][2][3]։

Չնայած պատմության ընթացքում կանանց մասնակցությանը փիլիսոփայությանը, ակադեմիական փիլիսոփայության մեջ առկա է գենդերային անհավասարակշռություն: Սա կարելի է վերագրել կանանց նկատմամբ բացահայտ կողմնակալությանը: Կանայք ստիպված են եղել հաղթահարել աշխատավայրում այնպիսի խոչընդոտներ, ինչպիսիք են սեռական ոտնձգությունները: Ռասայական և էթնիկ փոքրամասնությունները նույնպես քիչ են ներկայացված փիլիսոփայության ոլորտում: Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը (MAP), Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիան և Փիլիսոփա-կանանց ընկերությունը կազմակերպություններն են, որոնք փորձում են շտկել գենդերային անհավասարակշռությունը ակադեմիական փիլիսոփայության մեջ:

1800-ականների սկզբին Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի որոշ քոլեջներ և համալսարաններ սկսեցին ընդունել կանանց ՝ նպաստելով կին-գիտնականների թվի ավելացմանը: Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ կրթության նախարարության 1990-ականների զեկույցները ցույց են տալիս, որ քիչ կանայք են հայտնվել փիլիսոփայության մեջ, և որ փիլիսոփայությունը հումանիտար գիտությունների մեջ գենդերային հատկանիշով ամենաանհամաչափ ոլորտներից մեկն է[4]։ Ըստ որոշ ուսումնասիրությունների, կանայք կազմում են փիլիսոփայություն դասավանդողների 17%-ը[5]։ 2014 թվականին Inside Higher Education-ը նկարագրեց փիլիսոփայությունը «... կնատյացության և սեռական ոտնձգությունների դիսիցիպլինի երկար պատմություն»[6]։ Շեֆիլդի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Ջենիֆեր Սաուլը 2015 թվականին հայտարարեց, որ կանայք «...հեռանում են փիլիսոփայությունից այն բանից հետո, երբ ենթարկվել են հետապնդման, հարձակման կամ վրեժխնդրության»[7]։

1990-ականների սկզբին Կանադայի փիլիսոփայական ասոցիացիան պնդում էր, որ փիլիսոփայության ակադեմիական ոլորտում առկա է գենդերային անհավասարակշռություն և գենդերային կողմնակալություն[8]։ 2013 թվականի հունիսին ԱՄՆ սոցիոլոգիայի պրոֆեսորը հայտարարեց, որ «չորս հեղինակավոր փիլիսոփայական ամսագրերի բոլոր վերջին մեջբերումներից կին հեղինակները կազմում են ընդհանուրի ընդամենը 3,6 տոկոսը»: Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարանի խմբագիրները մտահոգություն են հայտնել կին փիլիսոփաների թերներկայացվածության վերաբերյալ, և նրանք պահանջում են խմբագիրներից և գրողներից, որպեսզի նրանք ներկայացնեն կին փիլիսոփաների ներդրումները[8]։ Ըստ Յուջին Սան Պարկի, «փիլիսոփայությունը հիմնականում սպիտակամորթ է և հիմնականում արական: Այս միատարրությունը գոյություն ունի գրեթե բոլոր ասպեկտներում և գիտական բնագավառի բոլոր մակարդակներում»[2]։ Սյուզան Փրայսը պնդում է, որ փիլիսոփայական «...կանոնում շարունակում են գերակշռել սպիտակամորթ տղամարդիկ, գիտական բնագավառ, որը ... դեռևս հիմնված է առասպելի հետ, որ հանճարը կապված է սեռի հետ»[9]։ Ըստ Սաուլի՝ փիլիսոփայությունը՝ հումանիտար գիտությունների ամենահինը, նաև ամենաարականն է (և ամենասպիտակը): Մինչ հումանիտար գիտությունների այլ ոլորտները գտնվում են գենդերային հավասարության կամ մոտ մակարդակում, փիլիսոփայությունն իրականում ավելի շատ է արական, քան նույնիսկ մաթեմատիկան»[10]։

Պատմություն

խմբագրել

Թեև կին-փիլիսոփաներ կային ամենավաղ ժամանակներից, և ոմանք ընդունվում էին որպես փիլիսոփաներ իրենց կյանքի ընթացքում, գրեթե ոչ մի կին փիլիսոփա չի մտել փիլիսոփայական արևմտյան կանոն[1]։ Փիլիսոփայության պատմաբանները կանգնած են երկու հիմնական խնդիրների առաջ։ Նախ, կին-փիլիսոփաների բացառվումն են պատմության և փիլիսոփայական տեքստերից, ինչը հանգեցնում է փիլիսոփայության ուսանողների շրջանում կին-փիլիսոփաների մասին գիտելիքների պակասի: Երկրորդ խնդիրը վերաբերում է կանոնական փիլիսոփաների ասելիքին փիլիսոփայության և դրանում կնոջ տեղի մասին: Անցած քսանհինգ տարում փիլիսոփայության պատմության և փիլիսոփայական կանոն համարվող ֆեմինիստական ​​գրականության էքսպոնենտալ աճ է գրանցվել[11]:

 
Էմիլի դյու Շաթլե(1706–1749)

The Atlantic- ի 2015 թվականի մայիսի 13-ի համարում Սյուզան Փրայսը նշում է, որ չնայած Կանտի առաջին աշխատությունը 1747 թվականին մեջբերում է փիլիսոփա Էմիլի Դյու Շաթելեին , որը եղել է «...Նյուտոնի, կրոնի, գիտության և մաթեմատիկայի գիտակ», «նրա աշխատանքների տեղ չեն գտել «Նորթոնի փիլիսոփայության ներածություն» նոր հրատարակության 1000-ից ավել էջերում»[9]: Նորթոնի ներածականումը կին-փիլիսոփաները չեն մատնանշվում, քանի դեռ գիրքը չի սկսել ընդգրկել 20-րդ դարի կեսերը։ Գիտնականները պնդում են, որ կին փիլիսոփաները նույնպես բացակայում են «...համալսարանի լսարաններում օգտագործվող այլ առաջատար անթոլոգիաներից»[9]: Փրայսը նշում է, որ համալսարանական փիլիսոփայության ժողովածուներում սովորաբար չեն հիշատակվում 17-րդ դարի կին փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են Մարգարեթ Քավենդիշը, Էնն Քոնուեյը և Լեդի Դամարիս Մաշամը[9]: Փրայսը պնդում է, որ փիլիսոփայական «...կանոնում շարունակում են գերակշռել սպիտակամորթ տղամարդիկ, գիտական բնագավառ, որը, ոմանց կարծիքով, դեռևս հիմնված է այն առասպելի հետ, որ հանճարը կապված է սեռի հետ»[9]: Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի գործադիր տնօրեն Էմի Ֆերերը նշում է, որ «...կանայք սիստեմատիկորեն դուրս են մնացել կանոնից, և որ կանայք, ովքեր գալիս են, չեն կարողացել տեսնել, թե որքան մեծ ազդեցություն են ունեցել կանայք ոլորտում»[9]: Փիլիսոփայության հանրագիտարանը , որը հրատարակվել է 1967 թվականին, ուներ «...հոդվածներ ավելի քան 900 փիլիսոփաների մասին, [բայց այն] չէր ներառում Վոլսթոունկրաֆտի , Արենտի կամ դը Բովուարի մասին գրառումներ»: Այդ կին-փիլիսոփաները հազիվ թե նույնիսկ «մարգինալ» էին այն ժամանակ սահմանված կանոնին[12]:

Բացատրելով կին-փիլիսոփաների շատ փոքր թվաքանակը՝ ամերիկացի ակադեմիկոս և սոցիալական քննադատ Կամիլա Պալիան (ծնված 1947 թ.) պնդում է, որ «...կանայք, ընդհանուր առմամբ, ավելի քիչ են հարմարված, քան տղամարդիկ, գոյատևելու խիստ, սառը, վերլուծական տարածքում, կանայք ավելի շատ նախընտրում են գործնական, անձնական հարցեր: Հարցն այն չէ, որ նրանք բնությունից օժտված չեն տաղանդով կամ փիլիսոփայությամբ կամ բարձրագույն մաթեմատիկայով զբաղվելու հմտություններով, այլ ավելի շատ նրանով, որ նրանք չեն ցանկանում իրենց կյանքը տրամադրել սառը բնագավառիբժն, որտեղից վերացել են բնականն ու մարդկայինը»[13]: 2018 թվականի դեկտեմբերին «Առաջին փիլիսոփայության կանայք» Էյոնի էսսեում գաղափարների համաշխարհային պատմաբան Դագ Հերբյորնսրուդը գրում է գլոբալ հարավի բազմաթիվ կին փիլիսոփաների մասին և եզրակացնում. «Փիլիսոփայությունը ինչ-որ ժամանակ եղալ է կանանց աշխարհ, տարածվելով Ասիայի, Աֆրիկայի ​​և Լատինական Ամերիկայի ամբողջ տարածքով։ Եկել է ժամանակը վերադարձնել այդ կորուսյալ թագավորությունը»[14]: Հերբյորնսռուդը պնդում է, որ Կանտի, Հեգելի և նրանց կողմնակիցների կողմից կանայք և գունավոր փիլիսոփաները դուրս են մնացել փիլիսոփայական կանոնից։

Հին փիլիսոփայություն

խմբագրել
 
Մարոնիայի Հիպարքիա . Մանրամասն հռոմեական պատի նկարից Հռոմի Ֆարնեսինա վիլլայում :

Ամենավաղ փիլիսոփաներից ոմանք եղել են կանայք, ինչպիսիք են Հիպարքիան Մարոնեացին (գործող մոտ մ.թ.ա. 325 թ.), Արետեն Կյուրենացին (գործող 5-4-րդ դարեր մ.թ.ա.) և Ասպասիա Միլետացին (մ.թ.ա. 470–400): Ասպասիան հայտնվում է Պլատոնի, Քսենոփոնի, Էսխինես Սոկրատիկոսի և Անտիսթենեսի փիլիսոփայական գրվածքներում: Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ Պլատոնը տպավորված է եղել նրա խելքով և սրամտությամբ և «Խնջույքում» Դիոտիմային կերպարը հիմնել է նրա վրա[15][16]: Սոկրատեսը վերագրում է (հնարավոր է, գեղարվեստական) Դիոտիմային Մանտինեացուն իր դասերը Էրոսի արվեստի (կամ փիլիսոփայական որոնումների) վերաբերյալ։ Կանանց վերաբերյալ Պլատոնի վերջնական տեսակետները խիստ վիճարկվում են, բայց «Հանրապետությունը» ենթադրում է, որ Պլատոնը կարծում էր, որ կանայք հավասարապես ընդունակ են կրթության, ինտելեկտուալ տեսլականի և քաղաքի կառավարման համար[17][18]:

Հին արևելյան փիլիսոփայություն

խմբագրել

Ասիայի հին փիլիսոփայության մեջ կանայք շատ կարևոր ներդրում ունեցան: Ուպանիշադների ամենահին տեքստում մ.թ.ա. 700 մ.թ.ա. կին փիլիսոփաներ Գարգին և Մայտրեյը իմաստուն Յաջնավալկյայի հետ փիլիսոփայական երկխոսությունների մաս են կազմում: Ուբհայա Բհարատին (մ.թ. 800 թ.) և Աքկա Մահադևին (1130–1160) այլ հայտնի կին մտածողներ են հնդկական փիլիսոփայական ավանդույթումI[14]: Չինաստանում Կոնֆուցիոսը ողջունեց կին Ջինգ Ցզյան Լուին (մ.թ.ա. 5-րդ դար), որպես իմաստուն և օրինակ իր ուսանողների համար, մինչդեռ Բան Չժաոն (45–116) գրեց մի քանի կարևոր պատմական և փիլիսոփայական տեքստեր։ Կորեայում Իմ Յունջիդանգը (1721–93) ամենանշանավոր կին փիլիսոփաներից էր լուսավոր միջնադարյան Չոսոնի ժամանակաշրջանում։ Նշանավոր կին մուսուլման փիլիսոփաներից են Բասրայի Ռաբիան (714–801), Դամասկոսի Աիշա ալ-Բաունիյեն (մահացել է 1517 թվականին) և Նանա Ասմաուն (1793–1864) ներկայիս Նիգերիայի Սոկոտո խալիֆայությունից։ Վաղ գաղութատիրական Լատինական Ամերիկայում փիլիսոփա Սոր Խուանա Ինես դե լա Կրուզը (1651–95) հայտնի էր որպես «Ամերիկայի փյունիկ»։

Հին արևմտյան փիլիսոփայություն

խմբագրել

Հին արևմտյան փիլիսոփայության մեջ, մինչ ակադեմիական փիլիսոփայությունը սովորաբար պատկանում էր տղամարդ փիլիսոփաներին, ինչպիսիք են Պլատոնը և Արիստոտելը, կին-փիլիսոփաները, ինչպիսիք են Հիպարքիան Մարոնեացին (գործող մոտ 325 մ.թ.ա.), Արետեն Կիրենացին (ակտիվ մ.թ.ա. 5-4-րդ դարեր) և Ասպասիան: Այս ժամանակաշրջանում ակտիվ է եղել Միլետը (մ.թ.ա. 470–400)։ Այս դարաշրջանի այլ նշանավոր կին փիլիսոփաները ներառում են:

Միջնադարյան փիլիսոփայություն

խմբագրել
 
«Փիլիսոփա Հիպատիայի մահը Ալեքսանդրիայում» (նա սպանվել է զայրացած ամբոխի կողմից) – Լուի Ֆիգյեի արվեստի գործը (1866):

Միջնադարյան փիլիսոփայությունը սկիզբ է առել Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից՝ մ.թ. 5-րդ դարում մինչև Վերածնունդ՝ 16-րդ դարում։ Հիպատիան (մ.թ. 350 - 370 - 415) հույն մաթեմատիկոս, աստղագետ և փիլիսոփա էր Եգիպտոսում, այն ժամանակ Արևելյան Հռոմեական կայսրության մաս։  Նա Ալեքսանդրիայի նեոպլատոնական դպրոցի ղեկավարն էր, որտեղ դասավանդում էր փիլիսոփայություն և աստղագիտություն [19][20][21][22]:

Այս դարաշրջանի այլ նշանավոր կին փիլիսոփաները ներառում են.

