Վիքիպեդիա

Վիժում

հղիության ընդհատում
(Վերահղված է Հղիության կրելախախտից)

Վիժում, հայտնի է նաև որպես սպոնտան աբորտ կամ հղիության կրելախախտ, սաղմի կամ պտղի մահն է, նախքան այն կկարողանա ինքնուրույն կենսագործունեություն ծավալել[1][2]։ Որոշ մարդիկ հղիության 20-րդ շաբաթից հետո պտղի մահն անվանում են վաղաժամ ծնննդաբերություն[3]։ Վիժման ամենատարածված ախտանիշը անցավ հեշտոցային արյունահոսությունն է[1]։ Հետո կարող են առաջանալ տխրություն, տագնապայնություն և մեղքի զգացում[4][5]։ Արգանդից հեշտոցով կարող է դուրս գալ մակարդուկանման նյութ կամ հյուսվածք[6]։ Շարունկական վիժումների արդյունքում կնոջ մոտ զարգանում է անպտղություն[7]։

Վիժում
Miscarriage
Տեսակհիվանդություն, ախտանիշ կամ նշան և Հղիության բարդություններ
Պատճառսամի քրոմոսոմային անոմալիաներ, արգանդի անոմալիաներ, տրավմա, վարակներ և այլն
Հիվանդության ախտանշաններհեշտոցային արյունահոսություն՝ ցավով կամ առանց դրա
Բժշկական մասնագիտությունմանկաբարձություն/գինեկոլոգիա, նեոնատոլոգիա, մանկաբուժություն
ՀՄԴ-9634634
ՀՄԴ-10O03
Հոմանիշներհղիության կրելախախտ, հղիության վաղաժամկետ կորուստ
Ռիսկի գործոններծնողների մեծ տարիքը, նախկինում ունեցած վիժումները, ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը, ճարպակալումը, շաքարային դիաբետը և այլն
Ախտորոշումֆիզիկալ զննում, խորիոնային գոնադոտրոպինի որոշում, ուլտրաձայնային հետազոտություն (ՈւՁՀ)
Տարբերակիչ ախտորոշումարտարգանդային հղիությունից, սաղմի իմպլացնտացիայի ժամանակ առաջացող արյունահոսությունից
Բուժումդեղորայքային բուժում, բեղմնավորման արգասիքների վիրահատական հեռացում (վակուում ասպիրացիա, կյուրետաժ), հոգեբանական աջակցություն
Բարդություններվարակ, ուժգին արյունահոսություն, դեպրեսիա, սուգ
ԿանխարգելումՆախածննդյան խնամք
Հաճախությունհղիությունների 10-50%
Սկիզբըսովորաբար մինչև հղիության 20-րդ շաբաթը
 Miscarriage Վիքիպահեստում

Վիժման ռիսկի գործոններն են ծնողի մեծ տարիքը, նախկինում ունեցոած վիժումը, ծխելը, ճարպակալումը, վահանագեղձի խնդիրները և որոշ դեղերի ու ալկոհոլի օգտագործումը[8][9]։ Վիժումների 80%-ը տեղի է ունենում հղիության առաջին 12 շաբաթների ընթացքում (առաջին եռամսյակ)[1]։ Դեպքերի կեսում վիժման պատճառը պտղի քրոմոսոմային անոմալիաներն են[1][10]։ Վիժման ախտորոշումը ներառում է ստուգումը արգանդի վզիկը բաց է թե փակ, արյան մեր խորիոնային գոնադոտրոպինի որոշումը (ԽԳ) և ուլտրաձայնային հետազոտությունը (ՈւՁՀ)[11]։ Նույնանման ախտանիշներ կարող են առաջացնել արտարգանդային հղիությունը և իմպլանտացիոն արյունահոսությունը[1]

Կանխարգելումը հնարավոր է լավ կազմակերպված նախածննդյան խնամքի միջոցով[12]։ Թմրանյութերից, ալկոհոլից, ինֆոկցիոն հիվանդություններից և ճառագայթումից խուսափելը նվազեցնւմ է վիժման ռիսկը[12]։ Առաջին 7-14 օրերի ընթացքում որևէ յուրահատուկ բուոժում անհրաժեշտ չէ[9][13]։ Այդ ժամկետում վիժումների մեծամասնությունն ընթանում են առանց լրացուցիչ միջամտությունների անհրաժեշտության[9]։ Ժամանակ առ ժամանակ անհրաժեշտ է լինում միզոպրոստոլի կամ վակուում-ասպիրացիայի կիրառում՝ մնացորդային հյուսվածքները հեռացնելու համար[13][14]։ Ռեզուս բացասական արյուն ունեցող կանանց դեպքում կարող է անհրաժեշտ լինել հակառեզուս իմունոգլոբուլինի ներարկում[9]։ Ցավազրկումը կարող է դրական ազդեցություն ունենալ[13]։ Զգացմունքային աջակցությունը կարող է օգնել նվազեցնել կորուստի ցավը[13]

Վիժումը հղիության վաղ ժամկետների ամենատարածված բարդությունն է[15]։ Իրենց հղիության մասին տեղյակ կանանց մոտ վիժման ռիսկը 10-20% է, իսկ բոլոր բեղմնավորումների դեպքում՝ 30-50%[1][8]: 35 տարեկանից փոքր տարիք ունեցող կանանց դեպքում վիժելու հավանականությունը 10% է, իսկ 40-ից մեծ տարիք ունեցողների դեպքում՝ 45%[1]: Ռիսկը սկսում է աճել սկսած 30 տարեկանից[8]։ Կանանց 5%-ն ունեցել է 2 անընդմեջ վիժում[16]։ Որոշ մասնագետներ խորհուրդ են տալիս խուսափել «աբորտ» տերմինից՝ սթրեսը նվազեցնելու նպատակով[17] :

Նշաններ և ախտանիշներ

խմբագրել

Վիժման նշաններն են հեշտոցից սաղմի դուրս գալը, որովայնի ցավը, կծկումները, հեղուկի, արյան մակարդուկների և հյուսվածքների դուրս գալը հեշտոցով[18][19][20]։ Արյունահոսությունը կարող է վիժման նշան լինել, սական շատ կանայք հղիության վաղ շրջանում ունենում են արյունահոսություն և չեն վիժում[21]։ Հղիության ընթացքում արյունահոսությունը պետք է դիտվի որպես վիժման վտանգ։ Վիժման դեպքերի մոտ կեսը հղիության ընթացքում կարիք են ունեցել արյունահոսության բուժման[22]։ Վիժումը կարող է ախտորոշվել ուլտրաձայնային հետազոտության և խորիոնային գոնադոտրոպինի քանակի որոշման միջոցով։

Ռիսկի գործոններ

խմբագրել

Վիժում կարող է առաջանալ բազմաթիվ պատճառներից ու միշտ չէ, որ պատճառը հնարավոր է հայտնաբերել։ Ռիսկի գործոնները մեծացնում են վիժելու հավանականությունը, սակայն կարող են վիժելու անմիջական պատճառ չլինել։ Վիժման ռիսկի գործոն են ավելի քան 70 երևույթներ[1][10][19][23][24][19], վարակներ[25][26][27], բժշկական միջամտություններ[28][29][30], ապրելակերպի գործոններ[8][9][31][32][33], մասնագիտական ազդեցություններ[12][19][19], քիմիական նյութեր[19], հերթափոխով աշխատանքը և այլն[34]։ Ռիսկի գործոններ են նաև էնդոկրին, գենետիկ, արգանդային, հորմոնալ խանգարումները, սեռական ուղիների վարակները և հյուսվածքների մերժումը աուտոիմուն հիվանդությունների ժամանակ[35] :

Եռամսյակներ

խմբագրել

1-ին եռամսյակ

խմբագրել
Առաջին եռամսյակում տեղի ունեցած վիժումների սաղմերի քրոմոսոմային անոմալիաները
Սահմանում Մասնաբաժին
Նորմալ 45–55%
Աուտոսում տրիսոմիա 22–32%
Մոնոսոմիա X (45, X) 5–20%
Տրիպլոիդիա 6–8%
Քրոմոսոմի կառուցվածքային անկանոնություն 2%
Կրկնակի կամ եռակի տրիսոմիա 0.7–2.0%[19]
Տրանսլոկացիա Անհայտ[36]

Կլինիկորեն արտահայտվող վիժումների մեծ մասը (երկու երրորդից մինչև երեք չորրորդ մասը) տեղի են ունենում 1-ին եռամսայակի ընթացքում[1][25][37][38]։ Բեղմնավորված ձվաբջիջների 30-40%-ն ավարտվում է վիժումով անգամ հղիության մասին իմանալը[1]։ Սաղմը սովորաբար մահանում է նախքան հղիության բացահյտվելը. արյունահոսությունն ու հյուսվածքների մեռուկն առաջացնում են արգանդի կծկումներ՝ սաղմն արտամղելու համար[38]։ Վաղ վիժումները սովորաբար ընկերքի կամ սաղմի այլ հյուսվածքների զարգացման արատների արդյունք են։ Որոշ դեպքերում սաղմի մի մասի հյուսվածքները զարգանում են, իսկ այլ հյուսվածքները՝ ոչ։ Սա կոչվում է «փտող սաղմ»[39][40][19]։

Զիգոտի (բեղմնավորված ձվաբջիջ) իմպլանտացիան արգանդում տեղի է ունենում բեղմնավորումից 8-10 օր անց։ Եթե իմպլանտացիան տեղի չի ունենում 10 օրվա ընթացքում, ապա դրա հավանականությունը խիստ նվազում է[41] :

Պատահում են դեպքեր, երբ հղիությունը հայտնաբերվում է թեստի միջոցով, սակայն ավարտվում է վիժմամբ հաջորդ սպասվելիք ցիկլի շրջանում[42]։

Քրոմոսոմային անկանոնությունների հայտնաբերվում են հղիության առաջին 13 շաբաթներում վիժած սաղմերի կեսի մոտ։ Այդ վիժումների կեսը (ընդհանուրի 25%-ը) ունեցել են անէուպլոիդիա (քրոմոսոմների քանակի խախտում)[43]։ Վիժումներից հետո սաղմի մոտ հայտնաբերված քրոմոսոմային այլ անկանոնություններից են աուտոսոմ տրիսոմիան (22-32%), մոնոսոմիա X-ը (5-20%), տրիպլոիդիան (6-8%), տետրապլոիդիան (2-4%) և այլ կառուցվածքային խանգարումներ (2%)[38]։ Գենետիկ խանգարումներ ունեցող սաղմերն առավել բնորոշ են տարիքով մեծ ծնողներին[44]։

Լուտեինային փուլում պրոգեստերոնի անբավարարությունը ևս կարող է վիժման պատճառ լինել[45]:Կաղապար:Update inline[46]

2-րդ և 3-րդ եռամսյակներ

խմբագրել

2-րդ և 3-րդ եռամսյակներում վիժումները կարող են պայմանավորված լինել մայրական պատճառներով, ինչպիսիք են արգանդի կառուցվածքի անկանոնությունները, արգանդում կպումների առկայությունը կամ վզիկի խնդիրները[25]։ Այս երևույթները հանգեցնում են նաև վաղաժամ ծննդաբերության[37]։ Ի տարբերություն 1-ին եռամսյակի, 2-րդ եռամսյակի վիժումները առավել քիչ հավանական է, որ գենետիկ պատճառներ ունենան. քրոմոսոմային անկանոնություններ հայտնաբերվում են դեպքերի երրորդ մասում[38]։ 3-րդ եռամսյակում վիժման պատճառ կարող են դառնալ նաև վարակները[25]։

