Մակ Մերդո (նեղուց)
Մակ Մերդո[1] (անգլ.՝ McMurdo Sound)[2], նեղուց Անտարկտիդայում[1], ծածկված սառույցով, որի ջրերը տարածվում են մոտավորապես 55 կիլոմետր երկարությամբ և լայնությամբ։ Հյուսիսում դուրս է գալիս Ռոսսի ծով։ Նեղուցի արևմտյան ափին բարձրանում է Ռոյալ Սոսայեթի լեռնաշղթան, որի բարձրությունը ծովի մակարդակից 4205 մետր է, իսկ հարավային կողմից նեղուցն ավարտվում է Մակ-Մերդոի սառցադաշտով (այդ պատճառով երբեմն նեղուցը կոչվում է ծոց)[3][4]։ Ռոսս կղզին ծառայում է որպես արևելյան սահման՝ Անտարկտիկայի շատ վաղ արշավախմբերի մեկնարկային կետ։ Կղզու վրա է գտնվում գործող Էրեբուս հրաբուխը, որն ունի 3794 մետր բարձրություն, իսկ հարավային կողմում կան գիտական բազաներ՝ Մակ Մերդոյի բազան (ԱՄՆ, ամենամեծը մայրցամաքում) և Սքոթ Բեյսը (Նոր Զելանդիա)։ Մակ Մերդոի ափամերձ գծի միայն 10 %-ն է սառույցից ազատված[5]։ Հարավային բևեռից նեղուցը գտնվում է մոտ 1300 կմ հեռավորության վրա։ Հայտնաբերվել է 1841 թվականի փետրվարին կապիտան Ջեյմս Քլարկ Ռոսի կողմից, նա նույնիսկ տվել է իր անվանումը (ի պատիվ լեյտենանտ Արչիբալդ ՄԱԿ Մերդոյի HMS Terror արշավախմբային նավից)[2]։ Այսօր Մակ Մերդոի նեղուցը ծառայում է որպես օժանդակ բեռնատար նավերի և ինքնաթիռների երթուղու վերջնակետ, որոնք վայրէջք են կատարում Մակ Մերդո կայարանի մոտակայքում գտնվող լողացող սառույցի վրա։ Գիտնականների և տեխնիկական անձնակազմի մշտական (1957 թվականից) կայարանում գտնվելը ձմեռային կայանատեղիների ծոցը վերածեց ծայրաստիճան աղտոտված նավահանգստի։
Սառույցը, որը գոտիավորում է ձմեռային կայանատեղիների և նեղուցի այլ վայրերի ծովածոցի ափամերձ գիծը, մեծ խոչընդոտ է նավարկության համար։ Այդ վայրերում նավարկելու համար պահանջվում է ամրացնել նավերի կորպուսները և հաճախ դիմել սառցահատ ուղեկցորդի։ Նման ծայրահեղ ծովային պայմանները զգալիորեն սահմանափակում են զբոսաշրջիկների թիվը, որոնք, սակայն, հաճախ են այցելում Անտարկտիկայի թերակղզի, որը գտնվում է բաց ջրերում։ Քիչ զբոսաշրջիկներ, ովքեր կարողանում են հասնել Մակ Մերդոի նեղուց, գեղատեսիլ լանդշաֆտներ են բացում տեղական կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչների հետ՝ խոյադելֆիններից և կնիքներից մինչև պինգվիններ (Ադել և կայսերական)։
Սառը բևեռային հոսանքները նվազեցնում են տաք ջրային զանգվածների հոսքը Հարավային և Խաղաղ օվկիանոսներից, որոնք հասնում են Մակ Մերդոի նեղուց և Անտարկտիկայի այլ ափամերձ ջրեր։ Արկտիկական սարահարթից ներքև փչող ուժեղ ֆոնդային քամիները Անտարկտիդան դարձնում են աշխարհի ամենաքամոտ մայրցամաքը։ Ձմռանը Մակ Մերդոյի նեղուցը ծածկված է սառույցով, որի հաստությունը հասնում է երեք մետրի։ Ամռանը սառույցը կոտրվում է, այնուհետև քամին և ուժեղ հոսանքները կարող են այն տեղափոխել ավելի հյուսիս՝ ստեղծելով սառը խորքային հոսանքներ, որոնք թափանցում են համաշխարհային օվկիանոսային ավազաններ։ Բևեռային գիշերվա ընթացքում կայարանում ջերմաստիճանը կարող է իջնել մինչև -51°C: Դեկտեմբերն ու հունվարը ամենատաք ամիսներն են, միջին ջերմաստիճանի առավելագույնը գտնվում է -1°C տարածքում։
Նշանակություն
խմբագրելՄակ Մերդոի նեղուցը ռազմավարական նշանակություն ունեցող ջրուղու դերը ձեռք բերեց 20-րդ դարի սկզբին, երբ բրիտանացի հետազոտողներ Էռնեստ Շեքլթոնը և Ռոբերտ Սքոթը նրա ափին կառուցեցին բազաներ, որոնք նրանց ծառայում էին որպես դեպի Հարավային բևեռ արշավախմբերի մեկնարկային կետեր։
Նեղուցն այսօր էլ չի կորցնում իր նշանակությունը։ Բեռնատար և ուղևորատար ինքնաթիռները վայրէջք են կատարում «Ուիլյամս Պոլ» օդանավակայանի սառցե թռիչքուղու վրա, որը գտնվում է Մակ Մերդո սառցադաշտում։ Բացի այդ, ամեն տարի բեռնատար նավերն ու տանկերները մտնում են նեղուց՝ մայրցամաքի ամենամեծ գիտական բազայի՝ Մակ Մերդո կայանի կարիքների համար անհրաժեշտ մատակարարումներ իրականացնելու համար։ Եվ ամերիկյան բազան, և Նոր Զելանդականը գտնվում են Ռոսս կղզու հարավային ծայրում։
Ռոսս կղզին հանդիսանում է Անտարկտիդայի ծայր հարավային կետ, որը գտնվում է նավարկելի հասանելիության գոտում, իսկ Մակ Մերդո նեղուցում գտնվող ձմեռային կայանատեղիների ծոցը աշխարհի ամենահարավային ծովային նավահանգիստն է[6]։ Այնուամենայնիվ, դրա առկայությունը կախված է նեղուցի բարենպաստ սառցե պայմաններից։
Ձմռան ամիսներին Մակ Մերդոն գրեթե ամբողջությամբ ծածկված է սառույցով։ Նույնիսկ ամռանը դրա մեջ մտնող նավերը երբեմն արգելափակվում են տարեկան և բազմամյա սառույցներով, ինչը անհրաժեշտություն է առաջացնում դիմել սառցահատների օգնությանը։ Այնուամենայնիվ, Անտարկտիդայի օվկիանոսի հոսանքներն ու ուժեղ քամիները կարող են սառույցը տեղափոխել հյուսիս՝ Ռոսի ծով՝ ժամանակավորապես ազատելով նեղուցի ջրերը սառույցից։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Կաղապար:СГН
- ↑ 2,0 2,1 «NSF 92-134 Facts about the US Antarctic Program». National Science Foundation (անգլերեն). 1994 թ․ նոյեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ Росса море // Пустырник — Румчерод. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 658. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 28). — ISBN 978-5-85270-365-1.
- ↑ Южный океан. Антарктида // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 201. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Christine Elliott Antarctica, Scott Base and its environs(անգլ.) // New Zealand Geographer. — 2005. — Т. 61. — № 1. — С. 68—76. —
- ↑ Department of Geography, Texas A&M University.