  • Ալեքսանդրիայի Աեդեսիա (մ.թ. 5-րդ դար)
  • Հելոիզա Արժանտոյից (մոտ 1100-1164), ֆրանսիացի փիլիսոփա, միանձնուհիների համար համապատասխան կրթության ջատագով
  • Սուրբ Հիլդեգարդ Բինգենի (1098-1179)
  • Եկատերինա Սիենացին (1347–1380)
  • Քրիստինա դե Պիզան (1364-մոտ 1430)
  • Տուլիա Արագոնցի (մոտ 1510 - 1556)
  • Մոդերատա Ֆոնտե (1555–1592), կրոնի քննադատ, ֆեմինիստ

Ժամանակակից փիլիսոփայություն

խմբագրել

17-րդ դարը նշանավորում է ժամանակակից փիլիսոփայության դարաշրջանի սկիզբը, որն ավարտվեց 20-րդ դարի սկզբին։ 17-րդ դարում տարբեր կին-փիլիսոփաներ պնդում էին կանանց կրթության կարևորությունը, և երկու կին փիլիսոփաներ ազդեցին Ռենե Դեկարտի վրա, իսկ 18-րդ դարի սկզբին երկու կին փիլիսոփաներ մեկնաբանեցին Ջոն Լոքի փիլիսոփայությունը: Լաուրա Բասսին (1711–1778) առաջին կինն է, ով ստացել է համալսարանական ամբիոն գիտական ​​ոլորտում: Օլիմպիա դը Գուժը (1748–1793) պահանջում էր, որ ֆրանսիացի կանայք ստանան նույն իրավունքները, ինչ տղամարդիկ, ինչ դիրքորոշում է զբաղեցրել նաև Ջուդիթ Սարջենթ Մյուրեյը (1751–1820) իր «Սեռերի հավասարության մասին» էսսեում և Մերի Ուոլսթոունկրաֆտը (1759-1759 թթ.) իր էսսեում ″A Vindication of the Rights of Woman″ (1792): 19-րդ դարում Հարիետ Մարտինոն (1802–1876) քննադատել է կանանց կրթության վիճակը և Հարիետ Թեյլոր Միլը (1807–1858), Սառա Մարգարեթ Ֆուլերը (1810–1850) և Անտուանետ Բրաուն Բլեքվելը (1825–1921) կոչ են արել պաշտպանել կանանց իրավունքները։ Շառլոտ Պերկինս Գիլմանը (1860–1935) պնդում էր, որ կանայք ճնշված են եղել անդրոկենտրոն մշակույթի կողմից։ 20-րդ դարի սկզբին Մերի Ուիտոն Կալկինսը (1863–1930) առաջին կինն էր, ով դարձավ Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի նախագահ: Իրենց քաղաքական հայացքներով հայտնի են այնպիսի կին մտածողներ, ինչպիսիք են Էմմա Գոլդմանը (1869–1940) անարխիստ, և Ռոզա Լյուքսեմբուրգը (1871–1919), մարքսիստ տեսաբան։ Ժամանակակից ազդեցիկ փիլիսոփաների թվում են Էդիթ Սթայնը (1891–1942), Սյուզան Լանգերը (1895–1985), Հաննա Արենդը (1906–1975), Սիմոնա դե Բովուարը (1908–1986), Էլիզաբեթ Անսկոմբը (1919–2001), Մերի Միգլի (1919 - 2018), Ֆիլիպա Ֆութ (1920–2010), Մերի Ուորնոք (1924–2019), Ջուլիա Քրիստևա (ծնված 1941), Պատրիսիա Չերչլենդ (ծնված 1943), Մարթա Նուսբաում (ծնված 1947) և Սյուզան Հաքը (ծնված 1945)։

17-րդ դար

խմբագրել
  • Մարի դե Գուրնեյը (1565–1645) կրոնի քննադատ էր, պրոֆեմինիստ, թարգմանիչ և վիպասան, ով պնդում էր, որ կանայք պետք է կրթվեն։
  • Աննա Մարիա վան Շուրմանը (1607–1678) բազմալեզվաբան էր, որը հայտնի էր կանանց կրթության պաշտպանությամբ ։
  • Եղիսաբեթ Բոհեմացին (1618–1680) ազդել է շատ կարևոր գործիչների և փիլիսոփաների վրա, հատկապես Ռենե Դեկարտի , ում հետ նա նամակագրություն է ունեցել: Նա կասկածի տակ դրեց Դեկարտի գաղափարը դուալիզմի , կամ միտքը մարմնից առանձին լինելու մասին, և նրա տեսությունները մտքի և մարմնի միջև հաղորդակցության վերաբերյալ:
  • Մարգարեթ Քավենդիշը (1623–1673) փիլիսոփա և գրող էր, ով անդրադարձել է սեռին, ուժին, բարքերին, գիտական ​​մեթոդներին և փիլիսոփայությանը։
  • Էնն Քոնուեյը (1631–1679) անգլիացի փիլիսոփա էր, ում աշխատանքը, Քեմբրիջի պլատոնիստների ավանդույթի համաձայն, ազդեցություն թողեց Լայբնիցի վրա։ Քոնուեյի միտքը ինքնատիպ է, քանի որ այն ռացիոնալիստական ​​փիլիսոփայություն է, գինոցենտրիկ մտահոգությունների և օրինաչափությունների բնորոշ նշաններով, և այդ առումով այն եզակի էր տասնյոթերորդ դարի համակարգերում[23]։
  • Գաբրիել Սուշոն (1632-1703), ֆրանսիացի կրթության փիլիսոփա[24]։
  • Դամարիս Քադվորթ Մաշամը (1659–1708) անգլիացի փիլիսոփա էր, պրոֆեմինիստ և կանանց կրթության ջատագով։
  • Մերի Ասթելը (1666–1731) անգլիացի ֆեմինիստ գրող և հռետորուհի էր, որը հայտնի էր կանանց համար հավասար կրթական հնարավորությունների պաշտպանությամբ, ինչը նրան շնորհեց «առաջին անգլիացի ֆեմինիստ» կոչումը[25]։ Նրա ամենահայտնի գրքերը ուրվագծում են կանանց համար նոր տեսակի կրթական հաստատություն հիմնելու նրա ծրագիրը:

18-րդ դար

խմբագրել
 
Մերի Ուոլսթոունկրաֆտ (1759–1797) անգլիացի գրող և փիլիսոփա էր։
  • Քեթրին Թրոթեր Քոքբերնը (1679–1749) հրապարակել է իր առաջին խոշոր փիլիսոփայական աշխատությունը՝ «Պարոն Լոքի պաշտպանությունը մարդու հասկացողության մասին» էսսե 1702 թվականին, 23 տարեկանում: Նրա գրելու նկատմամբ գիտական ​​հետաքրքրության մեծ մասը կենտրոնանում է գենդերային ուսումնասիրություններ.
  • Էմիլի դե Շատալե (1706–1749) ֆրանսիացի մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս և հեղինակ Լուսավորության դարաշրջանում։ Նա թարգմանել և մեկնաբանել է Իսահակ Նյուտոնի ″Philosophiae Naturalis Principia Mathematica″ աշխատությունը: Նա քննադատել է Ջոն Լոքի փիլիսոփայությունը և ընդգծում է փորձի միջոցով գիտելիքի ստուգման անհրաժեշտությունը։ Նա նաև իր տեսությունն է ներկայացրել ազատ կամքի և մետաֆիզիկայով զբաղվելու վերաբերյալ[26]։
  • Լաուրա Բասսին (1711–1778) իտալացի փիլիսոփա և ֆիզիկոս էր, ով աշխարհում առաջին կինն էր, ով վաստակեց համալսարանական ամբիոն գիտական ​​ոլորտում: Նա դոկտորի կոչում է ստացել Բոլոնիայի համալսարանից 1732 թվականի մայիսին[27], երրորդ ակադեմիական որակավորումը, որը երբևէ շնորհվել է կնոջը համալսարանի կողմից[28], և առաջին կինը, ով ստացել է ֆիզիկայի պրոֆեսորի կոչում Եվրոպայի համալսարանում[29]։ Նա առաջին կինն էր, որին առաջարկվեց պաշտոնական դասախոսական պաշտոն Եվրոպայի համալսարանում[28]։
  • Քեթրին Մաքոլեյը (1731–1791) անգլիացի պատմաբան և գրող էր։ Նա հարձակվեց Էդմունդ Բերկի մտքերի վրա ՝ ներկա դժգոհությունների պատճառի վերաբերյալ ՝ այն անվանելով «թույն...»[30]։ Իր 1790թ. «Կրթության վերաբերյալ նամակներում» նա վիճարկում էր, որ Մերի Ուոլսթոնքրաֆի 1792թ․- ի տեսակետը, պնդելով որ կանանց ակնհայտ թուլությունը պայմանավորված է նրանց սխալ կրթությամբ[31]։
  • Իմ Յունջիդանգը (1721-1793) կորեացի գրող և նեոկոնֆուցիացի փիլիսոփա էր։
  • Օլիմպիա դը Գուժը (1748–1793) ֆրանսիացի դրամատուրգ և քաղաքական ակտիվիստ էր, որի ֆեմինիստական ​​և աբոլիցիոնիստական ​​գրությունները հասան մեծ լսարանի։ Նա վաղ շրջանի ֆեմինիստ էր, ով պահանջում էր, որ ֆրանսուհիներին տրվեն նույն իրավունքները, ինչ ֆրանսիացի տղամարդկանց: Կնոջ և կին քաղաքացու իրավունքների իր հռչակագրում (1791) նա վիճարկեց տղամարդու հեղինակության պրակտիկան և կին-տղամարդ անհավասարության հասկացությունը:
  • Ջուդիթ Սարջենթ Մյուրեյը (1751–1820) եղել է վաղ ամերիկացի կանանց իրավունքների պաշտպան, էսսեիստ, դրամատուրգ, բանաստեղծ և նամակագիր։ Նա սեռերի հավասարության գաղափարի առաջին ամերիկացի կողմնակիցներից էր, որ կանայք, ինչպես և տղամարդիկ, ունեն ինտելեկտուալ նվաճումների կարողություն և պետք է կարողանան հասնել տնտեսական անկախության: Ի թիվս բազմաթիվ այլ ազդեցիկ ստեղծագործությունների, նրա «Սեռերի հավասարության մասին» էսսեն ճանապարհբնությամբ կանայք հարթեց նոր մտքերի և գաղափարների համար, որոնք առաջարկվել էին դարի այլ ֆեմինիստ գրողների կողմից: Էսսեն նախորդել է Մերի Ուոլսթոնքրաֆթի «Կնոջ իրավունքների արդարացում» աշխատությանը, որը հրատարակվել է 1792 թվականին[32]։
  • Մերի Ուոլսթոունկրաֆտը (1759–1797) անգլիացի գրող, փիլիսոփա և կանանց իրավունքների ջատագով էր։ Նա համարվում է հիմնադիր ֆեմինիստ փիլիսոփաներից մեկը: «Կնոջ իրավունքների արդարացում» (1792) աշխատության մեջ՝ իր ամենահայտնի և ազդեցիկ աշխատության մեջ[33], նա պնդում է, որ իրենց բնությամբ կանայք չեն զիջում տղամարդկանց, դա միայն կրթության բացակայության պատճառով։ Նա առաջարկում է, որ և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց պետք է վերաբերվել որպես բանական էակների և պատկերացնում է բանականության վրա հիմնված հասարակական կարգ:

19-րդ դար

խմբագրել
 
Մարգարետ Ֆուլերի միակ հայտնի դագերոտիպը ( Ջոն Փլումբ , 1846):
  • Նանա Ասմաու (1793-1864) նիգերիացի բանաստեղծ և քաղաքական գրող էր, ով աջակցում էր կանանց կրթությանը։
  • Մարիաննա Ֆլորենցին (1802–1870) իտալացի մարշիոնուհի էր (իտալական marchesa-ում)։ Օրիորդ Մարիաննա Բակինետտին, գրող, փիլիսոփա և փիլիսոփայական երկերի թարգմանիչ էր։ Նա հայտնի էր նաև Մարիաննա Ֆլորենցի Վադինգթոն ամուսնական անունով։ Ռավեննայի կոմս Պիետրո Բացինետիի և կոմսուհի Լաուրա Ռոսսի դի Լուգոյի դուստրը, նա գրական կրթություն ուներ և իրեն նվիրեց փիլիսոփայական ստեղծագործությունների ընթերցանությանը, դառնալով ժամանակի կրթված կնոջ և մշակութային հավաքույթների և սրահների սրամիտ տանտիրուհու կին իդեալ: Նա առաջին կին ուսանողներից էր, որը բնական գիտություններ էր սովորում Պերուջայի համալսարանում 19-րդ դարի առաջին կեսին։ Նա թարգմանեց Լայբնիցի «Մոնադոլոգիան» իտալերեն, ինչպես նաև նպաստեց Կանտի, Սպինոզայի և Շելինգի (ում «Բրունո» ստեղծագործությունը ևս թարգմանեց) իտալերեն ստեղծագործությունների տարածմանը։ Քաղաքական առումով նա աջակցում էր Իտալիայի ազգային շարժմանը և 1850 թվականին հրատարակեց «Որոշ մտորումներ սոցիալիզմի և կոմունիզմի մասին», որոնք (ինչպես նրա շատ այլ աշխատություններ) ավարտվեցին եկեղեցու Index Librorum Prohibitorum-ում։ Նա քառասուն տարի եղել է Բավարիայի Լյուդվիգ I-ի սիրեկանն ու մտերիմ ընկերը, որին այցելել է ավելի քան երեսուն անգամ։ Նա միշտ նրանից խորհուրդներ էր խնդրում, նույնիսկ կառավարական հարցերում, և նրա 3000 նամակները (նաև նրա 1500 պատասխանները) պահպանվել են:
  • Հարիետ Մարտինոն (1802–1876) անգլիացի սոցիալական տեսաբան և քաղաքական գրող էր, որը հաճախ նշվում էր որպես առաջին կին սոցիոլոգը[34]։ Այնուամենայնիվ, նրա աշխատանքը ավելի լայն է․ նա գրել է գրքեր և էսսեներ փիլիսոփայության, կրոնի, հասարակության, պատմության, քաղաքականության, գրականության, կենսագրության և շատ այլ ուղղությունների վերաբերյալ: Ամերիկայի հասարակությունում նա քննադատել է կանանց կրթության վիճակը՝ նշելով, որ «կանանց ինտելեկտը սահմանափակված է կրթության հասանելիության անհիմն սահմանափակմամբ». նա կանանց կոչ արեց դառնալ լավ կրթված և ազատ: Նա նաև քննադատեց Ամերիկային ​​իր ազատական ​​սկզբունքների և այն ժամանակվա ստրկության պրակտիկայի միջև հակասության համար:
  • Հարիեթ Թեյլոր Միլը (1807–1858) փիլիսոփա և կանանց իրավունքների պաշտպան էր։ Ջոն Ստյուարտ Միլի ինքնակենսագրության մեջ նա պնդում էր, որ նա իր անունով հրատարակված գրքերի և հոդվածների մեծ մասի համատեղ հեղինակն է: Նա հայտարարեց, որ «երբ երկու հոգու մտքերն ու ենթադրությունները լիովին ընդհանուր են, դա քիչ հետևանք է ինքնատիպության հարցում, թե նրանցից ում ձեռքում է գրիչը»: Նրանք միասին գրեցին «Վաղ ակնարկներ ամուսնության և ամուսնալուծության մասին», հրատարակված 1832 թվականին[35][36]։
  • Սառա Մարգարեթ Ֆուլեր (1810–1850) ամերիկացի լրագրող, քննադատ, փիլիսոփա և կանանց իրավունքների պաշտպան։ Նրա «Կինը տասնիններորդ դարում» գիրքը համարվում է առաջին խոշոր ֆեմինիստական ​​աշխատանքը Միացյալ Նահանգներում: Նա եղել է կանանց իրավունքների և, մասնավորապես, կանանց կրթության և աշխատանքի իրավունքի ջատագով։ Կանանց իրավունքների և ֆեմինիզմի շատ այլ ջատագովներ, այդ թվում՝ Սյուզան Բ. Էնթոնին, նշում են Ֆուլերին որպես ոգեշնչման աղբյուր:
  • Ֆրենսիս Փաուեր Քոբբը (1822-1904) վիկտորիանական Բրիտանիայում փիլիսոփայական և կրոնական թեմաներով շատ հայտնի գրող էր, ինչպես նաև ֆեմինիստ և կենդանիների բարեկեցության առաջատար քարոզիչ: Նա էթիկայի ինտուիցիոնիստ էր, Դարվինի և աթեիզմի քննադատը և անդրադարձավ փիլիսոփայական թեմաների ամբողջ շրջանակին, ներառյալ մտքի փիլիսոփայությունը, գեղագիտությունը, պատմությունը, մահը և անձնական անմահությունը և բարոյական տեսությունը: 1863 թվականին նա ներկայացրեց կենդանիների իրավունքների փիլիսոփայական գործը:
  • Անտուանետ Բրաուն Բլեքվելը (1825–1921) առաջին կինն էր, ով ձեռնադրվեց որպես հիմնական բողոքական սպասավոր Միացյալ Նահանգներում: Նա լավատեղյակ հրապարակախոս էր վիճելի հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են ստրկության վերացումը, և նա ձգտում էր ընդլայնել կանանց իրավունքները: 1873 թվականին Բլեքվելը հիմնել է Կանանց առաջընթացի ասոցիացիան։
  • Ֆրենսիս Ջուլիա Ուեդգվուդը (1833-1913) հրապարակել է 1860-1890-ական թվականներին Դարվինի էվոլյուցիայի տեսության մետաֆիզիկական, կրոնական և էթիկական հետևանքների մասին. փաստարկներ կանանց իրավունքների և ընտրական իրավունքի համար, Աստվածաշնչի քննադատություն։ Համաշխարհային քաղաքակրթություններում «բարոյական իդեալի» զարգացման լայնածավալ ակնարկ և հուդայականության կենտրոնական ներդրումը եվրոպական քաղաքակրթության մեջ: Նրա ստեղծագործություններից են «Բարոյական իդեալը» 1888 թ.
  • Վիկտորիա, Լեդի Ուելբին (1837–1912) ինքնակրթված անգլիացի լեզվի փիլիսոփա էր։ Նա հոդվածներ է հրապարակել այդ օրվա առաջատար անգլերեն լեզվով ակադեմիական ամսագրերում՝ Mind և The Monist: Նա հրատարակեց իր առաջին փիլիսոփայական գիրքը՝ «Ի՞նչ է նշանակում»: Նշանակության զարգացման ուսումնասիրությունները 1903 թ., որին հաջորդում է «Նշանակություններն ու լեզուն». բառի նշանակությունը նրա մոտեցման համար: Նշանակման վերաբերյալ Ուելբիի տեսությունները ակնկալում էին ժամանակակից իմաստաբանություն, սեմիոտիկա և սեմիոլոգիա:
  • Վերնոն Լին (1856-1935) առավել հայտնի է գեղագիտության վերաբերյալ իր բազմաթիվ գրություններով, ներառյալ Բելկարոն (1881), «Արվեստ և կյանք» (1896) և «Գեղեցիկը» (1913): Նա կապված էր 1880-ականների գեղագիտական ​​շարժման հետ, բայց շարունակեց քննադատել այն և վերամիավորել գեղեցկությունը բարության հետ: Նա նաև գրել է էթիկական, կրոնական և քաղաքական թեմաների շուրջ, ներառյալ վիվիսեկցիան, էվոլյուցիան, աթեիզմը և ուտիլիտարիզմը: Նա փորձեր կատարեց փիլիսոփայության և գրականության միջև սահմանը հատող ձևերի հետ:
  • Կոնստանս Նադենը ​​(1858–89) պաշտպանեց գիտության մեջ ինդուկցիան, վիճարկեց աթեիզմը և առաջ քաշեց մետաֆիզիկական համակարգը, որը նա անվանեց «հիլո-իդեալիզմ», որի վրա մենք կարող ենք իմանալ միայն մեր սեփական գաղափարները և դրանցից դուրս ոչինչ, սակայն այդ գաղափարները պարզապես մեր ուղեղի արտադրանքները, որոնք արձագանքում են ֆիզիկական գրգռիչներին:
  • Բերտա ֆոն Զուտները (1843–1914) չեխ - ավստրիացի պացիֆիստ և արձակագիր էր։ 1905 թվականին նա առաջին կինն էր, ով արժանացավ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի[37]։ Զուտների պացիֆիզմի վրա ազդել են Իմանուել Կանտի, Հենրի Թոմաս Բաքլի, Հերբերտ Սպենսերի, Չարլզ Դարվինի և Լև Տոլստոյի ստեղծագործությունները (Տոլստոյը գովաբանում է Die Waffen nieder-ը )[38]։
  • Հելեն ֆոն Դրուսկովից (1856–1918) ավստրիացի փիլիսոփա, գրող և երաժշտական ​​քննադատ։ Նա երկրորդ կինն էր, ով ստացավ փիլիսոփայության դոկտորի կոչում, որը նա ստացավ Ցյուրիխում: Նա սովորաբար հրապարակում էր արական կեղծանունով՝ ժամանակաշրջանի գերակշռող սեքսիզմի պատճառով:
  • Շառլոտ Պերկինս Գիլմանը (1860–1935) ամերիկացի ֆեմինիստ, սոցիոլոգ, արձակագիր, գրող և սոցիալական բարեփոխիչ էր։ Նրա «Դեղին պաստառը» պատմվածքը դարձավ բեսթսելլեր։ Պատմությունը մի կնոջ մասին է, ով տառապում է հոգեկան հիվանդությամբ՝ երեք ամիս ամուսնու կողմից սենյակում փակվելուց հետո։ Նա պնդում էր, որ կենցաղային միջավայրը ճնշում է կնոջը հասարակության կողմից պաշտպանված հայրիշխանական համոզմունքների միջոցով[39]։ Գիլմանը պնդում էր, որ պատմության ընթացքում կանանց ներդրումը քաղաքակրթության մեջ դադարեցվել է անդրոկենտրոն մշակույթի պատճառով: Նա պնդում էր, որ կանայք մարդկության թերզարգացած կեսն են[40]։ Նա կարծում էր, որ տնտեսական անկախությունը կբերի ազատություն և հավասարություն կանանց համար:

20-րդ դարի սկիզբ

խմբագրել
  • Մերի Ուիտոն Քալկինս (1863–1930) ամերիկացի փիլիսոփա և հոգեբան էր։ Նա նաև առաջին կինն էր, ով դարձավ Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի և Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի նախագահ: Կալկինսը հոգեբանություն է սովորել Ուիլյամ Ջեյմսի մոտ և սովորել Հարվարդի համալսարանում, որը նրան թույլ է տվել հաճախել դասընթացներ, սակայն հրաժարվել է գրանցել նրան որպես ուսանող, քանի որ նա կին էր: Նա հրապարակեց իր դոկտորական ատենախոսությունը 1896 թվականին, և Հարվարդի փիլիսոփայության և հոգեբանության բաժինը խորհուրդ տվեց նրան շնորհել PhD աստիճան, սակայն Հարվարդի նախագահն ու խորհուրդը մերժեցին, քանի որ նա կին էր: Նախագահը կարծում էր, որ կանայք չպետք է սովորեն տղամարդկանց հետ[41][42]։ Ջեյմսը ապշած էր համալսարանի որոշմամբ, քանի որ նա նկարագրեց նրա ելույթը որպես «Հարվարդում մեր ունեցած դոկտորականի ամենափայլուն քննությունը»[43]։ Նա հոգեբանության և փիլիսոփայության ոլորտում իր կարիերայի ընթացքում հրատարակեց չորս գիրք և ավելի քան հարյուր աշխատություն[44]։ Նա նաև կանանց իրավունքների մոլի կողմնակիցն էր  և կանանց ընտրելու իրավունքի ջատագովը ։
  • Էմմա Գոլդմանը (1869–1940) անարխիստ էր, որը հայտնի էր իր քաղաքական ակտիվությամբ, գրավոր և ելույթներով։ Նա առանցքային դեր է խաղացել 20-րդ դարի առաջին կեսին անարխիստական ​​քաղաքական փիլիսոփայության զարգացման գործում։ Նրան դիտում էին որպես ազատ մտածող «ապստամբ կին» երկրպագուների կողմից, իսկ քննադատները դատապարտում էին որպես բռնի հեղափոխության ջատագով[45]։ Նրա գրավոր և դասախոսություններն ընդգրկում էին տարբեր հարցերի, ներառյալ աթեիզմը, խոսքի ազատությունը, ռազմատենչությունը, կապիտալիզմը, ամուսնությունը, ազատ սերը և համասեռամոլությունը: Թեև նա հեռացավ առաջին ալիքի ֆեմինիզմից և նրա ջանքերից՝ ուղղված կանանց ընտրական իրավունքին, նա մշակեց գենդերային քաղաքականությունը անարխիզմի մեջ ներառելու ուղիներ:
  • Ռոզա Լյուքսեմբուրգը (1871–1919) եղել է լեհ-հրեական ծագումով մարքսիստ տեսաբան, փիլիսոփա, տնտեսագետ և հեղափոխական սոցիալիստ։ Մինչ Լյուքսեմբուրգը պաշտպանում էր Մարքսի մատերիալիզմի դիալեկտիկան և պատմության մասին նրա պատկերացումը, նա կոչ էր անում ինքնաբուխ դասակարգային պայքարի:

Ժամանակակից փիլիսոփայություն

խմբագրել

Ժամանակակից փիլիսոփայությունը արևմտյան փիլիսոփայության պատմության ներկա շրջանն է, որը սկսվում է 19-րդ դարի վերջից՝ կարգապահությանգիտական բնագավառի պրոֆեսիոնալիզացմամբ և վերլուծական և փիլիսոփայության վերելքով։ Այս ժամանակաշրջանի որոշ ազդեցիկ կին փիլիսոփաներ ներառում են.

  • Էլիզաբեթ Անսկոմբը (1919–2001), որը սովորաբար նշվում է որպես GEM Anscombe, բրիտանացի վերլուծական փիլիսոփա էր: Անսկոմբի 1958 թվականի «Ժամանակակից բարոյական փիլիսոփայություն» հոդվածը ներմուծեց «հետևանքայնություն» տերմինը վերլուծական փիլիսոփայության լեզվի մեջ և զգալի ազդեցություն ունեցավ ժամանակակից առաքինության էթիկայի վրա: Նրա «Մտադրությունը» մենագրությունը ընդհանուր առմամբ ճանաչվում է որպես նրա ամենամեծ և ամենաազդեցիկ աշխատանքը, և մտադրություն, գործողություն և գործնական դատողություն հասկացությունների նկատմամբ շարունակական փիլիսոփայական հետաքրքրությունը, կարելի է ասել, իր հիմնական խթանն է վերցրել այս աշխատանքից: Մերի Ուորնոքը 2006-ին նրան նկարագրեց որպես «կին փիլիսոփաների անկասկած հսկա», մինչդեռ Ջոն Հալդեյնն ասաց, որ «անկասկած լավ պնդում է, որ նա կլինի ամենամեծ կին փիլիսոփան, ում մասին մենք գիտենք»[3]։
  • Հաննա Արենդտը (1906–1975) եղել է գերմանական ծագումով ամերիկացի հրեա քաղաքական տեսաբան։ Թեև նա հաճախ նկարագրվում է որպես փիլիսոփա, նա մերժեց այդ պիտակը, պատճառաբանելով, որ փիլիսոփայությունը վերաբերում է «մարդը եզակի մեջ» և փոխարենը իրեն բնութագրեց որպես քաղաքական տեսաբան, քանի որ նրա աշխատանքը կենտրոնանում է այն փաստի վրա, որ «տղամարդիկ, ոչ թե մարդն է ապրում աշխարհի վրա, բնակեցնում երկիրը»[46]։ Նրա ստեղծագործությունները վերաբերում են իշխանության բնույթին և քաղաքականության, ուղղակի ժողովրդավարության, հեղինակության և տոտալիտարիզմի թեմաներին։ Նրա պատվին անվանակոչվել է Հաննա Արենտի մրցանակը։
  • Սյուզան Լանգերը (1895–1985) ամերիկացի մտքի փիլիսոփա և արվեստի փիլիսոփա էր, ով կրել է Էռնստ Կասիրերի և Ալֆրեդ Նորթ Ուայթհեդի ազդեցությունը։ Նա առաջին կանանցից էր, ով հասավ փիլիսոփայության ակադեմիական կարիերայի և առաջին կինն էր, ով հանրաճանաչորեն և մասնագիտորեն ճանաչվեց որպես ամերիկացի փիլիսոփա: Լանգերը առավել հայտնի է իր 1942 թվականի «Փիլիսոփայությունը նոր բանալիում» գրքով: Այն պնդում էր, որ գոյություն ունի խորհրդանշելու, իմաստներ հորինելու և իր աշխարհում իմաստներ ներդնելու հիմնական և համատարած մարդկային կարիքը[47]։
 