Տարիք

խմբագրել

Հղի կնոջ տարիքը ռիսկի նշանակալի գործոն է։ Վիժելու հավանականությունը մեծանում է տարիքի հետ ու ավելի նշանակալի աճ է գրանցում 35 տարեկանից հետո[47]։ Մինչև 35 տարեկանը վիժելու հավանականությունը 10% է, իսկ 40 տարեկանից հետո՝ 45%[1]: Ռիսկը սկսում է մեծանալ 30 տարեկանից սկսած[8]։ Հոր տարիքը ևս կապված է վիժման ռիսկի աճի հետ[19]։

Ճարպակալում, սննդային խանգարումներ և կոֆեին

խմբագրել

Ճարպակալումը ոչ միայն կապված է վիժելու բարձր ռիսկի հետ, այն կարող է նվազեցնել նաև բեղմնավորման հավանականությունը և հղիության այլ բարդություններ առաջացնել։ Սովորութային վիժումները հաճախ են կապված լինում է ճարպակալման հետ։ Որկրամոլություն կամ անոռեքսիա ունեցող կանայք ունեն վիժելու մեծ ռիսկ։ Սննդանյութերի անբավարարությունը վիժում առաջացնող տարածված գործոն չէ սակայն հղիության փսխումները (hyperemesis gravidarum) կարող են վիժումներ առաջացնել[19]։

Կոֆեինի չարաշահումը ևս կապված է վիժման ռիսկի մեծացման հետ[25]։

Վիտամինային հավելումները մեծ դեր չունեն վիժման կանխարգելման գործում[48]։ Չինական ավանդական բժշկությունը ևս կանխարգելիչ նշանակություն չունի[20]։

Էնդոկրին խանգարումներ

խմբագրել

Վահանագեղձի խնդիրները կարող են ազդել հղիության ելքի վրա։ Յոդի անբավարարությունը խոսի ասոցացված է վիժումների հետ[19]։ Վիժման ռիսկը մեծ է նաև վատ վերահսկվող ինսուլին-կախյալ շաքարային դիաբետ ունեցող կանանց մոտ[19]։ Լավ վերահսկվող շաքարային դիաբետ ունեցող կանանց մոտ վիժելու ռիսկը նույնն է, ինչ շաքարային դիաբետ չունեցող կանանց մոտ[49][50]։

Սննդային թունավորում

խմբագրել

Սննդային այնպիսի թունավերումները, ինչպիսիք են լիստերիոզը, տոքսոպլազմոզը և սալմոնելյոզը, մեծացնում են վիժելու ռիսկը[7][25]։

Ամնիոցենտեզ և խորիոնային թավիկների նմուշառում

խմբագրել

Ամնիոցենտեզը և խորիոնային թավիկների նմուշառումը (CVS) հետազոտության մեթոդներ են, որոնք կիրառվում են պտղի մասին այս կամ այն ինֆորմացիան ստանալու համար։ Ամնիոցենտեզը միջամտություն է, որի ժամանակ որովայնի առաջային պատից ասեղը մտցվում է արգանդ և կատարվում է պտղաջրի նմուշառում։ Խորիոնային թավիկների նմուշառումը կատարվում է նույն սկզբունքով, պարզապես հեղուկից բացի վերցվում է նաև հյուսվածք։ Այս միջամտությունները վիժում չեն առաջացնում հղիության երկրորդ եռամսյակում, սակայն վիժման ռիսկը մեծացնում են, եթե կատարվում են առաջին եռամսյակում[30]։ Ամնիոցենտեզի և խորիոնային թավիկների նմուշառման դեպքում վիժման ռիսկը ցածր է (մոտ 1%)[29]։

Վիրահատություն

խմբագրել

Վիրահատությունների ազդեցությունը հղիության վրա լավ ուսումնասիրված չէ։ Որովայնի և կոնքի վիրահատությունները չեն մեծացնում վիժման հավանականությունը։ Ձվարանի ուռուցքների և կիստաների հեռացումը ևս վիժելու ռիսկը չի մեծացնում։ Բացառություն է կազմում ձվարանից դեղին մարմնի հեռացումը։ Սա կարող է առաջացնել հորմոնային տատանումներ և խաթարել հղիության նորմալ ընթացքը[19]։

Դեղորայք

խմբագրել

Որևէ նշանակալի կապ հակադեպրեսանտների օգտագործման և վիժման ռիսկի միջև չի հայտնաբերվել[51][51][52][53][54]։ Սերոտոնինի զավթման ընտրողական արգելակիչների կիրառումը հղիությունից առաջ ևս չի նվազեցնում վիժման ռիսկը[55]։

Վիժման ռիսկը մեծացնող դեղերն են.

  • ռետինոիդները
  • ոչ-ստերոիդային հակաբորբոքային դեղերը (օր.՝ իբուպրոֆեն)
  • միզոպրոստոլը
  • մետոտրեքսատը[25]
  • ստատինները[56]

Իմունիզացիա

խմբագրել

Պատվաստումները չեն հանդիսանում վիժումների պատճառ[19]։ Կենդանի պատվաստանյութերը, ինչպիսին է ԿԿԽ պատվաստանյութը, տեսականորեն կարող են հանգեցնել սաղմի վնասման, քանի որ կենդանի վիրուսը կարող է անցնել ընկերքով և մեծացնել վիժումների ռիսկը[57][58]։ Հիվանդությունների կանխարգելման կենտրոնը խորհուրդ է տալիս խուսափել հղի կանանց պատվաստումներից[59]։ Ամեն դեպքում, դեռևս չկա որևէ ապացույց, որ պատվաստումները մեծացնում են վիժելու կամ սաղմի անոմալիաների ռիսկը[58]։

Քաղցկեղի բուժում

խմբագրել

Քաղցկեղի ժամանակ կիրառվող ճառագայթային թերապիան հանգեցնում է վիժման։ Այն կարող է ազդել նաև բեղունության վրա։ Քիմիոթերապևտիկ դեղերը, որոնք կիրառվում են մանկական քաղցկեղի բուժման համար, ևս մեծացնում են հետագա վիժումների ռիսկը[19]։

Ընթացիկ հիվանդություններ

խմբագրել

Որոշ ընթացիկ հիվանդություններ, ինչպիսիք են շաքարային դիաբետը, պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշը, հիպոթիրոիդիզմը (վահանաձև գեղձի հորմոնների ցածր մակարդակ), որոշ վարակային և աուտոիմուն հիվանդությունների, մեծացնում են վիժման հավանականությունը։ Պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշը մեծացնում է վիժելի ռիսկը[25]։ Երկու հետազոտություններ ցույց են տվել, որ պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշ ունեցող կանանց բուժումը Մետֆորմինով, նվազեցնում է վիժման ռիսկը[60][61], սակայն այդ հետազոտությունների որակը հարցականի տակ է[62]։ Դեռևս չի ապացուցվել, որ հղիության ընթացքում մետֆորմինի ընդունումը անվտանգ է[63]։ 2007 թվականին Մանկաբարձության և Գինեկոլոգիայի թագավորական քոլեջը հանդես եկավ ընդդեմ վիժումը կանխարգելելու նպատակոց այդ դեղի օգտագործման[62]։ Թրոմբոֆիլիաները, արյան մակարդման խնդիրներն ու արյունահոսությունները համարվել են վիժման ռիսկի գործոն, սակայն դա վերջերս դրվել է հարցականի տակ[19]։ Հիպոթիրոիդիզմի ծանր դեպքերը ևս մեծացնում են վիժման հավանականությունը։ Թեթև աստիճանի հիպոթիրոիդիզմի ազդեցությունը վիժման ռիսկի վրա դեռևս հստակորեն բացահայտված չէ։ Լյուտեինային փուլի խանգարում անունը ստացած վիճակը հանգեցնում է նրան, որ արգանդի լորձաթաղանթը լիարժեք պատրաստ չի լինում հղիություն կրելուն։ Դրա հետևանքով բեղմնավորված ձվաբջիջը կարող է չամրանալ արգանդի լորձաթաղանթում և կառաջանա վիժում[64]։

Mycoplasma genitalium վարակը կապված է վիժումների և վաղաժամ ծննդաբերությունների մեծ ռիսկի հետ[27]։

Վարակները կարող են մեծացնել վիժման ռիսկը. կարմրուկը, ցիտոմեգալովիրուսը, բակտերիալ վագինոզը, ՄԻԱՎ-ը, խլամիդիան, գոնորեան, սիֆիլիսը և մալարիան[25]։

Իմունային ստատուս

խմբագրել

Աուտոիմունությունը կարող են կրկնվող և ուշ ժամկետների վիժումների պատճառ լինել։ Աուտոիմուն վիժումների դեպքում կնյոջ օրգանիզմը հարձակվում է աճող սաղմի վրա և խաթարում հղիության նորմալ զարգացումը[65][66]։ Աուտոիմունություն կարող է առաջանալ սաղմի գենետիկ հիվանդությունների հետևանքով, որը ևս վիժելու ռիսկի գործոն է[67]։ Որպես օրինակ՝ ցելիակիան մեծացնում է վիժելու հավանականությունը[24][19]։ Նորմալ իմունային ֆունկցիաների խանգարումը կարող է հանգեցնել հակաֆոսֆոլիպիդային հակամարմինների համախտանիշի առաջացման։ Սա ևս կարող է հղիության ընդհատման հանգեցնել և կրկնվող վիժումներ ունեցող կինը պետքա է հետազոտվի այս հիվանդության համար[19]։ Սովորութային վիժումների 15%-ը կապված են իմունոլոգիական գործոնների հետ[19]։ Հակաթիրոիդային հակամարմինների առկայությունը ևս կապված է վիժման ռիսկի աճի հետ[68]։ Համակարգային կարմիր գայլախտը ևս մեծացնում է վիժելու հավանականությունը[69]։

Անատոմիական դեֆեկտներ և վնասվածքներ

խմբագրել

3 և ավելի վիժում ունեցած կանանց 15%-ն ունեցել է արգանդի կառուղվածքի հետ կապված որևէ խնդիր[19]։ Արգանդի կառուցվածքն ազդում է հղիություն կրելու ունակության վրա։ Անատոմիական խանգարումները կարող են լինել բնածին։

Արգանդի կառուցվածքի խանգարման
տեսակը 		Այդ դեֆեկտի հետ ասոցացված
վիժելու ռիսկը 		Աղբյուրները
Երկեղջյուր արգանդ 40–79% [19][23]
Խտրոցավոր կամ Միաեղջյուր արգանդ 34–88% [19]
Աղեղնաձև արգանդ անհայտ [19]
Երկակի արգանդ 40% [19]
Ֆիբրոիդ հյուսվածք արգանդում անհայտ [25]