Սիմոն դե Բովուար (1908–1986) ֆրանսիացի գրող, մտավորական, էկզիստենցիալիստ փիլիսոփա, քաղաքական ակտիվիստ, ֆեմինիստ և սոցիալական տեսաբան ։
  • Սիմոնա դե Բովուար (1908–1986) ֆրանսիացի գրող, մտավորական, էկզիստենցիալիստ փիլիսոփա, քաղաքական ակտիվիստ, ֆեմինիստ և սոցիալական տեսաբան։ Թեև նա իրեն փիլիսոփա չէր համարում, նա զգալի ազդեցություն ունեցավ ինչպես ֆեմինիստական ​​էքզիստենցիալիզմի, այնպես էլ ֆեմինիստական ​​տեսության վրա[48]: Դե Բովուարը գրել է վեպեր, էսսեներ, կենսագրություններ, ինքնակենսագրական և մենագրություններ փիլիսոփայության, քաղաքականության և սոցիալական հարցերի վերաբերյալ։ Նա հայտնի է իր 1949 թվականի «Երկրորդ սեռը» տրակտատով, կանանց ճնշվածության մանրամասն վերլուծությամբ և ժամանակակից ֆեմինիզմի հիմնարար տրակտատով:
  • Պատրիսիա Չերչլենդը (ծնված 1943 թ.) կանադացի-ամերիկացի փիլիսոփա է, որը հայտնի է նեյրոփիլիսոփայության և մտքի փիլիսոփայության մեջ ունեցած ներդրման համար: Նա UC նախագահի պատվավոր փիլիսոփայության պրոֆեսոր է Կալիֆորնիայի համալսարանում, Սան Դիեգոյում (UCSD), որտեղ դասավանդում է 1984 թվականից: Կրթություն է ստացել Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարանում , Պիտսբուրգի և Օքսֆորդի համալսարանում, փիլիսոփայություն է դասավանդել Մանիտոբայի համալսարանում 1969-1984թթ:
  • Դորոթի Էմեթը (1904–2000) Համագործակցության կրթաթոշակառու էր Ռեդքլիֆ քոլեջում, որտեղ նա AN Whitehead-ի աշակերտ էր: 1932-ից 1938 թվականներին նա փիլիսոփայության դասախոս է եղել Քինգս քոլեջում, Նյուքասլ-ապոն-Թայն (այժմ՝ Նյուքասլի համալսարան)՝ հաղթելով Էյ Ջեյ Այերին՝ որպես աշխատանքի վերջնական մասնակից: Նա կատակեց, որ մասնագիտությունն իրեն է պարտական, քանի որ Այերը նշանավոր կարիերա է անցել Լոնդոնի համալսարանական քոլեջում: Էմեթը Նյուքասլից գնաց Մանչեսթերի համալսարան՝ սկզբում որպես կրոնի փիլիսոփայության դասախոս, այնուհետև որպես փիլիսոփայության սըր Սամուել Հոլլի պրոֆեսոր։ Նա ավելի քան քսան տարի ղեկավարել է Մանչեսթերի համալսարանի փիլիսոփայության բաժինը: Մարգարետ Մաստերմանի և Ռիչարդ Բրեյթվեյթի հետ նա եղել է Epiphany Philosophers-ի հիմնադիր անդամ և Theoria to Theory- ի խմբագիր: Էմեթը եղել է նաև Արիստոտելյան ընկերության նախագահ 1953–1954 թթ.։ 1966-1976 թվականներին նա մի շարք այցելություններ է կատարել Աֆրիկա՝ որպես փիլիսոփայության դասընթացների քննող և խորհրդատու Նիգերիայի Իֆա և Իբադան համալսարաններում: Էմեթը Քեմբրիջի Լյուսի Քավենդիշ քոլեջի անդամ էր, որը մասնագիտացել էր ոչ ավանդական ծագում ունեցող ուսանողների մեջ: Նրա գրքերից են Ուայթհեդի «Օրգանիզմի փիլիսոփայությունը» (1932) և «Մետաֆիզիկական մտածողության բնույթը» (1945):
  • Ֆիլիպա Ֆութը (1920–2010) բրիտանացի փիլիսոփա էր, որն առավել հայտնի էր էթիկայի բնագավառում իր աշխատություններով։ Նա ժամանակակից առաքինության էթիկայի հիմնադիրներից էր՝ ոգեշնչված Արիստոտելի էթիկայից։ Նրա հետագա կարիերան նշանակալի փոփոխություն է նկատել 1950-ականների և 1960-ականների իր աշխատանքի համեմատ և կարող է դիտվել որպես Արիստոտելյան էթիկական տեսությունը արդիականացնելու փորձ՝ ցույց տալու, որ այն հարմարվում է ժամանակակից աշխարհայացքին, և, հետևաբար, այն կարող էր մրցակցել այնպիսի հանրաճանաչ տեսությունների հետ, ինչպիսիք են ժամանակակից դեոնտոլոգիական և ուտիլիտարիստական ​​էթիկան: Նրա որոշ աշխատություններ վճռորոշ նշանակություն ունեցան վերլուծական փիլիսոփայության մեջ նորմատիվ էթիկայի վերսկսման համար, հատկապես հետևողականության և ոչ-կոգնիտիվիզմի քննադատության համար: Ծանոթ օրինակ է նրա օրինակի շարունակական քննարկումը, որը կոչվում է տրոլեյբուսի խնդիր: Ֆուտի մոտեցման վրա ազդել է Վիտգենշտեյնի հետագա աշխատանքը, թեև նա հազվադեպ էր բացահայտորեն առնչվում նրա կողմից մշակված նյութերին:
  • Սյուզան Հաքը (ծնված 1945 թ.) Հումանիտար գիտությունների վաստակավոր պրոֆեսոր է, փիլիսոփայության պրոֆեսոր և Մայամիի համալսարանի իրավունքի պրոֆեսոր: Նա իր PhD աստիճանը ստացել է Քեմբրիջի համալսարանում: Նա գրել է տրամաբանության, լեզվի փիլիսոփայության, իմացաբանության և մետաֆիզիկայի մասին: Նրա պրագմատիզմը հետևում է Չարլզ Սանդերս Փիրսի պրագմատիզմին: Հաքի հիմնական ներդրումը փիլիսոփայության մեջ նրա իմացաբանական տեսությունն է, որը կոչվում է հիմնադիրիզմ[49][50][51], որը նրա փորձն է խուսափելու և՛ մաքուր ֆունդամենտալիզմի (որը ենթակա է անսահման հետընթացի), և՛ մաքուր համահունչության (որը ենթակա է) տրամաբանական խնդիրներից շրջանաձևություն: Հաքը եղել է Ռիչարդ Ռորտիի կատաղի քննադատը[52][53]: Նա քննադատում է այն տեսակետը, որ կա հատուկ իգական տեսակետ տրամաբանության և գիտական ​​ճշմարտության վերաբերյալ և քննադատում է ֆեմինիստական ​​իմացաբանությունը։ Նա գտնում է, որ գիտության և փիլիսոփայության շատ ֆեմինիստական ​​քննադատություններ չափազանց մտահոգված են «քաղաքական կոռեկտությամբ»[54][55]:
  • Մերի Միդգլին (1919–2018) անգլիացի բարոյական փիլիսոփա էր: Միդգլին Նյուքասլի համալսարանում փիլիսոփայության ավագ դասախոս էր և այսօր հայտնի է գիտության, էթիկայի և կենդանիների իրավունքների վերաբերյալ իր աշխատություններով: Միդգլին կտրականապես դեմ էր ռեդուկցիոնիզմին և գիտականությանը, ինչպես նաև գիտությունը հումանիտար գիտություններին փոխարինող դարձնելու ցանկացած փորձի, որի դերը, նրա պնդմամբ, բացարձակապես անբավարար է: Նա շատ է գրել այն մասին, թե ինչ կարող են սովորել փիլիսոփաները բնությունից, հատկապես կենդանիներից: The Guardian-ը նրան նկարագրել է որպես կատաղի մարտնչող փիլիսոփա և Միացյալ Թագավորության «գիտական ​​հավակնությունների» գլխավոր պատուհասը»[56]:
  • Մերի Ուորնոկը (1924–2019) բրիտանացի փիլիսոփա էր, ով աշխատել է էթիկայի, կրթության փիլիսոփայության և մտքի փիլիսոփայության ոլորտներում: Նա նաև գրել է էկզիստենցիալիզմի մասին։ 1984-ից 1991 թվականներին Ուորնոքը եղել է Քեմբրիջի Գիրթոն քոլեջի տիրուհին: Ուորնոկը սովորել է Օքսֆորդի Լեդի Մարգարեթ Հոլլում և 1984 թվականին ստացել է պատվավոր անդամ: Նա Գլազգոյի համալսարանում կարդացել է Գիֆորդի դասախոսություններ՝ «Երևակայություն և հասկացողություն» վերնագրով 1992 թվականին: Նա շատ է գրել էթիկայի, էքզիստենցիալիզմի և փիլիսոփայության մասին[57]:
  • Մարիա Զամբրանոն (1904–1991) իսպանացի փիլիսոփա էր, որը կապված էր «36-ի սերունդ» շարժման հետ։ Նա գրել է աստվածային, քաղաքացիական ներգրավվածության և բանաստեղծականի խաչմերուկներում: Արժանացել է Աստուրիայի արքայազնի մրցանակին (1981) և Միգել դե Սերվանտեսի մրցանակին (1988)։
  • Այն Ռանդը (1905–1982) մշակել է փիլիսոփայական համակարգ, որն անվանել է Օբյեկտիվիզմ , որը հաստատում է օբյեկտիվ իրականությունը և պաշտպանում բանականությունը որպես բացարձակ[58][59]: Էթիկայի մեջ Ռենդը պաշտպանում էր ռացիոնալ էգոիզմը և անհատականությունը [60]: Քաղաքականության մեջ նա պաշտպանում էր անհատական ​​իրավունքները և կապիտալիզմը[61][62]: Գեղագիտության մեջ նա պաշտպանում էր ռոմանտիզմը[63]: Ռանդը Արիստոտելին համարում է իր միակ փիլիսոփայական ազդեցությունը[64]:
  • Ջիանինա Բրասկին (ծնված 1954) լատինաամերիկյան փիլիսոփա է Պուերտո Ռիկոյից, ով գրում է ապագաղութացման, «վախի», էկուլտուրացիայի և ներգաղթի, ինչպես նաև Պուերտո Ռիկոյի քաղաքացիության հակասությունների մասին[65]:
  • Սյուզան Հերլի (ծնված 1954 թ.). Նա գրել է գործնական փիլիսոփայության, ինչպես նաև մտքի փիլիսոփայության մասին՝ ավելի մոտեցնելով այս գիտակարգերը: Նրա աշխատանքը հիմնված է սոցիալական գիտությունների, ինչպես նաև նեյրոգիտությունների աղբյուրների վրա և կարող է լայնորեն բնութագրվել որպես ինչպես բնագիտական, այնպես էլ միջառարկայական:
  • Լինդա Մարտին Ալկոֆը (ծնված 1955 թ.) իսպանախոս փիլիսոփա է Պանամայից, ով համախմբել է «Կանանց պատմությունները փիլիսոփայության մեջ»[66]: Նրա առարկաները ներառում են ապագաղութային պրակտիկաներ և ռասայական ինքնության ընդգծվածություն[67]:

Այլ նշանավոր փիլիսոփաները ներառում են.

  • Գրետ Հերման (1901–1984)
  • Այն Ռանդ (1905-1982)
  • Ալիս Ամբրոզ (1906–2001)
  • Սոֆյա Վաննի-Ռովիգի (1908–1990)
  • Սիմոն Վեյլ (1909–1943)
  • Ռայա Դունաևսկայա (1910–1987)
  • Ժաննա Հերշ (1910–2000)
  • Այրիս Մերդոկ (1919–1999)
  • Ռութ Բարկան Մարկուս (1921–2012)
  • Մերի Հեսսե (1924–2016)
  • Ջուդիթ Ջարվիս Թոմսոն (1929–2020)
  • Կորա Դայմոնդ (ծնված 1937 թ.)
  • Մերիլին Ֆրայ (ծնվել է 1941 թ.)
  • Ջուլիա Քրիստևա (ծնված 1941 թ.)
  • Ժենևիվ Լլոյդ (ծնված 1941 թ.)
  • Օնորա Օ'Նիլ (ծնված 1941 թ.)
  • Նենսի Ֆրեյզեր (ծնված 1947 թ.)
  • Մարթա Նուսբաում (ծնված 1947 թ.)
  • Բարբարա Կասին (ծնվել է 1947 թ.)
  • Ռեբեկա Գոլդշտեյն (ծնված 1950 թ.)
  • Քրիստին Կորսգաարդ (ծնված 1952 թ.)
  • Սյուզան Հերլի (ծնված 1954 թ.)
  • Ջուդիթ Բաթլեր (ծնված 1956 թ.)
  • Ռութ Հագենգրուբեր (ծնված 1958 թ.)
  • Նենսի Բաուեր (փիլիսոփա) (ծնված 1960 թ.)
  • Թամար Գենդլեր (ծնված 1965 թ.)
  • Իլարիա Բրոկչինի  [ de ] (ծնված 1966 թ.)
  • Էլիս Քրեյ (ծնված 1967 թ.)
  • Ռահիլ Ջագի (ծնված 1967 թ.)

Ժամանակակից ներկայացուցչություն և աշխատանքային միջավայր

խմբագրել
 
Ամերիկացի փիլիսոփա Մարթա Նուսբաումը , ով 1975 թվականին Հարվարդի համալսարանում ավարտել է փիլիսոփայության ասպիրանտուրան , պնդում է, որ Հարվարդում բախվել է հսկայական խտրականության, այդ թվում՝ սեռական ոտնձգությունների և երեխաների խնամքի հետ կապված խնդիրների հետ[68]:

1990-ականների սկզբին Կանադայի փիլիսոփայական ասոցիացիան պնդում էր, որ «...կան համոզիչ ապացույցներ» «...փիլիսոփայության գենդերային անհավասարակշռության» և «կողմնակալության մասին իր տեսական շատ արտադրանքներում»: 1992 թվականին ասոցիացիան խորհուրդ տվեց, որ «[փիլիսոփայության] ... պաշտոնների հիսուն տոկոսը պետք է զբաղեցնեն կանայք»[8]: 2008 թվականին «Փոխելով փիլիսոփայության գաղափարախոսությունը և մշակույթը. ոչ թե պատճառաբանությամբ (միայն)» հոդվածում MIT փիլիսոփայության պրոֆեսոր Սալի Հասլանգերը հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ում փիլիսոփայության ասպիրանտուրայի լավագույն քսան ծրագրերն ունեն 4 տոկոսից մինչև 36 տոկոս կին դասախոս[8]: 2013 թվականի հունիսին Դյուկի համալսարանի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Կիրան Հիլին հայտարարեց, որ «չորս հեղինակավոր փիլիսոփայական ամսագրերի բոլոր վերջին մեջբերումներից կին հեղինակները կազմում են ընդհանուրի ընդամենը 3,6 տոկոսը»։ Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարանի խմբագիրները մտահոգություն են հայտնել կին փիլիսոփաների անբավարար ներկայացվածության վերաբերյալ. Որպես այդպիսին, հանրագիտարանը «խրախուսում է [նրանց] հեղինակներին, առարկայական խմբագիրներին և մրցավարներին օգնել ապահովելու, որ SEP-ի գրառումները չանտեսեն կանանց կամ ընդհանրապես թերներկայացված խմբերի անդամների աշխատանքը»[8]:

Ամերիկացի փիլիսոփա Սալի Հասլենգերը 2008 թվականին հայտարարել է, որ «...շատ դժվար է փիլիսոփայության մեջ գտնել այնպիսի տեղ, որը ակտիվորեն թշնամական չլինի կանանց և փոքրամասնությունների նկատմամբ, կամ գոնե ենթադրի, որ հաջողակ փիլիսոփան պետք է նմանվի (ավանդական), Սպիտակ մարդու."[69]: Հասլանգերը նշում է, որ նա ունեցել է «դեպքեր, երբ կնոջ կարգավիճակը մագիստրատուրայում կասկածի տակ է դրվել, քանի որ նա ամուսնացած էր կամ երեխա ուներ (կամ արձակուրդ էր վերցրել երեխա ունենալու համար, ուստի վերադառնում էր փիլիսոփայությանը որպես «հասուն» ուսանող), կամ եղել է հեռահար հարաբերությունների մեջ»։ Ամերիկացի փիլիսոփա Մարթա Նուսբաումը, ով 1975 թվականին Հարվարդի համալսարանում ավարտել է փիլիսոփայության ասպիրանտուրան, պնդում է, որ Հարվարդում ուսանելու ընթացքում բախվել է հսկայական խտրականության, այդ թվում՝ սեռական ոտնձգությունների և դստեր՝ երեխայի խնամքի հետ կապված խնդիրների հետ[68]:

2015 թվականի հուլիսին բրիտանացի փիլիսոփա Մերի Ուորնոքն անդրադարձավ բրիտանական համալսարանների փիլիսոփայության բաժիններում կանանց ներկայացվածության խնդրին, որտեղ դասախոսների 25%-ը կանայք են: Ուորնոքը հայտարարեց, որ ինքը «... դեմ է միջամտությանը, քվոտաներով կամ այլ կերպ, կանանց աշխատանքի տեղավորման հնարավորությունները մեծացնելուն» փիլիսոփայության մեջ[69]: Նա նաև պնդում է, որ «... այս անհավասարակշռության մեջ էապես վնասակար բան չկա» և նա նշում է, որ ինքը չի «...հավատացած է, որ դա ցույց է տալիս գիտակցված կողմնակալություն կանանց նկատմամբ»[69]: Փիլիսոփա Ջուլիան Բագինին նշում է, որ ինքը կարծում է, որ փիլիսոփայության մեջ կա «...փիլիսոփայության մեջ կանանց նկատմամբ քիչ կամ չգիտակցված խտրականություն կա»։ Միևնույն ժամանակ, Բագինին նշում է, որ փիլիսոփայության մեջ կարող է լինել «...մեծ անգիտակցական կողմնակալություն» կանանց նկատմամբ, քանի որ փիլիսոփայությունը հիմնականում չի անդրադառնում գենդերային կամ էթնիկական խնդիրներին[69]:

Սեռական ոտնձգությունների մեղադրանքներ

խմբագրել

2014-ին Inside Higher Education-ը նկարագրեց փիլիսոփայությունը «...գիտական գնագառ կնատացության և սեռական ոտնձգությունների սեփական երկարատև պատմությունը »[6]։ 2011 թվականի մարտի 28-ին New APPS բլոգը հրապարակեց մի գրառում, որում ուսումնասիրվում էր փիլիսոփայության կին դասախոսների կողմից մշտական ​​սեռական ոտնձգությունների մասին պնդումները, որոնք հիմնականում պայմանավորված էին «սերիական ոտնձգությունների» պատճառով, որոնք շարունակում էին աշխատել ոլորտում՝ չնայած իրենց գործողությունների մասին լայն գիտելիքներին: Գրառման մեջ առաջարկվում էր, որ քանի որ ինստիտուցիոնալ ընթացակարգերը թվում էր, թե անարդյունավետ են ոտնձգություններին հեռացնելու կամ պատժելու հարցում, փիլիսոփաները պետք է սոցիալապես խուսափեն հայտնի հանցագործներից[70]։ Պատմությունը հետագայում ցուցադրվեց Inside Higher Ed- ում[71] և մի քանի բլոգներում, այդ թվում՝ Gawker[72] և Jezebel[73]։ 2013 թվականին մի շարք գրառումներ բլոգում «Ի՞նչ է փիլիսոփայության մեջ կին լինելը» հրահրեց փիլիսոփայության մեջ տղամարդկանց շարունակական գերակայության մասին հիմնական լրատվամիջոցների հոդվածների մի ալիք[74][75][76][77]։ Գենտի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Էրիկ Շլիսերն ասում է, որ կարծում է, թե «...փիլիսոփայության մեջ կանանց բացառման համակարգված օրինաչափությունը մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ. իմ մասնագիտությունը թույլ է տվել, որ ոտնձգությունների, սեռական ոտնձգությունների և ահաբեկման մշակույթը վերարտադրվի մի սերունդից մյուսը»[6]։ Համաձայն Հարավային Կոնեկտիկուտի պետական ​​համալսարանի փիլիսոփայության դոցենտ Հայդի Լոքվուդի, կա «...ուժային «անհամաչափություն» դասախոսների և ուսանողների, նույնիսկ ասպիրանտների միջև»: Ինչպես նաև նա նշեց, որ «...նույնիսկ երբ քոլեջներն ու համալսարաններն ունեն ընդհանուր արգելքներ պրոֆեսոր-ուսանող սեռական հարաբերությունների նկատմամբ, ինչպես և Յեյլը,... հաստատության հատուկ քաղաքականությունը ուսանողներին խոցելի է դարձնում դասախոսական կազմի կողմից սեռական ոտնձգումների նկատմամբ կոնֆերանսների ժամանակ»[6]։

Համաձայն 2013 թվականի օգոստոսի Salon- ում հրապարակված հոդվածի, Մայամիի համալսարանի մի պաշտոնյա փիլիսոփա հրաժարական է տվել այն բանից հետո, երբ իբր «...էլ-նամակներ է ուղարկել [կին] ուսանողին, որտեղ նա առաջարկել է նրանց երեք անգամ սեքսով զբաղվել»[10]։ Շեֆիլդի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Ջենիֆեր Սաուլը 2010 թվականին կին փիլիսոփաների համար բլոգ է բացել: Նա սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բազմաթիվ մեղադրանքներ է ստացել տղամարդկանց փիլիսոփայության ֆակուլտետի կողմից, այդ թվում՝ «աշխատանքի թեկնածու, ով ասել է, որ իր նկատմամբ սեռական ոտնձգության է կատարվել: APA-ի տարեկան ժողովը, որտեղ տեղի են ունենում աշխատանքի հարցազրույցներ», «բակալավրիատ, որի պրոֆեսորը հրապարակավ կատակում էր իր պտուկների վրա տաք մոմ կաթեցնելու մասին» և «... լեսբուհին, ով հանկարծակի հրավիրվեց, երբ դուրս եկավ, միանալու սեքսուալացմանը նրա կին գործընկերները»: Սաուլը նշում է, որ փիլիսոփայության բաժինները չեն կարողացել զբաղվել այդ մեղադրանքներով[10]։ 2013 թվականին Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիան ստեղծեց հանձնաժողով՝ ուսումնասիրելու տղամարդկանց փիլիսոփայության ֆակուլտետի կողմից կին ուսանողների և դասախոսների նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների մասին պնդումները[6]։ Սաուլը նշում է, որ մեղադրանքներից մեկը վերաբերում էր «...հարգելի այցելու բանախոսին, որի առաջին խոսքերն են․ «Ցույց տվեք ինձ ավարտող ուսանողի,ում հետ կարիելի է սեռական հարաբերությունների մեջ մտնել»[7]։ Սաուլը նշում է, որ կանայք «...հեռանում են փիլիսոփայությունից այն բանից հետո, երբ ենթարկվել են ոտնձգությունների, հարձակման կամ վրեժխնդրության»[7]։ 2014 թվականին Inside Higher Education-ը հաղորդում էր պնդումներ, որ Յեյլի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսորը սեռական ոտնձգությունների է ենթարկել կնոջը. «Ենթադրյալ զոհն ասում է, որ պրոֆեսորին զեկուցել է Յեյլին, առանց իրական արդյունքի»[6]։ Inside Higher Ed- ին տված հարցազրույցում ենթադրյալ տուժողը հայտարարել է, որ ինքը «...տառապում է հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումով, որը խանգարում է առօրյա կյանքին, ոչ միայն ենթադրյալ հարձակումից, այլև իր կրած «ունքերի ծեծից», փորձելով պատասխանատվության ենթարկել պրոֆեսորին, նորից ու նորից զեկուցելով Յեյլի պաշտոնյաներին»[6]։

1993 թվականին Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի սեռական ոտնձգությունների կոմիտեն սահմանեց ուղեցույցներ փիլիսոփայության բաժիններում այս խնդրի լուծման համար: APA-ի ուղեցույցները, որոնք վերանայվել են 2013 թվականին, ասվում է, որ[78]

  • «Սեռական առաջխաղացումները, սեռական բարեհաճության խնդրանքները կամ սեռական ուղղված դիտողությունները հանդիսանում են սեռական ոտնձգություն, երբ նման վարքագծին ենթարկվելը պայման է դառնում ակադեմիական կամ աշխատանքային որոշումների համար, կամ երբ նման վարքագիծը պահպանվում է, չնայած մերժմանը»:
  • «Սեռական ոտնձգությունը մասնագիտական ​​էթիկայի լուրջ խախտում է, և այն պետք է դիտարկվի և վերաբերվի որպես այդպիսին մասնագիտության անդամների կողմից: Սեռական ոտնձգությունը արգելված խտրականության ձև է, երբ հաստատությունը կամ անհատ աշխատողը տեղյակ է սեռական թշնամական միջավայրի մասին և թողնում, հանդուրժում է կամ թույլ է տալիս գոյություն ունենալ այդ միջավայրը։ Քոլեջները և համալսարանները պետք է ապահովեն հստակ, արդար ինստիտուցիոնալ ընթացակարգեր, որոնց համաձայն կարող են հարուցվել, գնահատվել և գործ հարուցվել համալսարանում սեռական ոտնձգությունների համար»:
  • «APA-ի կողմից հովանավորվող գործունեության ընթացքում սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բողոքները պետք է ներկայացվեն փիլիսոփաների մասնագիտական ​​իրավունքների պաշտպանության կոմիտեի նախագահին կամ, եթե դրանք ծագում են տեղաբաշխման գործունեության համատեքստում, APA օմբուդսմենին: Սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բողոքները կամ ԱՊԱ-ի աշխատակիցների դեմ պետք է բերվեն խորհրդի նախագահ»։

Սև կանայք

խմբագրել
 
Անջելա Դևիս (ծնված 1944 թ.) ամերիկացի քաղաքական ակտիվիստ , փիլիսոփա և հեղինակ է։ Նրա հետազոտական ​​հետաքրքրությունները ներառում են աֆրոամերիկյան ուսումնասիրությունները և պատժի և բանտերի փիլիսոփայությունը:

Նանա Ասմաուն (1793–1864), ներկայիս Նիգերիայի Սոկոտոյի խալիֆայությունից, շատ նշանավոր սևամորթ կին փիլիսոփաներից մեկն է: Նա եղել է Yan Taru («The Associates») կրթական ցանցի հիմնադիրը, որը մինչ օրս ակտիվ է: Նա գրել է ֆուլֆուլդե, հաուսա և արաբերեն լեզուներով, և նրա առաջին տեքստը վերնագրված էր ″Warning for the Negligent and Reminder for the Intelligent Regarding the Ways of the Pious″ («Զգուշացում անփույթների համար և հիշեցում խելացիների համար բարեպաշտների ճանապարհների վերաբերյալ»)։ Նա պնդում էր մարդկանց միջև խոնարհության և «հարազատների, ծառաների և ընկերների հետ լավ հարաբերությունների համար»: Դա ցույց է տալիս նրանց հետ կենսուրախ լինելը, նրանց համար լավ բաներ անելը, նրանց ծառայելը, երբեք չվարվել որպես նրանցից բարձր, նրանց հետ խորհրդակցելը: Շատ հարցեր օգնել նրանց ֆինանսապես և ֆիզիկապես «...»[14]։

Ֆիլիս Ուիթլին և Իդա Բ. Ուելսը 19-րդ դարում աֆրիկյան և աֆրոամերիկյան ծագմամբ այլ նշանավոր կին մտածողներ են:

Կան քիչ սևամորթ կին փիլիսոփաներ, որոնք ներառում են աֆրիկյան և կարիբյան ծագում ունեցող կանայք, աֆրոամերիկացիներ և այլ անհատներ աֆրիկյան սփյուռքից: Ըստ փիլիսոփա Սալի Հասլանգերի՝ «գունավոր փիլիսոփաների, հատկապես գունավոր կանանց թիվը, ավելի սարսափելի է». 2003թ.-ի ուսումնասիրության մեջ «...բավարար տվյալներ չկան, որ բացի սպիտակամորթ կանանցից, կանանց որևէ ռասայական խմբի համար զեկուցեն[79]։ Միացյալ Նահանգներում «...գունավոր գիտնականների ներկայացվածությունը ավելի վատն է, քան ակադեմիայի ցանկացած այլ բնագավառում, ներառյալ ոչ միայն ֆիզիկան, այլև ճարտարագիտությունը»[80]։ Ըստ պրոֆեսոր Լ.Ք.  Մաքֆերսոնը նշում է, որ փիլիսոփայության մասնագիտության շատ անդամների մոտ կա «կամավոր, ոչ պարտադիր գիտակցված նախապատվություն՝ հիմնականում պահպանել ստատուս քվեն՝ անդամների սոցիալական խմբերի պրոֆիլների, հեղինակության դինամիկայի և. ազդեցությունը և այն ոլորտներն ու հարցերը, որոնք պատշաճ կամ խորապես «փիլիսոփայական» են համարվում: Սրանցից ոչ մեկը լավ չէ սևամորթների համար»[80]։