Որոշ կանանց մոտ առաջանում է վզիկային անբավարարություն՝ այսինքն արգանդի վզիկը չի կարողանում փակ մնալ ամբողջ հղիության ընթացքում[26][32]։ Այն չի առաջացնում առաջին եռամսյակի վիժումներ։ Այն մեծացնում է 2-րդ եռամսյակի վիժումների ռիսկը։ Այն ախտորոշվում է հղիության 16-18-րդ շաբաթներում վաղաժամ ծննդաբերության դեպքում[19]։ 2-րդ եռամսյակում վիժելու պատճառներից են նաև տրավմաները[19]։

Ծխելը

խմբագրել

Ծխողներն ունեն վիժման ավելի բարձր ռիսկ[31][32]։ Ռիսկը մեծանում է երկու ծնողների ծխելու դեպքում էլ, սակայն ավելի վնասակար է ծխախոտի օգտագործումը հղի կնոջ կողմից[33]։

Առավոտյան սրտխառնոց

խմբագրել

Հղիության սրտխառնոցն ու փոխումը կապված են վիժելու ցածր ռիսկի հետ։ Սրտխառնոցի ու փսխման պատճառները շատ են ուսումնասիրվել, սակայն այս հարցում համաձայնություն դեռևս չկա[70]։ Հնարավոր է, որ այն պաշտպանական մեխանիզմ է, որը թույլ չի տալիս որ կնոջ ստացած այնպիսի սննդանյութերը, որոնք կարող են վնասակար լինել պտղի համար, անցնեն արյան շրջանառություն։ Գուցե հենց դա է պատճառը որ առավոտյան սրտխառնոց և փսխում ունեցող կանանց մոտ նվազած է վիժելու հավանականությունը[71] :

Քիմիական նյութեր և մասնագիտական ճառագայթում

խմբագրել

Քիմիական ու մասնագիտական վնասակար նյութերը կարող են ազդել հղիության ելքի վրա։ Իհարկե շատ դեպքերում ազդող նյութի ու դրա էֆեկտի միջև կապը կարող է այդպես էլ չհայտնաբերվել։ Վիժման ռիսկը մեծացնող քիմիական նյութերն են DDT-ն, կապարը, ֆորմալդեհիդը, բենզենը և էթիլենի օքսիդը։ Տեսաէկրաններն ու ուլտրաձայնային ալիքները որևէ ազդեցություն չունեն վիժման ռիսկի վրա։ Ատամնաբուժարաններում որպես անզգայացնող միջոց օգտագործվող է ազոտի օքսիդը, եթե կիրառվում է առանց գազի մաքրման տեխնոլոգիայի, մեծացնում է վիժման ռիսկը։ Հականեոպլաստիկ քիմիոթերապևտիկ նյութերի հետ աշխատող կանանց մոտ ևս վիժման ռիսկը մի փոքր բարձր է։ Կոսմետոլոգների մոտ վիժման ռիսկը մեծացած չէ[19]։

Այլ

խմբագրել

Ալկոհոլը մեծացնում է վիժման ռիսկը[25]։ Պրոգեստերոնի էֆեկտիվությունը վիժման կանխարգելման գործում չի ապացուցվել[72]։ Կոկայինի կիրառումը մեծացնում է վիժման ռիսկը[31]։ Որոշ ինֆեկցիաներ ևս կապված էն վիժման ռիսկի մեծացման հետ։ Դրանցից են ուրեապլազման, միկոպլազման, B-խմբի ստրեպտակոկերը, ՄԻԱՎ-ը և սիֆիլիսը։ Խլամիդիան, կամպիլոբակտերը և տոքսոպլազման վիժման ռիսկի մեծացում չեն առաջացնում[38]։

Ախտորոշում

խմբագրել

Արյունահոսության և/կամ ցավի առկայության դեպքում իրականացվում է հեշտոցային ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Եթե չի հայտնաբերվում տեսանելի ներարգանդային հղիություն, իրականացվում են լաբորատոր հետազոտություններ (մարդու β խորիոնային գոնադոտրոպին)՝ բացառելու համար արտարգանդային հղիությունը, որը կյանքին սպառնացող իրավիճակ է[73][74]։

Եթե առկա են զարկերակային թերճնշում, հաճախասրտություն և անեմիա, արտարգանդային հղիության ժխտումը շատ կարևոր է[74]։

Վիժումը կարող է ախտորոշվել մանկաբարձական ուլտրաձայինային հետազոտության միջոցով, կամ հետազոտելով արտանկած հյուսվածքը։ Միկրոսկոպիկ հետազոտության ժամանակ փնտրում են բեղմնավորման արդյունք հանդիսացող հյուսվածքներ։ Դրանք ներառում են խորիոնի թավիկները, տրոֆոբլաստը, պտղամասերը և էնդոմետրիումի գեստացիոն փոփոխությունները։ Եթե մեկից ավել վիժումների դեպքում սաղմի/պտղի մոտ հայտնաբերվում են քրոմոսոմալ անոմալիաներ, անհրաժեշտ է իրականացնել երկու ծնողների գենետիկ հետազոտություն[75]։

Ուլտրաձային հետազոտության կրիտերիաներ

խմբագրել

The New England Journal of Medicine ամսագրի հետազոտությունը, որը հիմնված է ԱՄՆ-ի ուլտրաձայնային հետազոտության մասնագետների կոնսենսուս-հանդիպման վրա, պնդում է, որ վիժման ախտորոշում կարելի է դնել միայն եթե ուլտրաձայնային հետազոտության ժամանակ առկա են հետևյալ կրիտերիաները[76]․

Վիժումն ախտորոշվում է Վիժումը կասկածվում է Աղբյուրներ
Սաղմի երկարությունն առնվազն 7 մմ է և սաղմի մոտ առկա չէ սրտի բաբախ. Սաղմի երկարությունն առնվազն 7 մմ է և սաղմի մոտ առկա չէ սրտի բաբախ. [76][19]
Բուն պտղապարկի երկարությունն առնվազն 25 մմ է և առկա չէ սաղմ. Բուն պտղապարկի երկարությունը 16–24 մմ է և առկա չէ սաղմ. [76][19]
Սրտի բաբախով սաղմի բացակայությունը առնվազն 2 շաբաթ ուլտրաձայնային հետազոտությունից հետո, որը հայտնաբերել է պտղապարկ՝ առանց դեղնուցապարկի. Սրտի բաբախով սաղմի բացակայությունը 7–13 օր ուլտրաձայնային հետազոտությունից հետո, որը հայտնաբերել է պտղապարկ՝ առանց դեղնուցապարկի. [76][19]
Սրտի բաբախով սաղմի բացակայությունը առնվազն 11 օր ուլտրաձայնային հետազոտությունից հետո, որը հայտնաբերել է պտղապարկ՝ դեղնուցապարկով. Սրտի բաբախով սաղմի բացակայությունը 7–10 օր ուլտրաձայնային հետազոտությունից հետո, որը հայտնաբերել է պտղապարկ՝ դեղնուցապարկով. [76][19]
Վերջին դաշտանային ցիկլից առնվազն 6 շաբաթ անց սաղմի բացակայություն. [76][19]
Ամնիոտիկ պարկը հայտնաբերվում է դեղնուցապարկին հարակից հատվածում՝ առանց տեսանելի սաղմի․ [76][19]
Դեղնուցապարկն առավել քան 7 մմ է. [76][19]
Սաղմի չափերի համեմատ փոքր պտղապարկ (պտղապարկի և սաղմի երկարության տարբերությունը՝ 5մմ-ից փոքր). [76][19]

Դասակարգում

խմբագրել

Վիժման ռիսկ է հանդիսանում ցանկացած արյունահոսություն՝ հղիության ընթացքում, նախքան պտղի ինքնուրույն կենսունակ լինելը, ինչը պետք է գնահատվի։ Հետազոտությունների ժամանակ կարող է պարզվել, որ պտուղը իր տեղում է, կենսունակ և որ հղիությունը շարունակվում է։

Ոչ սաղմնային հղիությունը (անէմբրիոնիկ հղիություն, կոչվում է նաև «դատարկ պտղապարկ») մի վիճակ է, երբ պտղապարկի զարգացումն ընթանում է նորմալ, իսկ դրանում սաղմը կամ բացակայում է, կամ դրա աճը դադարել է։ Այս երևույթը կազմում է վիժումների դեպքերի մոտ կեսը։ Վիժման մյուս բոլոր տեսակները դասակարգվում են որպես սաղմնային վիժումներ, քանի որ պտղապարկում առկա է լինում սաղմ։ Սաղմնային վիժումների մոտ կեսի դեպքում առկա է լինում անէուպլոիդիա (քրոմոսոմների ոչ-նորմալ քանակ)[38]։

Վիժումը դառնում է անխուսափելի, եթե առաջանում է արգանդի վզիկի բացվածք[77], սակայն պտուղը դեռ տեղում է։ Սա սովորաբար ավարտվում է լրիվ վիժումով։ Պտուղը կարող է ունենալ կամ չունենալ սրտի բաբախ։

 
Հեշտոցային սոնոգրաֆիա՝ ծանր արյունահոսությունից հետո, որն առաջացել է ներարգանդային հղիություն ունեցող կնոջ մոտ, ինչը հաստատվել էր նախկին ուլտրաձայնային հետազոտությամբ։Առկա է արգանդի պատերի որոշակի լայնացում, սակայն չկա պտղապարկի առկայության որևէ նշան, հետևաբար այս դեպքում ախտորոշվել է լրիվ վիժում։

Վիժումը համարվում է ավարտված, երբ բեղմնավորման բոլոր արգասիքներն արտամղված են լինում․ դրանք կարող են լինել տրոֆոբլաստը, խորիոնային թավիկները, պտղապարկը, դեղնուցապարկը և սաղմը, իսկ հղիության ավելի ուշ փուլերում՝ պտուղը, պորտալարը, ընկերքը, ամնիոտիկ հեղուկը և պտղաթաղանթները։ Եթե հղիության թեստը դեռ դրական է, մինչ հեշտոցային սոնոգրաֆիան հայտնաբերում է դատարկ արգանդ, ապա խոսքը գնում է անհայտ տեղակայման հղիության մասին։ Այդ դեպքում անհրաժեշտ կլինի իրականացնել հղիության ևս մի քանի թեստ՝ հաստատելու համար հղիության առկայությունը՝ նկատի ունենալով արտարգանդային հղիության հնարավորությունը։

 
Հեշտոցային սոնոգրաֆիա՝ բեղմնավորման որոշ արգասիքների առկայությամբ արգանդի վզիկում (նկարի ձախ կողմում) և պտղապարկի մնացորդներով՝ արգանդի հատակում, ինչը վկայում է անավարտ վիժման մասին։

Վիժումը համարվում է անավարտ, եթե բեղմնավորման մի շարք արգասիքներ արդեն արտամղվել են, իսկ մյուսները մնում են արգանդի խոռոչում[78]։ Սակայն արգանդի խոռոչի լայնացումը, որը հայտնաբերվում է հեշտոցային սոնոգրաֆիայի ժամանակ, կարող է պարզապես էնդոմետրիումի փոփոխությունների կամ պոլիպի հետևանք լինել։ Դոպլեր-սոնոգրաֆիայի կիրառումը կարող է հեշտացնել բեղմնավորման որոշ արգասիքների հայտնաբերումը արգանդի խոռոչում[79]։ Անհասկանալի դեպքերում պետք է ժխտել արտարգանդային հղիությունը՝ կատարելով մարդու խորիոնային գոնադոտրոպինի շարունակական չափումներ[79]։