ԱՄՆ-ում առաջին սևամորթ կինը, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորական կոչում, Ջոյս Միտչել Կուկն է, ով իր կոչումը ստացել է 1965 թվականին Յեյլի համալսարանից: ԼաՎերն Շելթոնը նաև ամենավաղ սևամորթ կանանցից էր, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան: Այլ նշանավոր կանայք ներառում են Անժելա Դևիսը, քաղաքական ակտիվիստ, ով մասնագիտացած է ֆեմինիզմի, քննադատական ​​տեսության, մարքսիզմի, հանրաճանաչ երաժշտության, սոցիալական գիտակցության և պատժի և բանտերի փիլիսոփայության մասին գրելու մեջ. Քեթրին Ջինս, սևամորթ կանանց փիլիսոփաների կոլեգիայի հիմնադիր տնօրեն, ով մասնագիտացած է եվրոպական փիլիսոփայության, Աֆրիկայի փիլիսոփայության, ռասայի փիլիսոփայության և սևամորթ ֆեմինիստական ​​փիլիսոփայության մեջ. Անիտա Լ. Ալենը, առաջին աֆրոամերիկացի կինը, ով ավարտել է և՛ փիլիսոփայության գիտական ​​աստիճանը, և՛ դոկտորի աստիճանը, որը կենտրոնացած է քաղաքական և իրավական փիլիսոփայության վրա, և ով 2010-ին նախագահ Օբամայի կողմից նշանակվել է կենսաէթիկայի ուսումնասիրության նախագահական հանձնաժողովի կազմում: Ադրիան Փայփերը ՝ վերլուծական փիլիսոփա, ով Հարվարդից ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի կոչում; Ժակլին Սքոթը, ով ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան Սթենֆորդի համալսարանից և մասնագիտացած է Նիցշեի, տասնիններորդ դարի փիլիսոփայության, ռասայական տեսության և աֆրոամերիկյան փիլիսոփայության մեջ: 2018 թվականին Մֆո Տշիվհասեն դարձավ Հարավային Աֆրիկայում առաջին սևամորթ կինը, ով ավարտեց փիլիսոփայության ասպիրանտուրան [81]։

Ասիացի կանայք

խմբագրել

Արևմտյան ժամանակակից փիլիսոփայության մեջ քիչ են ճանաչված ասիացի կանայք: New York Times-ի հարցազրույցում[82] Ջորջ Յանսիի հետ, կորեա-ամերիկացի փիլիսոփա Էմիլի Ս. Լին, Կալիֆորնիայի պետական ​​համալսարանի փիլիսոփայության ասիստենտ, Ֆուլերտոնում, ասում է. «Այնպես, ինչպես մարդիկ կարծրատիպորեն ենթադրում են, որ ես պետք է մասնագիտանամ փիլիսոփայության որոշակի ոլորտներում կամ վարվեմ հատուկ ձևերով, օրինակ՝ լուռ և զսպված լինելը»: Նա ենթադրում է, որ սոցիալական ուժերը, որոնք կարծրատիպում և խրախուսում են ասիացի-ամերիկացիներին մտնել ավելի շահութաբեր և ապահով ոլորտներ (օրինակ՝ ճարտարագիտություն կամ բժշկություն)՝ զուգորդված փիլիսոփայության ոլորտում ազդեցությունների հետ, որոնք խանգարում են ասիացի-ամերիկացի երիտասարդներին շարունակել իրենց ուսումը ոլորտում, հանգեցրել է նրան, որ ասիական-ամերիկյան կին-փիլիսոփաների չափազանց քիչ են: Վաշինգտոնի համալսարանի փիլիսոփայության պրոֆեսոր Քերոլ Լիի զեկույցը Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի ասիական և ասիական-ամերիկյան փիլիսոփաների և փիլիսոփայությունների մասին տեղեկագրում [83] ենթադրում է, որ ասիացի կանայք բախվում են հակասական կարծրատիպերի, ինչը նրանց համար դժվարացնում է փիլիսոփայության ոլորտում տեղավորվելը։ «Կանայք կարծրատիպային են որպես հնազանդ, այլ ոչ թե ագրեսիվ և որպես վատ մաթեմատիկայի մեջ. նրանք չունեն փիլիսոփայության հետ կապված երկու հատկանիշները»: Մյուս կողմից՝ «ասիացի ամերիկացիներին կարծրատիպ են համարում որպես մաթեմատիկական, սակայն նրանք բնութագրվում են ոչ թե ագրեսիվ, այլ պասիվ տերմիններով»: Փիլիսոփա Դեյվիդ Քիմն առաջարկում է բացատրություն, որ փիլիսոփայության մեջ ասիացի ամերիկացի մենթորների բացակայությունը և «փիլիսոփայական մտքի շեղումը, որն արձագանքում է նրանց ինքնությանը», կարող են նաև նպաստել լայն անհավասարությանը:

Իսպանախոսները փիլիսոփայության մեջ

խմբագրել

Իսպանախոս փիլիսոփայության զարգացող ոլորտը ընդունում է Չիկանա ֆեմինիզմի և Գլորիա Է. Անզալդուայի (1947–2004) մշակութային տեսությունների դերը որպես ոլորտի նախադրյալներ[84]։ Իսպանախոս փիլիսոփաները, ովքեր զբաղվում են Միացյալ Նահանգներում և լայնորեն հրատարակում են իսպաներեն և անգլերեն, ներառում են Օֆելյա Շուտտեն (1944) Կուբայից[85], Լինդա Մարտին Ալկոֆ (1955) Պանամայից («Կանանց պատմություններ փիլիսոփայության մեջ» գրքի խմբագիր), Ջանինա Բրասկին (1953), Պուերտո Ռիկոյից[86]։ : Նրանց աշխատանքի ակադեմիական հարթակներն են՝ Letras Femininas, Chasqui, Latinx Cultural Center at Utah State University, APA Newsletter on Hispanic/Latino Issues on Philosophy, Society for Mexican-American Philosophy, և Latinx Փիլիսոփայության ամենամյա համաժողովը: Այս ֆորումները ընդգրկում են լատին-ամերիկյան սոցիալական արդարության և մշակութային հարցերի լայն շրջանակ (օրինակ՝ իմպերիալիզմ, գենդերային գաղութատիրություն, ռասայական տեսություններ, գենդերային խտրականություն, սեռը քերականության մեջ, ներգաղթ, բանտարկություն, ապագաղութացում, քաղաքացիություն, տարօրինակ ցանկություն և հաշմանդամություն Լատինական Ամերիկայում և ԱՄՆ-ում Լատինական Ամերիկայում ֆեմինիզմներ)։ Պուերտո Ռիկոյի անկախության և կապիտալիզմի մասին Ջիանինա Բրասկիի մենագրությունները կենտրոնացած են ֆինանսական ահաբեկչության, գենդերային ինքնության, պարտքի կառուցվածքի և «վախի» վրա[87]։ Մինչդեռ Սուսանա Նուչետելին լայնորեն կասկածի տակ է դնում արդարադատության և կանանց իրավունքների բնույթը և լատին-ամերիկյան մշակութային ինքնությունը[88]։ Իսպանախոս փիլիսոփայության ոլորտում այլ կանանց նախորդներն են իսպանացի և լատին-ամերիկյան կին փիլիսոփաները, ովքեր գրել են իսպաներեն՝ Թերեզա դե Ավիլա (1515–1582), Օլիվա Սաբուկո (1562–1622), Սոր Խուանա Ինես դե լա Կրուզ (1648–1695), Մարիա Զամբրանոն (1904–1991) և Վիկտորիա Կամպս (1941)։ Լատինական Ամերիկայի ամենավաղ ֆեմինիստ փիլիսոփաներից մեկը Գրասիելա Հիերոն էր (1928–2003), ով 1970-ականներին ֆեմինիստական ​​փիլիսոփայությունը ներմուծեց Մեքսիկայի համալսարանների ակադեմիական ծրագրում և կազմակերպեց ֆեմինիզմի մասին առաջին պանելը Մեքսիկայի փիլիսոփայության ազգային կոնֆերանսում 1799[89]։ Նրանց աշխատանքի ակադեմիական հարթակներն են՝ Letras Femininas, Chasqui, Latinx Cultural Center at Utah State University, APA Newsletter on Hispanic/Latino Issues on Philosophy, Society for Mexican-American Philosophy, և Latinx Փիլիսոփայության ամենամյա համաժողովը: Այս ֆորումները ընդգրկում են լատին-ամերիկյան սոցիալական արդարության և մշակութային հարցերի լայն շրջանակ (օրինակ՝ իմպերիալիզմ, գենդերային գաղութատիրություն, ռասայական տեսություններ, գենդերային խտրականություն, սեռը քերականության մեջ, ներգաղթ, բանտարկություն, ապագաղութացում, քաղաքացիություն, տարօրինակ ցանկություն և հաշմանդամություն Լատինական Ամերիկայում և ԱՄՆ-ում Լատինական Ամերիկայում ֆեմինիզմներ)[90]։

Թերի ներկայացվածության պատճառները

խմբագրել

Կան բազմաթիվ հնարավոր պատճառներ, թե ինչու են կանայք քիչ ներկայացված փիլիսոփայության մեջ: Ինչպես նշվեց վերևում, կին փիլիսոփաներն աշխատավայրում բախվել են խտրականության և սեռական ոտնձգությունների: Այլ վարկածներ են առաջացել, քանի որ թերներկայացվածության խնդիրն ավելի ակնհայտ է դառնում: AE Kings-ը մատնանշում է որոշակի «հանճարի առասպել», որը կարող է ազդել այն տեմպերի վրա, որով կանայք հետբուհական կրթություն են ստանում փիլիսոփայության ոլորտում: Այս առասպելը ընկալման մասին է. Քինգսը կարծում է, որ կանայք ավելի քիչ հավանական է, որ ընկալվեն որպես «հանճարներ»[91]։ Այս ընկալումները կարող են ինտերնիզացվել, ինչը «կարող է հանգեցնել թերակատարման, և նույնիսկ գիտական բնագավառից ընդհանրապես հեռանալու»[91]։ Թերի ներկայացվածությունը կարելի է դիտարկել որպես ցիկլային խնդիր։ Քանի որ ակադեմիական ոլորտում կան քիչ թվով կանայք, կանայք բախվում են մարտահրավերների՝ մտնելով արական սեռի գերակշռող տարածք, որն իր հերթին կարող է խանգարել նրանց փիլիսոփայական բարձրագույն կրթությունը շարունակելուց: Սալի Հասլանջերը (վերևում նշված) հիշում է․ «Իմ տարում Բերկլիում և ինձնից երկու տարի առաջ և երկու տարի հետո, ամեն տարի միայն մեկ կին կար ութից տասը աշակերտներից բաղկացած դասարաններում: Ի վերջո, մնացած չորս կանայք թողեցին ուսումը: Ուրեմն ես միակ կինն էի, որ մնացել է հինգ անընդմեջ դասարաններում»[92]։

Դերի գերբեռնվածություն

խմբագրել

Դերի գերբեռնվածությունը հասկացություն է, որը կարող է կիրառվել կանանց համար բազմաթիվ ձևերով: Դերերի գերբեռնվածությունը այն գաղափարն է, որ կան բազմաթիվ դերեր, որոնք պետք է ստանձնի անձը, և այդ դերերը պահպանելիս կարող են առաջանալ հոգեբանական ճնշումներ[93]։ Այս դերերը կարող են լինել աշխատավայրում, բարձրագույն կրթության հաստատությունում կամ տանը: Ակադեմիական և աշխատավայրից դուրս այս դերերի օրինակները ներառում են մոր կամ խնամողի դերը: Դերերի գերծանրաբեռնվածություն կարող է առաջանալ նաև, եթե աշխատավայրում մարդուց պահանջվում է միանգամից բազմաթիվ դերեր կատարել: Բարձրագույն կրթության մեջ դերերի գերբեռնվածությունը կարող է դիտվել որպես ուսանողի և դասախոսի օգնականի դերը միաժամանակ կատարող անձ: Այն կարող է նաև բարդ լինել. կինը կարող է լինել մայր, աշխատել, ինչպես նաև լինել ուսանող[93]։

Զեկույցներ ԱՄՆ-ից

խմբագրել

ԱՄՆ կրթության նախարարության զեկույցները ցույց են տալիս, որ փիլիսոփայությունը հումանիտար գիտությունների գենդերային առումով ամենաքիչ համաչափ ոլորտներից մեկն է[4]։ Թեև զեկույցները ցույց են տալիս, որ փիլիսոփայությունը որպես մասնագիտական ​​ոլորտ անհամաչափ արական է, սակայն հստակ, միանշանակ տվյալներ չկան ներկայումս փիլիսոփայության մեջ գտնվող կանանց թվի կամ իսկապես փիլիսոփայության մեջ տղամարդկանց թվի վերաբերյալ, և վիճելի է, թե ինչպես կարելի է սահմանել, թե որն է: դա նշանակում է լինել «փիլիսոփայության մեջ»: Սա տարբեր կերպ կարող է սահմանվել որպես Ph.D.-ի ներկայիս թիվ: Փիլիսոփայություն կրողներ, երկամյա և չորսամյա բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում փիլիսոփայություն դասավանդող կանանց ներկա թիվը կամ/և լրիվ դրույքով և/կամ կես դրույքով ( դրանք չափող տվյալներ չկան), կամ ներկայիս թիվը ապրող կանայք փիլիսոփայության հրապարակումներով. Հստակ տվյալների բացակայությունը դժվարացնում է գենդերային համամասնությունները սահմանելը, սակայն նրանց միջև, ովքեր փորձել են հասնել գնահատականի, կոնսենսուսն այն է, որ կանայք կազմում են ակադեմիական աշխատող փիլիսոփաների 17%-ից մինչև 30%-ը[5]։ Ընթացիկ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կանայք կազմում են փիլիսոփայության դասախոսների 23,68%-ը. սա վերաբերում է ինչպես պաշտոնավարման, այնպես էլ դոցենտներին և ասիստենտներին[91]։ Մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ փիլիսոփայության մեջ կանանց մակարդակը էականորեն չի աճել: 1994-ից 2013 թվականներին փիլիսոփայության գծով կին թեկնածուները նվազել են 0,5%-ով[91]։

Կրթության վիճակագրության ազգային կենտրոնի 2000 թվականի զեկույցը, «ԱՄՆ քոլեջներում և համալսարաններում փոքրամասնության և կանանց դասախոսների աշխատավարձը, առաջխաղացումը և պաշտոնավարման կարգավիճակը», Աղյուսակ 23-ում գնահատվում է, որ «Պատմություն և փիլիսոփայություն» ԱՄՆ քաղաքացիների և լրիվ դրույքով աշխատողների ընդհանուր թիվը. 1992 թվականին հիմնականում դասավանդող պրոֆեսորադասախոսական կազմը կազմում էր 19000 մարդ, որոնցից 79%-ը տղամարդիկ էին (այսինքն՝ 15010 տղամարդ պատմության և փիլիսոփայության մեջ), 21%-ը՝ կանայք (3990): Նրանք ավելացնում են. «Իրականում, տղամարդիկ առնվազն երկու անգամ ավելի շատ էին, քան կանայք, դասավանդում պատմություն և փիլիսոփայություն»[94]։