 
13-շաբաթական պտուղ, առանց սրտի բաբախի, որը տեղակայված է արգանդում (ձգձգվող կամ թերի վիժում)

Չկայացած վիժումն այն դեպքն է, երբ սաղմը կամ պտուղը մահացել է, սակայն դեռ չի արտամղվել։ Այս երևույթը կոչվում է նաև ձգձգվող վիժում, լուռ վիժում կամ չկայացած աբորտ[80][81]։

Սեպտիկ վիժման դեպքում անավարտ կամ չկայացած վիժումների ժամանակ արգանդի խոռոչում մնացած սաղմնային մնացորդները ինֆեկցվում են, ինչը պարունակում է վարակի տարածման և սեպսիսի առաջացման մեծ ռիսկ, ինչը կարող է մահացու լինել[38]։

Կրկնվող (սովորութային) վիժումը մի քանի հաջորդական վիժումների առկայությունն է։ Կախված կրկնվող վիժումների թվից ախտորոշումը կարող է փոխվել[38]։ Եթե վիժումների թիվը կազմում է տվյալ կնոջ հղիությունների թվի մինչև 15%-ը, ապա համարվում է, որ այդ վիժումներն իրարից անկախ դեպքեր են[82], այդ դեպքում 2 հաջորդական վիժման հավանականությունը 2,25% է, իսկ 3 հաջորդական վիժումներինը՝ 0,34%։ 2 վիժում ունեցած կանանց մեծամանությունը (85%) հետագայում կարողանում են նորմալ բեղմնավորվել և ծննդաբերել[82]։

Վիժման ախտանիշները փոփոխվում են կախված հղիությն ժամկետից։ Վիժումների մեծ մասի դեպքում առկա է լինում ուժեղ ցավ։ Հեշտոցից հեռացող արյան մակարդուկներն ու բեղմնավորման արգասիքները հղիության ժամկետից կախված մեծանում են։ Հղիության 13-րդ շաբաթվանից հետո մեծ է ընկերքի՝ արգանդի խոռոչում մնալու ռիսկը[83]։

Կանխարգելում

խմբագրել

Վիժման կանխարգելումը կարող է երբեմն սահմանափակվել միայն ռիսկի գործոնների անբարենպաստ ազդեցությունները նվազեցնելով[12]։ Սա կարող է ներառել լավ նախածննդյան խնամքը, թմրադեղերի և ալկոհոլի չօգտագործումը, վարակային հիվանդությունների կանխարգելումը, ռենտգեն-հետազոտություններից խուսափելը[12]։ Վիժման պատճառի հայտնաբերումը կարող է օգնել կանխել հետագա վիժումները, հատկապես կրկնվող վիժումների դեպքում։ Հաճախ մարդը շատ քիչ բան կարող է անել վիժումը կանխարգելելու համար[12]։ Վիտամինների օգտագործումը հղիանալուց առաջ և հղիության ընթացքում կապ չունեն վիժման ռիսկի հետ[84]։ Պրոգեստերոնը մի փոքր նվազեցնում է վիժելու հավանականությունը՝ սովորութային կրելախախտ ունեցող կանանց մոտ[85]։

Ռիսկի չկառավարվող գործոններ

խմբագրել

Վիժումը կանխարգելելու համար պետք է հաշվի առնել.

  • Իմունային համակարգի վիճակ[65][66]
  • Քիմիական և այլ վնասակար նյութերի ազդեցություն[19]
  • Անատոմիական դեֆեկտներ[19][23]
  • Անբուժելի հիվանդություններ[19][27]
  • Նախկինում ստացած քիմիաթերապիա և ճառագայթային թերապիա
  • Դեղորյք[19][51][52][53][54][55]
  • Վիրաբուժական պատմություն[19]
  • Էնդոկրին խանգարումներ[19][87]Կաղապար:Update inline
  • Գենային անոմալիաներ[19][23]

Ռիսկի կառավարելի գործոններ

խմբագրել

Նորմալ քաշը և լավ նախածննդյան խնամքը կարող են նվազեցնել վիժելու ռիսկը[25]։ Ռիսկի որոշ գործոններ կարող են նվազագույնի հասցվել դադարեցնելով հետևյալները.

  • Ծխելը[25][31][33]
  • Կոկաինի օգտագործումը[31]
  • Ալկոհոլի օգտագործումը[25]
  • Վատ սնվելը
  • Միջավայրի՝ վիժում առաջացնող գործոնների հետ առնչությունը[19]
  • Վիժում առաջացնող դեղորայքի կիրառումը[19][25][55]
  • Թմրադեղերի ընդունումը[25]

Վարում

խմբագրել

Հղիության վաղ ժամկետներում վիժող կանանց դեպքում սովորաբար անհրաժեշտ չի լինում դիմել դեղորայքային կամ այլ միջամտությունների և նրանք սովորաբար լավանում են լավ խնամքի արդյունքում[21][88]։ Վաղ ժամկետներում վիժումների մեծամասնությունն ավարտվում է ինքնուրույն, սակայն որոշ դեպքերում կարող է դեղորայքային բուժման կամ բեղմնավորման արգասիքների վակուում-ասպիրացիայի կարիք առաջանալ[89]։ Վիժումը կանխարգելելու համար անկողնային ռեժիմի պահպանումը էֆեկտիվություն ցույց չի տվել[90][19]։ Վիժած կանանց վիճակը լավանում է նաև նրբանկատ բժշկական մոտեցումից և խոսքերից։ Սթրեսի մի զգալիս մասը կարելի է հաղթահարել, եթե բժիշկը բացատրի կնոջը/զույգին, որ իրենք մեղավոր չեն կատարվածի համար և չպետք է իրենք իրենց մեղադրեն[91]։

Վիժումից հետո հակառեզուս (Rho(D)) իմունոգլոբուլինի ներմուծման արդյունավետությունը դեռ պարզ չէ[92]։ Մեծ Բրիտանիայում հակառեզուս հակամարմնի ներմուծումը խորհուրդ է տրվում եթե կինը վիժել է հղիության 12-րդ շաբաթվանից հետո, կամ եթե վիժումը սկսվել է 12-րդ շաբաթվանից առաջ սակայն անհրաժեշտ է կատարել վիրահատական միջամտություն[93]։

Մեթոդներ

խմբագրել

Լրիվ վիժման դեպքում բուժում անհրաժեշտ չէ (եթե իհարկե բացառվել է արտարգանդային հղիությունը)։ Անավարտ վիժման, դատարկ պտղապարկի կամ մահացած պտղի դեպքում առկա բուժման 3 տարբերակ․ հիվանդի շարունակական վերահսկողություն, իրականացնել դեղորայքային բուժում և իրականացնել վիրաբուժական միջամտություն։ Բուժման բացակայության դեպքում (հիվանդի շարունակական վերահսկողություն) վիժումների մեծամասնությունն (65-80%) ինքնուրույն կավարտվի 2-6 շաբաթվա ընթացքում[94]։ Այս տակտիկան բացառում է դեղամիջողների կամ վիրահատական միջամտության հնարավոր կողմնակի էֆեկտները, սակայն մեծանում է արյունահոսության ռիսկը, որը կարող շտապ վիրահատական միջամտության անհրաժեշտություն առաջացնել[95]։ Մեծանում է նաև անավարտ վիժման ռիսկը։ Դեղորայքային բուժումը հիմնականում իրականացվում է միզոպրոստոլի (պրոստագլանդին) միջոցով, կամ դրա կիրառումով՝ միֆեպրիստոնով նախաբուժում իրականացնելուց հետո[96]։ Այս դեղամիջոցները նպաստում են արգանդի կծկումներին և այնտեղ մնացած հյուսվածքների արտամղմանը։ Այս մեթոդն աշխատում է օրերի ընթացքում՝ դեպքերի 95%-ում։ Կարող է իրականացվել նաև վակուում-ասպիրացիա կամ սուր կյուրետաժ[94]։ Վակուում-ասպիրացիան առավել անվտանգ և լայն տարածում ունեցող մեթոդ է[94]։

Ձգձգվող և թերի վիժում

խմբագրել

Ձգձգվող կամ թերի վիժման դեպքում բուժման մեթոդը կախված է արգանդի խոռոչում մնացած հյուսվածքների քանակից։ Բուժումը կարող է ներառել հյուսվածքի հեռացում՝ վակուում ասպիրացիայի կամ միզոպրոստոլի միջոցով[97][98]։

Հարուցված վիժում

խմբագրել

Այն կանանց դեպքում, ում հղիությունը չի կարելի շարունակել, վիժում են հարուցում որակավորված բժիշկները[99]։ Վիժման ինքնուրույն կամ բժշկական կրթություն չունեցող անձի կողմից հարուցումը վտանգավոր է և կարող է անգամ մայրական մահացության պատճառ դառնալ։ Այս երևույթը շատ երկրներում համարվում է անօրինական և դատապարտվում է հասարակության կողմից[100][101]։

Սեքս

խմբագրել

Որոշ մանկաբարձական-գինեկոլոգիական կազմակերպություններ խորհուրդ են տալիս վիժումից հետո չունենալ սեռական հարաբերություններ՝ նախքան արյունահոսության դադարեցումը[102][103][103][103][104]։

Աջակցություն

խմբագրել

Գինեկոլոգիական որոշ կազմակերպություններ խորհուրդ են տալիս վիժումից հետո 1-2 շաբաթ ձեռնպահ մնալ սեռական հարաբերություններից՝ վարակից խուսափելու նպատակով[104]։ Չկան լիարժեք ապացույցներ, որ հակաբիոտիկների կանխարգելիչ կիրառումն էֆեկտիվ է վիժումից հետո վարակի կանխարգելման համար[104][105][105][106]։

Ելք

խմբագրել

Հոգեբանական և զգացմունքային էֆեկտներ

խմբագրել
 
Վիժած պտուղների, վաղաժամ նորածինների և ծնվելուց հետո վաղ շրջանում մահացած նորածինների գերեզմանատուն

Յուրաքանչյուր կնոջ անձնական զգացողությունները վիժման վերաբերյալ տարբեր են և բազմակի վիժումներ ունեցող կանայք կարող են տարբեր կերպ արձագանքել ամեն հաջորդ դեպքին[107]։

Արևմտյան երկրներում սկսած 1980-ականներից բժիշկները հավաստում են, որ վիժումը մեծ կորուստ է համարվում յուրաքանչյուր հղի կնոջ համար[88]։ Այդ կանանց մոտ վիժումը կարող է հանգեցնել սթրեսի և դեպրեսիայի[74][108][109]։ Այն կարող է ազդեցություն ունենալ ամբողջ ընտանիքի վրա[110]։ Վիժած կանանցից շատերն անցնում սգի պրոցեսի միջով[4][111][112]։ Նախածննդյան կապվածությունը կարող է հաճախ դրսևորվել ծնողական քնքշանքով ու սիրով դեպի դեռևս չծնված երեխան[113]։ Այդպիսի կանանց մոտ վիժումն առաջացնում է խորը հոգեբանական ազդեցություն[4]։ Որոշ կանայք կարող են նույն կերպ ծանր տանել արտարգանդային հղիության ավարտը[25]։ Որոշների մոտ սուգը կարող է շարունակվել շաբաթներ շարունակ։ Այդ կանանց ընտանեկան խնամքի կազմակերպումը կարող է բարդ մարտահրավեր լինել, քանի որ որոշ կանայք նախընտրում են խոսել վիժման թեմայով, իսկ մյուսները նախընտրում են չխոսել դրա մասին՝ համարելով այն ցավոտ և տհաճ։ Հայրը ևս կարող է կորուստի նույն զգացողություններն ունենալ։ Սգի և կորուստի զգացողության արտահայտելը տղամարդկանց մոտ կարող է ավելի բարդ ստացվել։ Որոշ կանայք ի վիճակի են լինում պլանավորել իրենց հաջորդ հղիությունը վիժումից արդեն շաբաթներ անց։ Մյուսների համար հղիության պլանավորումը կարող է դժվարություններ առաջացնել[103][114]։ Որոշ դեպքերում ծնողներին հնարավորություն է տրվում անհաս պտղին անուն տալ։ Նրանց տրվում են հիշատակի իրեր, ինչպիսիք են լուսանկարներն ու ոտնահետքերը։ Որոշները կազմակերպում են թաղման արարողություն։ Որոշներն իրենց ցավն արտահայտում են ծառ տնկելով[115]։

Որոշ առողջապահական կազմակերպություններ խորհուրդ են տալիս վիժումից հետո հետաձգել սեռական կյանքի վերականգնումը։ Դաշտանային ցիկլը սովորաբար վերականգնվում է վիժումից 3-4 ամիս հետո[114]։ Որոշ կանայք դժգոհում են բժիշկների և բուժքույրերի՝ իրենց հանդեպ ցուցաբերած ուշադրությունից ու խնամքից[116]։

Հաջորդող հղիությունները

խմբագրել

Որոշ ծնողներ փորձում են երեխա ունենալ վիժումից հետո որքան հնարավոր է շուտ։ Հղիանալու որոշում կայացնելը կարող է դժվար լինել։ Որոշ պատճառներով ծնողները կարող են շահագրգռված լինել դիտարկել նորից հղիանալու հանգամանքը։ Տարիքով մեծ կանանց դեպքում հնարավոր է կարիք լինի հրատապորեն պլանավորել հաջորդ հղիությունը՝ ելնելով տարիքային առանձնահատկություններից։ Շատ ծնողներ լավատեսորեն են տրամադրվում հաջորդող հղիությունների ելքի հանդեպ։ Որոշները վատատեսորեն են տրամադրվում և փորձում են որքան հնարավոր է մանրամասնորեն հաշվարկել հաջորդ հղիության՝ վիժումով ավարտելու ռիսկը։ Շատ բժիշկներ խորհուրդ են տալիս հղիանալու փորձերը սկսել վիժումից հետո 1 դաշտանային ցիկլ անց։ Այս դեպքում հնարավոր է լինում առավել ճշգրիտ հաշվարկել հնարավոր բեղմնավորման օրերը։ Վիժումից հետո 1-ին դաշտանային ցիկլը կարող է լինել սպասվածից շուտ կամ ուշ։ Ծնողներին կարող է խորհուրդ տրվել հաջորդ հղիության համար սպասել ավելի երկար, եթե եղել է ուշ վիժում կամ բշտային հղիություն, կամ կատարվում են հետազոտություններ։ Որոշ ծնողներ սպասում են մոտ 6 ամիս՝ ելնելով իրենց բժշկի խորհրդից[103]։

Կրկին վիժում ունենալու ռիսկը կախված է վիժման պատճառից։ Բշտային հղիությունից հետո մեկ այլ վիժման հավանականությունը շատ ցածր է։ 3-րդ վիժումից հետո հաջորդ հղիության վիժմամբ ավարտվելու ռիսկը չափազանց բարձր է։ Որոշ երկրներում իրականցվում է նախաբեղմնավորման խնամք[103]։

Հետագա սիրտանոթային հիվանդություն

խմբագրել

Վիժումները և սրտի պսակաձև անոթների հիվանդանությունները խիստ ասոցացված են միմյանց հետ, սակայն չի հայտնաբերվել կապ գլխուղեաանոթային հիվանդությունների և վիժումների միջև[117][19]։

Համաճարակաբանություն

խմբագրել

Այն կանանց մոտ, ովքեր արդեն տեղյակ են, որ հղի են, վիժելու հավանականությունը 10-20% է, իսկ բեղմնավորված զիգոտի դեպքում (երբ դեռ հղիության նշաններ չկան)՝ 30-50%[1][8][38][88]։ 2012 թվականին իրականացված հետազոտության համաձայն հղիության 5-20-րդ շաբաթների ընթացքում վիժման հավանականությունը 11-22% է[118]։ Մինչև հղիության 13-րդ շաբաթը վիժման հավանականությունը յուրաքանչյուր շաբաթվա համար կազմում է 2%, իսկ սկսած 14-րդ շաբաթվանից՝ 1% յուրաքանչյուր շաբաթվա համար։ Այդ հավանականությունը գնալով նվազում է մինչև հղիության 20-րդ շաբաթը[118]։

Հաճախականությունների տատանումը պայմանավորված է նրանով, որ շատ կանայք վիժում են վաղ ժամկետում՝ նախքան իմանալը, որ հղի են[118]։ Այն կանայք, ում մոտ վիժումը դրսևորվում է արյունահոսությամբ, առավել հաճախ են դիմում բժշկի, քան հղիության վաղ ժամկետներում,ա առանց արյունահոսության վիժող կանայք[118][118]։

Վիժման հավանականությունն աճում է երկու ծնողների տարիքի հետ[118][119][120]։ Դանիայի տեղական հետազոտությունը պարզել է, որ 22 տարեկանում վիժման հավանականությունը 9-11% է, իսկ 48 տարեկանում՝ 84%[121]։ Մեկ այլ հետազոտության համաձայն 40 տարեկանից հետո վիժման հավանականությունը կրկնապատկվում է[5][38]։

Տերմինոլոգիա

խմբագրել

Այն ընտանիքներում, որտեղ վիժումն առաջացնում է ամենածանր հոգեբանական հետևանքները, վիժումը համարում են երեխայի կորուստ, այլ ոչ թե սաղմի կամ պտղի[91], և առողջապահական համակարգի աշխատողները ստիպված են լինում ընդունել և հարգել այն տերմինը, որն առավել ընդունելի է պացիենտի համար։ Կան տերմիններ, որոնք կարող են խոցել կամ վիրավորել պացիենտին։ Վիժած հղիների մոտ առավել հաճախ սթերս առաջացնող տերմիններն են․

  • սպոնտան աբորտ՝ վիժման փոխարեն
  • սովորութային վիժում՝ երեխայի կրկնվող կորստի փոխարեն
  • բեղմնավորման արդյունք՝ երեխայի փոխարեն
  • բեղմնավորված ձվաբջջի կորուստ՝ վաղաժամկետ վիժման փոխարեն
  • վզիկի անբավարարություն՝ վզիկի թուլության փոխարեն
  • բեղմնավորան արգասիքների վիրաբուժական էվակուացիա՝ վիժման վիրահատական վարման փոխարեն[91]։

Հղիության կորուստը ընդարձակ տերմին է, որը ներառում է վիժումը, արտարգանդային հղիությունը և բշտային հղիությունները[91]։ Սաղմի մահ տերմինն ընդունված է շատ երկրներում և օգտագործվում է տարբեր կոնտեքստներում[122][123][124]։ 26-րդ շաբաթից հետո վիժումը բնորոշվում է որպես վաղաժամ ծննդաբերություն[122]։ Մեծ Բրիտանիայի օրենքների համաձայն բոլոր վաղաժամ ծննդաբերությունները պետք է գրանցվեն[125], սակայն դա չի վերաբերվում վիժումներին։

Պատմություն

խմբագրել

Վիժումը նկարագրող բժշկական տերմինները փոխվել են ժամանակի ընթացքում[126]։ Նախքան 1980-ականները, բժիշկները վիժումն անվանում էին սպոնտան աբորտ, իսկ հղիության արհեստական ընդհատումը՝ ինդուկցված աբորտ[126][127]։ 1980-19900-ականներին բժիշկները սկսեցին առավել մեծ ուշադրություն դարձնել վաղ ժամկետում հղիության ընդհատմանը տրվող տերմինին։ Որոշ մասնագետներ առաջարկեցին «կրելախախտ» բառը՝ հիմնավորելով այն նրանով, որ դա ավելի հարգալից է պացիենտի հանդեպ և նվազ սթրեսային[128][129]։ Այս փոփոխությունն աջակցություն ստացավ Մեծ Բրիտանիայի մասնագետների կողմից 1990-ականներին[129]։

Հասարակություն և մշակույթ

խմբագրել

Հասարակության վերաբերմունքը վիժումների հանդեպ փոխվել է ժամանակի ընթացքում[107]։ 20-րդ դարի սկզբնական շրջանում առավել մեծ ուշադրություն էր հատկացվում մոր ֆիզիկական առողջությանը և այն բարդություններին, որոնք կարող էին առաջանալ վիժման հետևանքով[107]։ Կային նաև այլ արձագանքներ՝ կապված անցանկալի հղիությունից ազատվելու և բժշկական միջամտության ծախսերի հետ[107]։ 1940-ականներին և 1950-ականներին մարդիկ վիժումներին վերաբերվում էին դրականորեն, քանի որ համարվում էր, որ վիժում տեղի է ունենում, եթե պտուղն ունի որոշակի դեֆեկտներ և հետևաբար ընտանիքը «փրկվում էր» հաշմանդամություն ունեցող երեխա խնամելուց[107]։ 20-րդ դարի կեսերին, չնայած մի փոքր սթրեսային լինելուն, այնուամենայնիվ վիժումը համարվում էր օրհնություն և նոր ու առողջ երեխաներ ունենալու հնարավորություն[107]։ Վիժումների մասին լրատվական հրապարակումները սովորաբար ավարտվում էին ցուցադրելով առողջ երեխայի, հիմնականում տղայի, որն իբր հաջորդել է վիժմանը[107][126][130][131][132]

Այլ կենդանատեսակներ

խմբագրել

Վիժում տեղի ունենում բոլոր այն կենդանատեսակների մոտ, որոնք հղիություն են տանում։ Կենդանիների վիժման համար կան ռիսկի մի շարք գործոններ։ Օրինակ ոչխարների մոտ վիժում հաճախակի առաջանում է դռան տակ մնալու կամ շների կողմից հետապնդվելու պատճառով[133]։ Կովերի մոտ վիժման պատճառ կարող են լինել այնպիսի վարակիչ հիվանդություններ, ինչպիսիք են բրուցելյոզը կամ կամպիլոբակտերը, սակայն դրանք հիմնականում կառավարվում են պատվաստումների միջոցով[134]։