 
Անիտա Լ. Ալենը (ծնված 1953թ.) իրավունքի պրոֆեսոր է և Փենսիլվանիայի համալսարանի իրավաբանական դպրոցի փիլիսոփայության պրոֆեսոր:

Իրենց 1997 թվականի զեկույցում «Ուսուցիչ դասախոսների և անձնակազմի բնութագրերը և վերաբերմունքը հումանիտար գիտությունների մեջ», NCES-ը նշում է, որ «4-ամյա ուսումնական հաստատությունների լրիվ դրույքով դասախոսների և անձնակազմի կեսը անգլերենի և գրականության ոլորտում (47 տոկոս) և Օտար լեզուները (50 տոկոս) իգական սեռի ներկայացուցիչներն էին 1992 թվականի աշնանը՝ համեմատած պատմության (24 տոկոս) և փիլիսոփայության և կրոնի (13 տոկոս) դասախոսների և անձնակազմի կեսից պակասի հետ (աղյուսակ 4): Այս զեկույցում նրանք չափում են փիլիսոփայությունը և կրոնը նույն տվյալների հավաքածուում և գնահատում են 4-ամյա հաստատություններում լրիվ դրույքով ուսուցանող փիլիսոփայության և կրոնի դասախոսների և անձնակազմի ընդհանուր թիվը 7646: Նրանցից 87,3%-ը տղամարդիկ են (6675 տղամարդ), 12,7-ը՝ իգական (971 կին)[95]։ 1997թ. զեկույցը չափում է պատմություն 4-ամյա հաստատությունների լրիվ դրույքով դասախոսական կազմը և անձնակազմը 11,383; տղամարդ՝ 76,3 (8686 տղամարդ); կին՝ 23,7 (2697 կին): Երկու ուսումնասիրություններից փիլիսոփայության մեջ կանանց թիվը հեշտությամբ համեմատելի չէ, բայց մի կոպիտ մեթոդ կարող է լինել 1997 թվականի զեկույցում ներկայացված կանանց թվից հանելը «պատմության և փիլիսոփայության» կանանց թվից 2000 թ. հաշվետվություն։ Դա ենթադրում է, որ մոտավոր հաշվարկով 1293 կին աշխատում է որպես փիլիսոփայության դասավանդող:

1997թ. զեկույցը ցույց է տալիս, որ հումանիտար գիտությունների դասախոսների մեծ մասը մասնակի դրույքով է[96]։ Կես դրույքով աշխատողները անհամաչափորեն կին են, բայց ոչ մեծամասնությամբ կանայք[97]։ Հետևաբար, լրիվ դրույքով աշխատողների նկատառումները միայն պարտադիր կերպով բաց են թողնում տվյալները կես դրույքով աշխատող շատ կանանց մասին՝ իրենց ոլորտում ակտիվ մնալու համար: 2004թ.-ին ԱՄՆ-ում փիլիսոփայության ասպիրանտների տոկոսը, ովքեր դիմել են կանանց, հասել է ռեկորդային բարձր տոկոսի՝ 33.3%, կամ շնորհված 363 դոկտորականներից 121-ը[98]։

Կազմակերպություններ և արշավներ

խմբագրել

Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը (MAP)

խմբագրել

Փոքրամասնությունները և փիլիսոփայությունը[99] (MAP) փիլիսոփայության ասպիրանտների և պրոֆեսորադասախոսական կազմի միջազգային շարժում է, որն աշխատում է «փիլիսոփայության մեջ կանանց և փոքրամասնությունների թերներկայացվածության» հետ կապված խնդիրների վրա[100]։ MAP-ը բաղկացած է գլուխներից ամբողջ աշխարհի համալսարաններում, և ձևաչափը կարող է տարբեր լինել դպրոցից դպրոց: Այնուամենայնիվ, բոլոր գլուխները լայնորեն կենտրոնանում են մասնագիտության մեջ փոքրամասնությունների առջև ծառացած խնդիրների, փոքրամասնությունների վերաբերյալ փիլիսոփայական խնդիրների և փոքրամասնությունների փիլիսոփաների կատարած աշխատանքի վրա, ինչպես նաև այդ դպրոցի փիլիսոփայության բաժնին հատուկ հարցերին: MAP-ի կարճաժամկետ նպատակները ներառում են ուսանողների համար տարածք տրամադրել այս հարցերի շուրջ քննարկելու և աշխատելու համար, իսկ երկարաժամկետ նպատակները ներառում են նպաստել ակադեմիական փիլիսոփայության մշակույթին և մեծացնել փիլիսոփայության մեջ փոքրամասնությունների մասնակցությունն ու ճանաչումը: Վերջին տարիներին MAP-ը խթանել է համագործակցությունը գլուխների միջև՝ հաստատելով «կապեր գլուխների միջև, որոնք օգուտ են բերում երկարաժամկետ և՛ անդամներին, և՛ բաժանմունքներին»[101], մեծացրել է ներառական մանկավարժության վրա աշխատանքը և կազմակերպել է ջանքեր՝ փիլիսոփայությունը համալսարանական կամպուսներից դուրս գտնվող համայնքներ բերելու համար: ինչպիսիք են բանտերը և տարրական դպրոցները։

Կանանց կարգավիճակի հանձնաժողով (Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիա)

խմբագրել

Կանանց կարգավիճակի կոմիտեն Ամերիկյան փիլիսոփայական ասոցիացիայի հանձնաժողով է , որը նվիրված է փիլիսոփայության մեջ կանանց կարգավիճակի գնահատմանը և զեկուցմանը[102]։ I2007 թվականի ապրիլին Կանանց կարգավիճակի կոմիտեն համահովանավորեց նիստը «Ինչու են կանայք փիլիսոփայության միայն 21%-ը» կենտրոնական հարցի շուրջ[103]։

Այս նիստում Շերոն Քրասնոուն առաջարկեց, որ փիլիսոփայության մեջ կանանց ցածր թիվը կարող է պայմանավորված լինել.

  • Տարբեր վերաբերմունք. համալսարանի տղաների և իգական սեռի ուսանողներին կարող են տարբեր վերաբերմունք ցուցաբերել դասարանում:
  • Արատավոր շրջան. կին ուսանողները փիլիսոփայություն սովորելու հակվածություն չեն զգում փիլիսոփայության կին դասախոսների հետ շփման բացակայության պատճառով:
  • Սխալ վիճակագրություն. համալսարանների ադմինիստրատորները կենտրոնանում են գենդերային ներկայացվածության վրա ընդհանուր հումանիտար գիտություններում, ինչը քողարկում է փիլիսոփայության անհավասարությունը[103]։

Փիլիսոփայության կանանց հասարակությունը

խմբագրել

Փիլիսոփայության կանանց հասարակությունը 1972 թվականին ստեղծված խումբ է, որը ձգտում է աջակցել և խթանել կանանց փիլիսոփայության մեջ: Այն ունի մի շարք մասնաճյուղեր ամբողջ աշխարհում, այդ թվում՝ Նյու Յորքում, Ամերիկյան Խաղաղ օվկիանոսում, Միացյալ Թագավորությունում և Կանադայում[104]։ Ամեն տարի հասարակությունը մեկ փիլիսոփայի անվանում է տարվա վաստակավոր կին փիլիսոփա[105]։

Պարգևատրվածները ներառում են.

  • 2016 Մարիա Լուգոնես ( Բինգհեմթոնի համալսարան )
  • 2014 Պեգգի Դե Օտլես
  • 2013 Էլիսոն Ուայլի ( Վաշինգտոնի համալսարան , Սիեթլ)
  • 2012 Դիանա Տիետյենս Մեյերս
  • 2011 Ջենիֆեր Սաուլ
  • 2010 Սալի Հասլանջեր ( MIT )
  • 2009 Լորենի ծածկագիր
  • 2008 Նենսի Թուանա
  • 2007 Ջոան Քալահան
  • 2006 Ռութ Միլիկան
  • 2005 Լինդա Մարտին Ալկոֆ
  • 2004 Սյուզան Շերվին
  • 2003 Եվա Ֆեդեր Քիթայ
  • 2002 Սառա Ռադիկ
  • 2001 Ամելի ՌորտիԿաղապար:End div col