Որոշ այլ հիվանդություններ ևս մեծացնում են կենդանատեսակների վիժման հավանականությունը։ Որոշ կենդանիների մոտ վիժում առաջանում է երբ նրանց արուի փոխարեն հայտնվում է նոր արու[135]։ Այս երևույթը ստացել է Բրյուսի էֆեկտ անվանումը։ Ապացուցվել է այն էգ մկները, ում մոտ արձանագրվում են վիժումներ, օտար արուների հետ անցկացնում են նշանակալիորեն ավելի շատ ժամանակ, քան այն էգերը, ում մոտ վիժումներ չեն դիտվում[136]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 The Johns Hopkins Manual of Gynecology and Obstetrics (4 ed.). Lippincott Williams & Wilkins. 2012. էջեր 438–439. ISBN 9781451148015. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  2. ↑ «What is pregnancy loss/miscarriage?». www.nichd.nih.gov/. 2013 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  3. ↑ «Stillbirth: Overview». NICHD. 2014 թ․ սեպտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Robinson GE (2014 թ․ հունվար). «Pregnancy loss». Best Practice & Research. Clinical Obstetrics & Gynaecology. 28 (1): 169–78. doi:10.1016/j.bpobgyn.2013.08.012. PMID 24047642.
  5. ↑ 5,0 5,1 Radford EJ, Hughes M (2015 թ․ հունիս). «Women's experiences of early miscarriage: implications for nursing care». Journal of Clinical Nursing. 24 (11–12): 1457–65. doi:10.1111/jocn.12781. PMID 25662397.
  6. ↑ «What are the symptoms of pregnancy loss/miscarriage?». www.nichd.nih.gov/. 2013 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 «Glossary | womenshealth.gov». womenshealth.gov. 2017 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.  This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 «How many people are affected by or at risk for pregnancy loss or miscarriage?». www.nichd.nih.gov. 2013 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Oliver A, Overton C (2014 թ․ մայիս). «Diagnosis and management of miscarriage». The Practitioner. 258 (1771): 25–8, 3. PMID 25055407.
  10. ↑ 10,0 10,1 Vaiman D (2015). «Genetic regulation of recurrent spontaneous abortion in humans». Biomedical Journal. 38 (1): 11–24. doi:10.4103/2319-4170.133777. PMID 25179715.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  11. ↑ «How do health care providers diagnose pregnancy loss or miscarriage?». www.nichd.nih.gov/. 2013 թ․ հուլիսի 15. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 «Is there a cure for pregnancy loss/miscarriage?». www.nichd.nih.gov/. 2013 թ․ հոկտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 «What are the treatments for pregnancy loss/miscarriage?». www.nichd.nih.gov. 2013 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
  14. ↑ Tunçalp O, Gülmezoglu AM, Souza JP (2010 թ․ սեպտեմբեր). «Surgical procedures for evacuating incomplete miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (9): CD001993. doi:10.1002/14651858.CD001993.pub2. PMID 20824830.
  15. ↑ National Coordinating Centre for Women's and Children's Health (UK) (2012 թ․ դեկտեմբեր). «Ectopic Pregnancy and Miscarriage: Diagnosis and Initial Management in Early Pregnancy of Ectopic Pregnancy and Miscarriage». NICE Clinical Guidelines, No. 154. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին.
  16. ↑ Garrido-Gimenez C, Alijotas-Reig J (2015 թ․ մարտ). «Recurrent miscarriage: causes, evaluation and management». Postgraduate Medical Journal. 91 (1073): 151–62. doi:10.1136/postgradmedj-2014-132672. PMID 25681385.
  17. ↑ Greaves I, Porter K, Hodgetts TJ, Woollard M (2005). Emergency Care: A Textbook for Paramedics. London: Elsevier Health Sciences. էջ 506. ISBN 978-0-7020-2586-0. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 26-ին.
  18. ↑ «How do health care providers diagnose pregnancy loss or miscarriage?». www.nichd.nih.gov. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 19,14 19,15 19,16 19,17 19,18 19,19 19,20 19,21 19,22 19,23 19,24 19,25 19,26 19,27 19,28 19,29 19,30 19,31 19,32 19,33 19,34 19,35 19,36 19,37 19,38 19,39 19,40 19,41 19,42 19,43 19,44 19,45 Hoffman
  20. ↑ 20,0 20,1 Li L, Dou L, Leung PC, Wang CC (2012 թ․ մայիս). «Chinese herbal medicines for threatened miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (5): CD008510. doi:10.1002/14651858.cd008510.pub2. PMID 22592730.
  21. ↑ 21,0 21,1 «Miscarriage | Miscarriage Symptoms | MedlinePlus». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.  This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  22. ↑ Everett C (1997 թ․ հուլիս). «Incidence and outcome of bleeding before the 20th week of pregnancy: prospective study from general practice». BMJ. 315 (7099): 32–4. doi:10.1136/bmj.315.7099.32. PMC 2127042. PMID 9233324.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Ali O, Hakimi I, Chanana A, Habib MA, Guelzim K, Kouach J, և այլք: (2015). «[Term pegnancy on septate uterus: report of a case and review of the literature]». The Pan African Medical Journal. 22: 219. doi:10.11604/pamj.2015.22.219.7790. PMC 4760728. PMID 26955410.
  24. ↑ 24,0 24,1 Tersigni C, Castellani R, de Waure C, Fattorossi A, De Spirito M, Gasbarrini A, և այլք: (2014). «Celiac disease and reproductive disorders: meta-analysis of epidemiologic associations and potential pathogenic mechanisms». Human Reproduction Update. 20 (4): 582–93. doi:10.1093/humupd/dmu007. PMID 24619876.
  25. ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 25,16 Choices, NHS (2017 թ․ դեկտեմբերի 7). «Miscarriage - Causes - NHS Choices». www.nhs.uk.
  26. ↑ 26,0 26,1 American College of Obstetricians Gynecologists (2014 թ․ փետրվար). «ACOG Practice Bulletin No.142: Cerclage for the management of cervical insufficiency». Obstetrics and Gynecology. 123 (2 Pt 1): 372–9. doi:10.1097/01.AOG.0000443276.68274.cc. PMID 24451674.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Lis R, Rowhani-Rahbar A, Manhart LE (2015 թ․ օգոստոս). «Mycoplasma genitalium infection and female reproductive tract disease: a meta-analysis». Clinical Infectious Diseases. 61 (3): 418–26. doi:10.1093/cid/civ312. PMID 25900174.
  28. ↑ Tabor A, Alfirevic Z (2010). «Update on procedure-related risks for prenatal diagnosis techniques». Fetal Diagnosis and Therapy. 27 (1): 1–7. doi:10.1159/000271995. PMID 20051662.
  29. ↑ 29,0 29,1 Agarwal K, Alfirevic Z (2012 թ․ օգոստոս). «Pregnancy loss after chorionic villus sampling and genetic amniocentesis in twin pregnancies: a systematic review». Ultrasound in Obstetrics & Gynecology. 40 (2): 128–34. doi:10.1002/uog.10152. PMID 22125091.
  30. ↑ 30,0 30,1 Alfirevic Z, Navaratnam K, Mujezinovic F (2017 թ․ սեպտեմբեր). «Amniocentesis and chorionic villus sampling for prenatal diagnosis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. John Wiley & Sons, Ltd. 9: CD003252. doi:10.1002/14651858.cd003252.pub2. PMC 6483702. PMID 28869276.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Ness RB, Grisso JA, Hirschinger N, Markovic N, Shaw LM, Day NL, Kline J (1999 թ․ փետրվար). «Cocaine and tobacco use and the risk of spontaneous abortion». The New England Journal of Medicine. 340 (5): 333–9. doi:10.1056/NEJM199902043400501. PMID 9929522.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Choices, NHS. «Miscarriage - Causes - NHS Choices». www.nhs.uk. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Venners SA, Wang X, Chen C, Wang L, Chen D, Guang W, և այլք: (2004 թ․ մայիս). «Paternal smoking and pregnancy loss: a prospective study using a biomarker of pregnancy». American Journal of Epidemiology. 159 (10): 993–1001. doi:10.1093/aje/kwh128. PMID 15128612.
  34. ↑ Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Gaskins AJ, Farland LV, Terry KL, Zhang C, Missmer SA (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Contributions of the Nurses' Health Studies to Reproductive Health Research». American Journal of Public Health. 106 (9): 1669–76. doi:10.2105/AJPH.2016.303350. PMC 4981818. PMID 27459445.(review)
  35. ↑ Acién P, Acién M (2016 թ․ հունվարի 1). «The presentation and management of complex female genital malformations». Human Reproduction Update. 22 (1): 48–69. doi:10.1093/humupd/dmv048. PMID 26537987.
  36. ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 10-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 Rosenthal, M. Sara (1999). «The Second Trimester». The Gynecological Sourcebook. WebMD. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  38. ↑ 38,00 38,01 38,02 38,03 38,04 38,05 38,06 38,07 38,08 38,09 Cunningham F, Leveno KJ, Bloom SL, Spong CY, Dashe JS, Hoffman BL, Casey BM, Sheffield JS (2013). «Abortion». Williams Obstetrics. McGraw-Hill. էջ 5.
  39. ↑ «Blighted Ovum: Symptoms, Causes and Prevention». American Pregnancy Association (English). 2012 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  40. ↑ «Blighted ovum: What causes it?». Mayo Clinic. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  41. ↑ Wilcox AJ, Baird DD, Weinberg CR (1999 թ․ հունիս). «Time of implantation of the conceptus and loss of pregnancy». The New England Journal of Medicine. 340 (23): 1796–9. doi:10.1056/NEJM199906103402304. PMID 10362823.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  42. ↑ Condous, edited by Tom Bourne, George (2006). Handbook of early pregnancy care. London: Informa Healthcare. էջեր 28–29. ISBN 9780203016213. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. {{cite book}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  43. ↑ Kajii T, Ferrier A, Niikawa N, Takahara H, Ohama K, Avirachan S (1980). «Anatomic and chromosomal anomalies in 639 spontaneous abortuses». Human Genetics. 55 (1): 87–98. doi:10.1007/BF00329132. PMID 7450760.
  44. ↑ «Pregnancy Over Age 30». MUSC Children's Hospital. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  45. ↑ Wahabi HA, Fayed AA, Esmaeil SA, Al Zeidan RA (2011 թ․ դեկտեմբեր). Wahabi HA (ed.). «Progestogen for treating threatened miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD005943. doi:10.1002/14651858.CD005943.pub4. PMID 22161393. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  46. ↑ Bukulmez O, Arici A (2004 թ․ դեկտեմբեր). «Luteal phase defect: myth or reality». Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 31 (4): 727–44, ix. doi:10.1016/j.ogc.2004.08.007. PMID 15550332.
  47. ↑ Bray I, Gunnell D, Davey Smith G (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Advanced paternal age: how old is too old?». Journal of Epidemiology and Community Health. 60 (10): 851–3. doi:10.1136/jech.2005.045179. PMC 2566050. PMID 16973530.
  48. ↑ Balogun OO, da Silva Lopes K, Ota E, Takemoto Y, Rumbold A, Takegata M, Mori R (2016 թ․ մայիս). «Vitamin supplementation for preventing miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (5): CD004073. doi:10.1002/14651858.cd004073.pub4. PMID 27150280.
  49. ↑ Fred F. Ferri (2017). Ferri's Clinical Advisor 2017. Elsevier. էջ 1198. ISBN 978-0-323-28048-8.
  50. ↑ Sumita Mehta; Bindiya Gupta (2018). Recurrent Pregnancy Loss. Springer. էջ 185. ISBN 978-981-10-7337-3.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Ross LE, Grigoriadis S, Mamisashvili L, Vonderporten EH, Roerecke M, Rehm J, և այլք: (2013 թ․ ապրիլ). «Selected pregnancy and delivery outcomes after exposure to antidepressant medication: a systematic review and meta-analysis». JAMA Psychiatry. 70 (4): 436–43. doi:10.1001/jamapsychiatry.2013.684. PMID 23446732.
  52. ↑ 52,0 52,1 Broy P, Bérard A (2010 թ․ հունվար). «Gestational exposure to antidepressants and the risk of spontaneous abortion: a review». Current Drug Delivery. 7 (1): 76–92. doi:10.2174/156720110790396508. PMID 19863482.
  53. ↑ 53,0 53,1 Nakhai-Pour HR, Broy P, Bérard A (2010 թ․ հուլիս). «Use of antidepressants during pregnancy and the risk of spontaneous abortion». CMAJ. 182 (10): 1031–7. doi:10.1503/cmaj.091208. PMC 2900326. PMID 20513781.
  54. ↑ 54,0 54,1 Yonkers KA, Blackwell KA, Glover J, Forray A (2014 թ․ հունվարի 1). «Antidepressant use in pregnant and postpartum women». Annual Review of Clinical Psychology. 10 (1): 369–92. doi:10.1146/annurev-clinpsy-032813-153626. PMC 4138492. PMID 24313569.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 Dalke KB, Wenzel A, Kim DR (2016 թ․ հունիս). «Depression and Anxiety During Pregnancy: Evaluating the Literature in Support of Clinical Risk-Benefit Decision-Making». Current Psychiatry Reports. 18 (6): 59. doi:10.1007/s11920-016-0698-x. PMID 27091646.
  56. ↑ Grundy SM, Stone NJ, Bailey AL, Beam C, Birtcher KK, Blumenthal RS, և այլք: (2019 թ․ հունիս). «2018 AHA/ACC/AACVPR/AAPA/ABC/ACPM/ADA/AGS/APhA/ASPC/NLA/PCNA Guideline on the Management of Blood Cholesterol: Executive Summary: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines». Journal of the American College of Cardiology. 73 (24): 3168–3209. doi:10.1016/j.jacc.2018.11.002. PMID 30423391.
  57. ↑ Racicot K, Mor G (2017 թ․ մայիս). «Risks associated with viral infections during pregnancy». The Journal of Clinical Investigation. 127 (5): 1591–1599. doi:10.1172/JCI87490. PMC 5409792. PMID 28459427.
  58. ↑ 58,0 58,1 Bozzo P, Narducci A, Einarson A (2011 թ․ մայիս). «Vaccination during pregnancy». Canadian Family Physician. 57 (5): 555–7. PMC 3093587. PMID 21571717.
  59. ↑ «Pregnancy Guidelines and Recommendations by Vaccine | CDC». www.cdc.gov. 2019 թ․ ապրիլի 19. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  60. ↑ 60,0 60,1 Jakubowicz DJ, Iuorno MJ, Jakubowicz S, Roberts KA, Nestler JE (2002 թ․ փետրվար). «Effects of metformin on early pregnancy loss in the polycystic ovary syndrome». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 87 (2): 524–9. doi:10.1210/jc.87.2.524. PMID 11836280.
  61. ↑ 61,0 61,1 Khattab S, Mohsen IA, Foutouh IA, Ramadan A, Moaz M, Al-Inany H (2006 թ․ դեկտեմբեր). «Metformin reduces abortion in pregnant women with polycystic ovary syndrome». Gynecological Endocrinology. 22 (12): 680–4. doi:10.1080/09513590601010508. PMID 17162710.
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (2007 թ․ դեկտեմբեր). «Long-term consequences of polycystic ovarian syndrome» (PDF). Green-top Guideline No. 27. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.
  63. ↑ 63,0 63,1 Lilja AE, Mathiesen ER (2006). «Polycystic ovary syndrome and metformin in pregnancy». Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica. 85 (7): 861–8. doi:10.1080/00016340600780441. PMID 16817087.
  64. ↑ «Trying to conceive | womenshealth.gov». womenshealth.gov. 2016 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.  This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  65. ↑ 65,0 65,1 Carp HJ, Selmi C, Shoenfeld Y (2012 թ․ մայիս). «The autoimmune bases of infertility and pregnancy loss». Journal of Autoimmunity (Review). 38 (2–3): J266-74. doi:10.1016/j.jaut.2011.11.016. PMID 22284905.
  66. ↑ 66,0 66,1 Gleicher N, Weghofer A, Barad D (2007). «Female infertility due to abnormal autoimmunity: Frequently overlooked and greatly underappreciated. Part II». Expert Review of Obstetrics & Gynecology. 2 (4): 465–75. doi:10.1586/17474108.2.4.465.
  67. ↑ Gleicher N, Weghofer A, Barad DH (2011 թ․ ապրիլ). «Do chromosomally abnormal pregnancies really preclude autoimmune etiologies of spontaneous miscarriages?». Autoimmunity Reviews. 10 (6): 361–3. doi:10.1016/j.autrev.2010.12.004. PMID 21195806.
  68. ↑ van den Boogaard E, Vissenberg R, Land JA, van Wely M, van der Post JA, Goddijn M, Bisschop PH (2011). «Significance of (sub)clinical thyroid dysfunction and thyroid autoimmunity before conception and in early pregnancy: a systematic review». Human Reproduction Update. 17 (5): 605–19. doi:10.1093/humupd/dmr024. PMID 21622978.
  69. ↑ «Pregnancy and lupus». womenshealth.gov. 2017 թ․ ապրիլի 20. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  70. ↑ Koren G (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Treating morning sickness in the United States--changes in prescribing are needed». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 211 (6): 602–6. doi:10.1016/j.ajog.2014.08.017. PMID 25151184.
  71. ↑ Haviland WA, Prins HE, Walrath, McBride B (2016). «12. Human Adaptation to Changing World». Anthropology: The Human Challenge. Cengage Learning. էջ 31. ISBN 9781305863354.
  72. ↑ Haas DM, Ramsey PS (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Progestogen for preventing miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (10): CD003511. doi:10.1002/14651858.cd003511.pub3. PMID 24173668.
  73. ↑ Condous G, Okaro E, Khalid A, Bourne T (2005 թ․ հունիս). «Do we need to follow up complete miscarriages with serum human chorionic gonadotrophin levels?». BJOG. 112 (6): 827–9. doi:10.1111/j.1471-0528.2004.00542.x. PMID 15924545.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 BMJ Best Practice. «Miscarriage». us.bestpractice.bmj.com. Ida Muslim, Jothi Doraiswamy, Acknowledgements. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  75. ↑ Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG) (2011 թ․ ապրիլ). «The investigation and treatment of couples with recurrent first-trimester and second-trimester miscarriage» (PDF). Green-top Guideline No. 17. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 76,3 76,4 76,5 76,6 76,7 76,8 Doubilet PM, Benson CB, Bourne T, Blaivas M, Barnhart KT, Benacerraf BR, և այլք: (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Diagnostic criteria for nonviable pregnancy early in the first trimester». The New England Journal of Medicine. 369 (15): 1443–51. doi:10.1056/NEJMra1302417. PMID 24106937.
  77. ↑ Stead L, Stead SM, Kaufman M, Suarez L (2006). First Aid for The Obstetrics and Gynecology Clerkship. New York: McGraw-Hill. էջ 138. ISBN 978-0-07-144874-1.
  78. ↑ MedlinePlus (2004 թ․ հոկտեմբերի 25). «Abortion – incomplete». Medical Encyclopedia. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 24-ին.
  79. ↑ 79,0 79,1 Kirk E, Bottomley C, Bourne T (2013). «Diagnosing ectopic pregnancy and current concepts in the management of pregnancy of unknown location». Human Reproduction Update. 20 (2): 250–61. doi:10.1093/humupd/dmt047. PMID 24101604.
  80. ↑ Farquharson RG, Jauniaux E, Exalto N (2005 թ․ նոյեմբեր). «Updated and revised nomenclature for description of early pregnancy events». Human Reproduction. 20 (11): 3008–11. doi:10.1093/humrep/dei167. PMID 16006453.
  81. ↑ Hutchon DJ (1997 թ․ հունիս). «Missed abortion versus delayed miscarriage». British Journal of Obstetrics and Gynaecology. 104 (6): 753. doi:10.1111/j.1471-0528.1997.tb11994.x. PMID 9197887.
  82. ↑ 82,0 82,1 Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (2003 թ․ մայիս). «The investigation and treatment of couples with recurrent miscarriage». Green-top Guideline No. 17. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  83. ↑ Home page at www.birth.com.au (2004 թ․ հոկտեմբեր). «miscarriage». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 3-ին. {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)
  84. ↑ Balogun OO, da Silva Lopes K, Ota E, Takemoto Y, Rumbold A, Takegata M, Mori R (2016 թ․ մայիս). «Vitamin supplementation for preventing miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 5 (5): CD004073. doi:10.1002/14651858.CD004073.pub4. PMID 27150280.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  85. ↑ Wahabi, HA; Fayed, AA; Esmaeil, SA; Bahkali, KH (2018 թ․ օգոստոսի 6). «Progestogen for treating threatened miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8: CD005943. doi:10.1002/14651858.CD005943.pub5. PMC 6513446. PMID 30081430.
  86. ↑ Boomsma CM, Fauser BC, Macklon NS (2008 թ․ հունվար). «Pregnancy complications in women with polycystic ovary syndrome». Seminars in Reproductive Medicine. 26 (1): 72–84. doi:10.1055/s-2007-992927. PMID 18181085.
  87. ↑ Mills JL, Simpson JL, Driscoll SG, Jovanovic-Peterson L, Van Allen M, Aarons JH, և այլք: (1988 թ․ դեկտեմբեր). «Incidence of spontaneous abortion among normal women and insulin-dependent diabetic women whose pregnancies were identified within 21 days of conception». The New England Journal of Medicine. 319 (25): 1617–23. doi:10.1056/NEJM198812223192501. PMID 3200277.
  88. ↑ 88,0 88,1 88,2 Jeve YB, Davies W (2014 թ․ հուլիս). «Evidence-based management of recurrent miscarriages». Journal of Human Reproductive Sciences. 7 (3): 159–69. doi:10.4103/0974-1208.142475. PMC 4229790. PMID 25395740.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  89. ↑ «Understanding early miscarriage». BabyCenter, L.L.C. 2017 թ․ հունվար. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 4-ին.
  90. ↑ McCall CA, Grimes DA, Lyerly AD (2013 թ․ հունիս). «"Therapeutic" bed rest in pregnancy: unethical and unsupported by data». Obstetrics and Gynecology. 121 (6): 1305–8. doi:10.1097/AOG.0b013e318293f12f. PMID 23812466.
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 91,3 Christiansen O (2014). Recurrent pregnancy loss. Chichester, West Sussex, UK: John Wiley & Sons. էջեր 98–99. ISBN 9780470672945. «It is important to bear in mind that some clinical terms can cause great distress and even anger. It is not acceptable to use the term "abortion" for miscarriage, despite its historical clinical prevalence. To the lay person, "abortion" means the elective termination of pregnancy and while they may have no theoretical objections to that procedure, they are likely to be distressed and even angered at its use in their situation. "Miscarriage" (qualified by adjectives such as recurrent, delayed, early, late, etc.) is easily understood and well accepted.»