Գենդերային կոնֆերանսի քարոզարշավ

խմբագրել
Ֆեմինիստ փիլիսոփաներ բլոգը հյուրընկալում է Գենդերային կոնֆերանսի արշավը, որն աշխատում է փիլիսոփայական գիտաժողովներում և խմբագրված հատորներում կանանց ներկայացվածության մեծացման ուղղությամբ: Բլոգում ասվում է, որ «բոլոր արական սեռի իրադարձությունները և հատորները օգնում են հավերժացնել փիլիսոփայության՝ որպես տղամարդու կարծրատիպը: Սա իր հերթին նպաստում է փիլիսոփայության մեջ կանանց նկատմամբ անուղղակի կողմնակալությանը...
  1. ↑ 1,0 1,1 Duran, Jane. Eight women philosophers: theory, politics, and feminism. University of Illinois Press, 2005.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Why I Left Academia: Philosophy's Homogeneity Needs Rethinking – Hippo Reads». Արխիվացված է օրիգինալից 9 June 2017-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Haldane, John (June 2000). «In Memoriam: G. E. M. Anscombe (1919–2001)». The Review of Metaphysics. 53 (4): 1019–1021. JSTOR 20131480.
  4. ↑ 4,0 4,1 "Salary, Promotion, and Tenure Status of Minority and Women Faculty in U.S. Colleges and Universities."National Center for Education Statistics, Statistical Analysis Report, March 2000; U.S. Department of Education, Office of Education Research and Improvement, Report # NCES 2000–173; 1993 National Study of Postsecondary Faculty (NSOPF:93). See also "Characteristics and Attitudes of Instructional Faculty and Staff in the Humanities." National Center For Education Statistics, E.D. Tabs, July 1997. U.S. Department of Education, Office of Education Research and Improvement, Report # NCES 97-973;1993 National Study of Postsecondary Faculty (NSOPF-93).
  5. ↑ 5,0 5,1 U.S. Department of Education statistics in above-cited reports seem to put the number closer to 17%, but these numbers are based on data from the mid-1990s. Margaret Urban Walker's more recent article (2005) discusses the data problem and describes more recent estimates as an "(optimistically projected) 25–30 percent."
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 «Unofficial Internet campaign outs professor for alleged sexual harassment, attempted assault». insidehighered.com.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Ratcliffe, Rebecca; Shaw, Claire (5 January 2015). «Philosophy is for posh, white boys with trust funds' – why are there so few women?». The Guardian.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 «Women in Philosophy: Problems with the Discrimination Hypothesis – National Association of Scholars». www.nas.org.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Price, Susan (13 May 2015). «Reviving the Female Canon». theatlantic.com.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 «Philosophy has a sexual harassment problem». salon.com. 15 August 2013.
  11. ↑ Witt, Charlotte and Shapiro, Lisa, "Feminist History of Philosophy", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2015 Edition), Edward N. Zalta (ed.), http://plato.stanford.edu/entries/feminism-femhist/
  12. ↑ Witt, Charlotte; Shapiro, Lisa (11 July 2018). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  13. ↑ «Ten great female philosophers: The thinking woman's women». independent.co.uk. 13 July 2005.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Before the canon: the non-European women who founded philosophy – Dag Herbjørnsrud | Aeon Essays». Aeon (անգլերեն). Վերցված է 2019-06-19-ին.
  15. ↑ K. Wider, "Women philosophers in the Ancient Greek World", 21–62
  16. ↑ I. Sykoutris, Symposium (Introduction and Comments), 152–153
  17. ↑ Garside, Christine (1975). «Plato on Women». Feminist Studies. 2 (2/3): 131–138. doi:10.2307/3177773. JSTOR 3177773.
  18. ↑ Jacobs, William (June 1978). «Plato on Female Emancipation and the Traditional Family». Apeiron. 12 (1): 29–31. doi:10.1515/apeiron.1978.12.1.29. JSTOR 40913404. S2CID 170188124.
  19. ↑ Krebs, Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries; The Cambridge Dictionary of Philosophy, 2nd edition, Cambridge University Press, 1999: "Greek Neoplatonist philosopher who lived and taught in Alexandria."
  20. ↑ Mueller, I.; L.S. Grinstein & P.J. Campbell (1987). Women of Mathematics: A Biobibliographic Sourcebook. New York: Greenwood Press.
  21. ↑ Columbia Encyclopedia, Hypatia citation:Alexandrian Neoplatonic philosopher and mathematician
  22. ↑ Hypatia, Encyclopædia Britannica: "Egyptian Neoplatonist philosopher who was the first notable woman in mathematics."
  23. ↑ Duran, Jane (2006). Eight Women Philosophers: Theory, Politics, And Feminism. University of Illinois Press. էջեր 73–. ISBN 978-0-252-03022-2. Վերցված է 13 January 2013-ին.
  24. ↑ Berges, Sandrine (July 2015). «On the Outskirts of the Canon: The Myth of the Lone Female Philosopher, and What to Do about It». Metaphilosophy. 46 (3): 380–397. doi:10.1111/meta.12135. hdl:11693/38261. ISSN 0026-1068. S2CID 142985551.
  25. ↑ Batchelor, Jennie. "Mary Astell". The Literary Encyclopedia. 21 March 2002. Accessed 6 July 2008.
  26. ↑ Hagengruber (2011: 8-12,24,53,54)
  27. ↑ «Laura Bassi». MacTutor Biography. University of St Andrews. Վերցված է 30 January 2013-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 Findlen, Paula. Science As A Career In Enlightenment Italy : The Strategies Of Laura Bassi. Isis 84.(1993): 440-469. History of Science, Technology & Medicine. Web. 3 June 2013."
  29. ↑ «Laura Bassi». Encyclopedia of World Biography. Encyclopedia.com. Վերցված է 30 October 2012-ին.
  30. ↑ Hill, Bridget (1992). The Republican Virago. The Life and Times of Catharine Macaulay, Historian. Oxford: Clarendon Press. էջ 74. ISBN 9780198129783.
  31. ↑ Walters, Margaret (2006). Feminism: A Very Short Introduction. USA: Oxford University Press. էջ 30. ISBN 0-19-280510-X.
  32. ↑ Hughes, Mary (2011). «An Enlightened Woman: Judith Sargent Murray and the Call to Equality». Undergraduate Review. 7 (21). Վերցված է 25 November 2014-ին.
  33. ↑ Tomalin, 144–155; Wardle, 115ff; Sunstein, 192–202.
  34. ↑ Hill, Michael R. (2002) Harriet Martineau: Theoretical and Methodological Perspectives. Routledge. 0-415-94528-3
  35. ↑ Tong, Rosemarie (2009). Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction. Westview Press (Perseus Books). էջ 17. ISBN 978-0-8133-4375-4.
  36. ↑ «Search (Stanford Encyclopedia of Philosophy)». plato.stanford.edu.
  37. ↑ «Nobel Prize Awarded Women». www.nobelprize.org.
  38. ↑ Bertha von Suttner by Irwin Adams. The World Encyclopedia of Peace. Edited by Ervin László, Linus Pauling and Jong Youl Yoo. Oxford : Pergamon, 1986. 0-08-032685-4, (vol. 3, pp. 201–4).
  39. ↑ Ann J. Lane, To Herland and Beyond, 230.
  40. ↑ Davis and Knight, Charlotte Perkins Gilman and Her Contemporaries, 206.
  41. ↑ Furumoto, L (1980). «Mary Whiton Calkins (1863–1930)». Psychology of Women Quarterly. 5: 55–68. doi:10.1111/j.1471-6402.1981.tb01033.x. S2CID 220985631.
  42. ↑ Furumoto, L (1979). «Mary Whiton Calkins (1863–1930) fourteenth president of the American Psychological Association». Journal of the History of the Behavioral Sciences. 15 (4): 346–356. doi:10.1002/1520-6696(197910)15:4<346::aid-jhbs2300150408>3.0.co;2-z. PMID 11608236.
  43. ↑ Hilgard, E. R. (1987). Psychology in America: A historical survey. San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich.
  44. ↑ Christopher Green (Producer). (n.d.). Katharine Milar on the first woman president of the APA, Mary Whiton Calkins. [Audio podcast]. This week in the history of psychology. Retrieved from http://www.yorku.ca/christo/podcasts/
  45. ↑ Streitmatter, Rodger (2001). Voices of Revolution: The Dissident Press in America. New York: Columbia University Press. էջեր 122–134. ISBN 0-231-12249-7.
  46. ↑ Arendt, Hannah. The Human Condition. 2nd ed. Chicago: University of Chicago, 1998.
  47. ↑ Gardner, Howard, «Philosophy in a New Key Revisited: An Appreciation of Susanne Langer», Art, Mind, and Brain: A Cognitive Approach to Creativity, New York: Basic Books, էջեր 48–54
  48. ↑ Bergoffen, Debra, "Simone de Beauvoir", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2010 Edition), Edward N. Zalta (ed.), http://plato.stanford.edu/archives/fall2010/entries/beauvoir/ .
  49. ↑ Aune, B. (1996). «Haack's Evidence and Inquiry». Philosophy and Phenomenological Research. 56 (3): 627–632. doi:10.2307/2108389. JSTOR 2108389.
  50. ↑ Flage, D. E. (1995). «Evidence and Inquiry: Towards Reconstruction in Epistemology». The Review of Metaphysics. 49 (1): 136–138. JSTOR 20129822.
  51. ↑ Fumerton, R. (1998). «Evidence and Enquiry». The Philosophical Quarterly. 48 (192): 409–412. JSTOR 2660334.
  52. ↑ Haack, Susan (1993). «Ch. 9: Vulgar Pragmatism: an Unedifying Prospect». Evidence and Inquiry. Oxford UK: Blackwell. ISBN 0-631-11851-9. OL 1398949M.
  53. ↑ Կաղապար:Cite SEP
  54. ↑ Haack, Susan (2000) [1998]. Manifesto of a Passionate Moderate: Unfashionable Essays. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-31137-1.
  55. ↑ Lynn Hankinson Nelson (1995). «The Very Idea of Feminist Epistemology». Hypatia. 10 (3): 31–49. doi:10.1111/j.1527-2001.1995.tb00736.x. JSTOR 3810236. S2CID 144075886.
  56. ↑ Brown, Andrew (13 January 2001). «Mary, Mary, quite contrary». The Guardian.
  57. ↑ Honderich, Ted (1995). The Oxford Companion to Philosophy (1. publ. ed.). Oxford: Oxford University Press. էջ 907. ISBN 0-19-866132-0.
  58. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Objectivity». Վերցված է 2023-09-27-ին.
  59. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Reason». Վերցված է 2023-09-27-ին.
  60. ↑ «-Ayn Rand Lexicon - Self-Interest». Վերցված է 2023-09-27-ին.
  61. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Individual Rights».
  62. ↑ «—Ayn Rand Lexicon - Capitalism».
  63. ↑ «—Ayn Rand Lexicon».
  64. ↑ «—Ayn Rand Lexicon».
  65. ↑ POETS, PHILOSOPHERS, LOVERS : on the writings of giannina braschi. [Place of publication not identified]: UNIV OF PITTSBURGH Press. 2020. ISBN 978-0-8229-4618-2. OCLC 1143649021.
  66. ↑ Alcoff, Linda; Bartky, Sandra Lee; Brennan, Teresa; Card, Claudia (2003). Singing in the fire : stories of women in philosophy. Held, Virginia,, Jaggar, Alison M. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1-4616-6625-7. OCLC 862820862.
  67. ↑ Alcoff, Linda Martin (1996). «Linda Martin Alcoff: Philosophy and racial identity / Radical Philosophy». Radical Philosophy (ամերիկյան անգլերեն) (75). Վերցված է 2020-08-04-ին.
  68. ↑ 68,0 68,1 «Conversation with Martha C. Nussbaum, p. 1 of 6». berkeley.edu.
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 Warnock, Mary; Baggini, Julian (25 July 2015). «Does philosophy have a problem with women?». The Guardian.
  70. ↑ What is to be done about sexual harassment in the philosophy profession? – New APPS: Art, Politics, Philosophy, Science. Newappsblog.com (2011-03-28). Retrieved on 2011-06-02.
  71. ↑ News: A Call to Shun. Inside Higher Ed (2011-05-27). Retrieved on 2011-06-02.
  72. ↑ Philosophy Departments Are Full of Sexual Harassment. Ca.gawker.com (2011-03-30). Retrieved on 2011-06-02.
  73. ↑ «Philosophy Profs Propose "Shunning" Sexual Harassers». Jezebel (անգլերեն). 2011-03-30. Վերցված է 2023-08-09-ին.
  74. ↑ Wolff, Jonathan (2013-11-26). «How can we end the male domination of philosophy?». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023-08-09-ին.
  75. ↑ Waldman, Katy (2013-09-09). «What Is Philosophy's Problem With Women?». Slate (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 1091-2339. Վերցված է 2023-08-09-ին.
  76. ↑ "In the Humanities, Men Dominate the Fields of Philosophy and History": http://chronicle.com/article/Men-Dominate-Philosophy-and/135306/
  77. ↑ «Name Five Women In Philosophy. Bet You Can't». Վերցված է 2023-08-09-ին.
  78. ↑ «Statement on Sexual Harassment – The American Philosophical Association». www.apaonline.org.
  79. ↑ Haslanger, Sally (2 September 2013). «Women in Philosophy? Do the Math». The New York Times.
  80. ↑ 80,0 80,1 L.K. McPherson. On Black Underrepresentation and Progress in the Profession. December 12, 2011. http://www.newappsblog.com/2011/12/new-apps-on-black-underrepresentation-and-progress-in-the-profession.html
  81. ↑ «Dr Mpho Tshivhase is SA's first black woman to earn PhD in philosophy». ewn.co.za (անգլերեն). Վերցված է 2019-01-02-ին.
  82. ↑ Yancy, George; Lee, Emily S. (2015-04-06). «Asian, American, Woman, Philosopher». Opinionator (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-05-02-ին.
  83. ↑ «Asian Americans, Positive Stereotyping, and Philosophy» (PDF).
  84. ↑ «Latin American and Latinx Philosophy: A Collaborative Introduction». Routledge & CRC Press (անգլերեն). Վերցված է 2020-08-04-ին.
  85. ↑ Lugones, Maria (2016), Harcourt, Wendy (ed.), «The Coloniality of Gender», The Palgrave Handbook of Gender and Development: Critical Engagements in Feminist Theory and Practice (անգլերեն), London: Palgrave Macmillan UK, էջեր 13–33, doi:10.1007/978-1-137-38273-3_2, ISBN 978-1-137-38273-3, Վերցված է 2020-08-04-ին
  86. ↑ Riofrio, John (2020-03-01). «Falling for debt: Giannina Braschi, the Latinx avant-garde, and financial terrorism in the United States of Banana». Latino Studies (անգլերեն). 18 (1): 66–81. doi:10.1057/s41276-019-00239-2. ISSN 1476-3443. S2CID 212759434.
  87. ↑ Aldama, Frederick Luis (2020). POETS, PHILOSOPHERS, LOVERS : On the Writings of Giannina Braschi. [Place of publication not identified]: UNIV OF PITTSBURGH. ISBN 978-0-8229-4618-2. OCLC 1143649021.
  88. ↑ Nuccetelli, Susana; Schutte, Ofelia; Bueno, Otávio (2013-04-29). A Companion to Latin American Philosophy (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-59261-8.
  89. ↑ «Latin American Philosophy | Internet Encyclopedia of Philosophy» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020-08-04-ին.
  90. ↑ Pitts, Andrea J.; Ortega, Mariana; Medina, José (2020-01-23). Theories of the Flesh: Latinx and Latin American Feminisms, Transformation, and Resistance (անգլերեն). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-006299-6.
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 91,3 Kings, A. E. (April 2019). «Philosophy's Diversity Problem». Metaphilosophy. 50 (3): 212–230. doi:10.1111/meta.12358. ISSN 0026-1068. S2CID 171861545.
  92. ↑ Haslanger, Sally (June 2008). «Changing the Ideology and Culture of Philosophy: Not by Reason (Alone)». Hypatia. 23 (2): 210–223. doi:10.1111/j.1527-2001.2008.tb01195.x. ISSN 0887-5367. S2CID 145385369.
  93. ↑ 93,0 93,1 West, Lindsey M. (2014-01-01). «'Something's Gotta Give:' Advanced-Degree Seeking Women's Experiences of Sexism, Role Overload, and Psychological Distress». NASPA Journal About Women in Higher Education. 7 (2). doi:10.1515/njawhe-2014-0015. ISSN 1940-7882. S2CID 144141643.
  94. ↑ NCES (2000), previously cited.
  95. ↑ NCES (1997), previously cited.
  96. ↑ NCES (1997): "Forty-two percent of all instructional faculty and staff were employed part time by their institution in the fall of 1992. Forty-five percent of [all U.S.] humanities faculty were employed part time."
  97. ↑ NCES (1997): "Part-time faculty members were more likely to be female (45 percent) than full-time faculty (33 percent), although the majority of both part- and full-time faculty were male (55 percent and 67 percent, respectively)."
  98. ↑ Hoffer, T.B., V. Welch, Jr., K. Williams, M. Hess, K. Webber, B. Lisek, D. Loew, and I. Guzman-Barron. 2005. Doctorate Recipients from United States Universities: Summary Report 2004. Chicago: National Opinion Research Center. (The report gives the results of data collected in the Survey of Earned Doctorates, conducted for six federal agencies, NSF, NIH, USED, NEH, USDA, and NASA by NORC.)
  99. ↑ «Home». Minorities and Philosophy (անգլերեն). Վերցված է 2018-05-01-ին.
  100. ↑ «Minorities and Philosophy | Marc Sanders Foundation». Marc Sanders Foundation (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-05-01-ին.
  101. ↑ «Minorities and Philosophy End of Year Report» (PDF).
  102. ↑ «Committee Members – APA Committee on the Status of Women». www.apaonlinecsw.org.
  103. ↑ 103,0 103,1 «APA Report: the Status of Women in Philosophy». lemmingsblog.blogspot.com.
  104. ↑ SWIP Website http://www.uh.edu/~cfreelan/SWIP/hist.html
  105. ↑ «Call for Nominations: Distinguished Woman Philosopher 2013 (Kukla)». Leiter Reports: A Philosophy Blog.

Լրացուցիչ ընթերցում

խմբագրել
  • Alanen, Lilli, and Witt, Charlotte, eds., 2004. Feminist Reflections on the History of Philosophy, Dordrecht/Boston: Kluwer Academic Publishers.
  • Alcoff, Linda Martin. Singing in the Fire: Stories of Women in Philosophy by Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers, 2003.
  • Antony, Louise. "Different Voices or Perfect Storm: Why Are There So Few Women in Philosophy?" in the Journal of Social Philosophy.
  • Arisaka, Yoki. "Asian Women: Invisibility, Locations, and Claims to Philosophy" in Women of Color in Philosophy.
  • Deutscher, Penelope, 1997. Yielding Gender: Feminism, Deconstruction and the History of Philosophy, London and New York: Routledge.
  • Haslanger, Sally. "Changing the Ideology and Culture of Philosophy: Not by Reason (Alone)" in Hypatia (Spring 2008)
  • Haslanger, Sally (2011). «Are We Breaking the Ivory Ceiling?».
  • Herbjørnsrud, Dag (2018). "First Women of Philosophy".
  • Hollinger, David. The Humanities and the Dynamics of Inclusion since World War II
  • Kourany, Janet A. "How Do Women Fare in Philosophy Journals? An Introduction," APA Newsletter on Feminism and Philosophy 10, no. 1 (Fall 2010): 5.
  • Lloyd, Genevieve (ed.), 2002. Feminism and History of Philosophy (Oxford Readings in Feminism), Oxford: Oxford University Press.
  • Narayan, Uma & Harding, Sandra (eds.) (2000). Decentering the Center: Philosophy for a Multicultural, Postcolonial, and Feminist World. Indiana University Press. Okin, Susan Moller, 1979. Women in Western Political Thought, Princeton: Princeton University Press.
  • O'Neill, Eileen, 1998. "Disappearing Ink: Early Modern Women Philosophers and Their Fate in History," in Janet Kourany (ed.), Philosophy in a Feminist Voice: Critiques and Reconstructions, Princeton: Princeton University Press.
  • Paxton, Molly; Figdor, Carrie Figdor, and Valerie Tiberius. "Quantifying the Gender Gap: An Empirical Study of the Underrepresentation of Women in Philosophy", part of the Society for Philosophy and Psychology's Diversity initiatives.
  • Tarver, Erin C. "The Dismissal of Feminist Philosophy and Hostility to Women in the Profession," APA Newsletter on Feminism and Philosophy 12, no. 2 (Spring 2013): 8.
  • Tuana, Nancy, 1992. Woman and the History of Philosophy, New York: Paragon Press.
  • Waithe, Mary Ellen (ed.), 1987–1991. A History of Women Philosophers (Volumes 1–3), Dordrecht: Kluwer Academic Publishing.
  • Warnock, Mary (ed.), 1996. Women Philosophers, London: J.M. Dent.
  • Witt, Charlotte (2006). «Feminist Interpretations of the Philosophical Canon». Signs: Journal of Women in Culture and Society. 31 (2): 537–552. doi:10.1086/491677. S2CID 143102585.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:ԱնիԱռաքել.24/Ավազարկղ&oldid=9991805» էջից