  92. ↑ Karanth L, Jaafar SH, Kanagasabai S, Nair NS, Barua A (2013 թ․ մարտ). «Anti-D administration after spontaneous miscarriage for preventing Rhesus alloimmunisation». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 3 (3): CD009617. doi:10.1002/14651858.CD009617.pub2. PMID 23543581.
  93. ↑ Royal College of Obstetric and Gynecologists (2011 թ․ մարտ). «The Use of Anti-D Immunoglobulin for Rhesus D Prophylaxis» (PDF). էջ 5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 Kripke C (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Expectant management vs. surgical treatment for miscarriage». American Family Physician. 74 (7): 1125–6. PMID 17039747. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 25-ին.
  95. ↑ Tang OS, Ho PC (2006 թ․ դեկտեմբեր). «The use of misoprostol for early pregnancy failure». Current Opinion in Obstetrics & Gynecology. 18 (6): 581–6. doi:10.1097/GCO.0b013e32800feedb. PMID 17099326.
  96. ↑ Schreiber CA, Creinin MD, Atrio J, Sonalkar S, Ratcliffe SJ, Barnhart KT (2018 թ․ հունիս). «Mifepristone Pretreatment for the Medical Management of Early Pregnancy Loss». The New England Journal of Medicine. 378 (23): 2161–2170. doi:10.1056/NEJMoa1715726. PMC 6437668. PMID 29874535.
  97. ↑ Babigumira JB, Vlassoff M, Ahimbisibwe A, Stergachis A (2015 թ․ հունվարի 1). Debas HT, Donkor P, Gawande A, Jamison DT, Kruk ME, Mock CN (eds.). Surgery for Family Planning, Abortion, and Postabortion Care. Washington (DC): The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank. doi:10.1596/978-1-4648-0346-8_ch7. ISBN 9781464803468. PMID 26741012. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  98. ↑ Calvache JA, Delgado-Noguera MF, Lesaffre E, Stolker RJ (2012 թ․ ապրիլ). «Anaesthesia for evacuation of incomplete miscarriage». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD008681. doi:10.1002/14651858.CD008681.pub2. PMID 22513963.
  99. ↑ Borgatta, L (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Labor Induction Termination of Pregnancy». Global Library of Women's Medicine. GLOWM.10444. doi:10.3843/GLOWM.10444. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  100. ↑ Haddad LB, Nour NM (2009). «Unsafe abortion: unnecessary maternal mortality». Reviews in Obstetrics & Gynecology. 2 (2): 122–6. PMC 2709326. PMID 19609407.
  101. ↑ «Decriminalization of Self-Induced Abortion - ACOG». www.acog.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  102. ↑ «Trying to conceive soon after a pregnancy loss may increase chances of live birth». National Institutes of Health (NIH) (անգլերեն). 2016 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 103,3 103,4 103,5 «Thinking About Another Pregnancy» (PDF). Miscarriage Association. 2013. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 May W, Gülmezoglu AM, Ba-Thike K (2007 թ․ հոկտեմբեր). «Antibiotics for incomplete abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD001779. doi:10.1002/14651858.CD001779.pub2. PMID 17943756.
  105. ↑ 105,0 105,1 «Thinking About Another Pregnancy» (PDF). Miscarriage Association. 2013. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  106. ↑ «Trying to conceive soon after a pregnancy loss may increase chances of live birth». National Institutes of Health (NIH) (անգլերեն). 2016 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 107,3 107,4 107,5 107,6 Reagan LJ (2003). «From Hazard to Blessing to Tragedy: Representations of Miscarriage in Twentieth-Century America». Feminist Studies. 29 (2): 357–378. JSTOR 3178514.
  108. ↑ Hunter A, Tussis L, MacBeth A (2017 թ․ դեկտեմբեր). «The presence of anxiety, depression and stress in women and their partners during pregnancies following perinatal loss: A meta-analysis» (PDF). Journal of Affective Disorders. 223: 153–164. doi:10.1016/j.jad.2017.07.004. PMID 28755623.
  109. ↑ Vismara L (2017). «Perspectives on perinatal stressful and traumatic experiences (review)». European Journal of Trauma & Dissociation. 1 (2): 111–120. doi:10.1016/j.ejtd.2017.03.006.
  110. ↑ Garrido-Gimenez C, Alijotas-Reig J (2015 թ․ մարտ). «Recurrent miscarriage: causes, evaluation and management». Postgraduate Medical Journal. 91 (1073): 151–62. doi:10.1136/postgradmedj-2014-132672. PMID 25681385. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  111. ↑ «13 Things To Know About Grief After Miscarriage or Loss». Postpartum Progress (English). 2013 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  112. ↑ «Grief Issues Special to Miscarriage – the broken bond». www.miscarriagesupport.org.nz (English). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  113. ↑ Christiansen DM (2017 թ․ փետրվար). «Posttraumatic stress disorder in parents following infant death: A systematic review». Clinical Psychology Review. 51: 60–74. doi:10.1016/j.cpr.2016.10.007. PMID 27838460.
  114. ↑ 114,0 114,1 Choices, NHS. «Miscarriage - Afterwards - NHS Choices». www.nhs.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  115. ↑ Emanuela Q (2013). Becoming Parents and Overcoming Obstacles : Understanding the Experience of Miscarriage, Premature Births, Infertility, and Postnatal Depression. Karnac Books. էջ 63. ISBN 9781782200185. OCLC 858653965.
  116. ↑ Robinson J (2014 թ․ մարտի 1). «Provision of information and support to women who have suffered an early miscarriage (review)». British Journal of Midwifery. 22 (3): 175–180. doi:10.12968/bjom.2014.22.3.175. ISSN 0969-4900.
  117. ↑ Oliver-Williams CT, Heydon EE, Smith GC, Wood AM (2013 թ․ նոյեմբեր). «Miscarriage and future maternal cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis». Heart. 99 (22): 1636–44. doi:10.1136/heartjnl-2012-303237. PMC 3812894. PMID 23539554.
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 118,3 118,4 118,5 Ammon Avalos L, Galindo C, Li DK (2012 թ․ հունիս). «A systematic review to calculate background miscarriage rates using life table analysis». Birth Defects Research. Part A, Clinical and Molecular Teratology. 94 (6): 417–23. doi:10.1002/bdra.23014. PMID 22511535.
  119. ↑ Kleinhaus K, Perrin M, Friedlander Y, Paltiel O, Malaspina D, Harlap S (2006 թ․ օգոստոս). «Paternal age and spontaneous abortion». Obstetrics and Gynecology. 108 (2): 369–77. doi:10.1097/01.AOG.0000224606.26514.3a. PMID 16880308.
  120. ↑ Slama R, Bouyer J, Windham G, Fenster L, Werwatz A, Swan SH (2005 թ․ մայիս). «Influence of paternal age on the risk of spontaneous abortion». American Journal of Epidemiology. 161 (9): 816–23. doi:10.1093/aje/kwi097. PMID 15840613.
  121. ↑ Nybo Andersen AM, Wohlfahrt J, Christens P, Olsen J, Melbye M (2000 թ․ հունիս). «Maternal age and fetal loss: population based register linkage study». BMJ. 320 (7251): 1708–12. doi:10.1136/bmj.320.7251.1708. PMC 27416. PMID 10864550.
  122. ↑ 122,0 122,1 Mohangoo AD, Blondel B, Gissler M, Velebil P, Macfarlane A, Zeitlin J (2013). «International comparisons of fetal and neonatal mortality rates in high-income countries: should exclusion thresholds be based on birth weight or gestational age?». PLOS ONE. 8 (5): e64869. Bibcode:2013PLoSO...864869M. doi:10.1371/journal.pone.0064869. PMC 3658983. PMID 23700489.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  123. ↑ Li Z, Zeki R, Hilder L, Sullivan EA (2012). «Australia's Mothers and Babies 2010». Perinatal statistics series no. 27. Cat. no. PER 57. Australian Institute of Health and Welfare National Perinatal Statistics Unit, Australian Government. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին.
  124. ↑ Royal College of Obstetricians; Gynaecologists UK (2001 թ․ ապրիլ). «Further Issues Relating to Late Abortion, Fetal Viability and Registration of Births and Deaths». Royal College of Obstetricians and Gynaecologists UK. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին. {{cite web}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  125. ↑ «Register a stillbirth - GOV.UK». www.gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 126,2 Moscrop A (2013 թ․ դեկտեմբեր). «'Miscarriage or abortion?' Understanding the medical language of pregnancy loss in Britain; a historical perspective». Medical Humanities. 39 (2): 98–104. doi:10.1136/medhum-2012-010284. PMC 3841747. PMID 23429567.
  127. ↑ «Standard terminology for reporting of reproductive health statistics in the United States». Public Health Reports. 103 (5): 464–71. 1988. PMC 1478116. PMID 3140271.
  128. ↑ Beard RW, Mowbray JF, Pinker GD (1985 թ․ նոյեմբեր). «Miscarriage or abortion». Lancet. 2 (8464): 1122–3. doi:10.1016/S0140-6736(85)90709-3. PMID 2865589.
  129. ↑ 129,0 129,1 Hutchon DJ, Cooper S (1998 թ․ հոկտեմբեր). «Terminology for early pregnancy loss must be changed». BMJ. 317 (7165): 1081. doi:10.1136/bmj.317.7165.1081. PMC 1114078. PMID 9774309.
  130. ↑ Communiqué de presse de Rachida Dati, Garde des Sceaux, ministre de la Justice et de Roselyne Bachelot-Narquin, ministre de la Santé, de la Jeunesse, des Sports et de la Vie associative, « Possibilité de demande d’un acte d’enfant sans vie », 22 août 2008, lire en ligne Արխիվացված 2012-04-19 Wayback Machine
  131. ↑ «Accueil Particuliers | service-public.fr». www.service-public.fr (ֆրանսերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  132. ↑ Décret n°74-449 du 15 mai 1974 relatif au livret de famille et à l'information des futurs époux sur le droit de la famille - Article 9, 1974 թ․ մայիսի 15, Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 4-ին
  133. ↑ Spencer, James. Sheep Husbandry in Canada Արխիվացված Սեպտեմբեր 24, 2015 Wayback Machine, page 124 (1911).
  134. ↑ "Beef cattle and Beef production: Management and Husbandry of Beef Cattle" Արխիվացված Հունվար 1, 2009 Wayback Machine, Encyclopaedia of New Zealand (1966).
  135. ↑ Fraser-Smith AC (1975 թ․ մարտ). «Male-induced pregnancy termination in the prairie vole, Microtus ochrogaster». Science. 187 (4182): 1211–3. Bibcode:1975Sci...187.1211S. doi:10.1126/science.1114340. PMID 1114340.
  136. ↑ Becker SD, Hurst JL (2009 թ․ մայիս). «Female behaviour plays a critical role in controlling murine pregnancy block». Proceedings. Biological Sciences. 276 (1662): 1723–9. doi:10.1098/rspb.2008.1780. JSTOR 30245000. PMC 2660991. PMID 19324836.

Գրականություն

խմբագրել
  • Hoffman, Barbara (2012). Williams gynecology. New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 9780071716727.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիժում» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիժում&oldid=10047361» էջից