Վիքիպեդիա

Հարսնացուի այրում

Հարսնացուի այրում, ընտանեկան բռնության ձև, որը կիրառվում է Հնդկական թերակղզում և դրա շրջակայքում գտնվող երկրներում: Հատուկ դեպք է հարսնացուի մահը օժիտի պատճառով, երբ սպանությունը կատարվում է ամուսնու կամ նրա ընտանիքի կողմից հարսնացուի ընտանիքի կողմից լրացուցիչ օժիտը վճարելուց հրաժարվելու պատճառով: Կանանց վրա լցնում են կերոսին, բենզին կամ այլ դյուրավառ հեղուկ և այրում, ինչը հանգեցնում է մահվան[1][2]: Առավել տարածված է Հնդկաստանում, որտեղ այն լուրջ խնդիր է 1993 թվականից ի վեր[3][4]։

1995 թվականին Time ամսագիրը հաղորդել է, որ Հնդկաստանում օժիտի պատճառով մահվան դեպքերը 1980-ականների սկզբին տարեկան մոտ 400-ից 1990-ականների կեսերին հասել են տարեկան մոտ 5800-ի[5]: 1996 թվականին CNN հեռուստաալիքը հրապարակել էր հոդված, որում ասվում էր, որ ոստիկանությունն ամեն տարի ավելի քան 2500 հաղորդում է ստանում հարսնացուներին այրելու մասին: Հնդկաստանի հանցագործությունների գրանցման ազգային բյուրոյի տվյալներով՝ 2008 թվականին օժիտի մահվան գործերով կայացվել է 1948 մեղադրական դատավճիռ և 3876 արդարացման դատավճիռ[6]։

Պատմություն

խմբագրել

Մահ օժիտի պատճառով

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Մահ օժիտի պատճառով

Օժիտի պատճառով մահը Հարավային Ասիայի երկրներում՝ առաջին հերթին Հնդկաստանում, երիտասարդ կնոջ մահն է, որին ամուսինը սպանել կամ ինքնասպանության է հասցրել: Ամուսինը կամ նրա ընտանիքը անընդհատ փորձում են հարսնացուից կամ նրա ընտանիքից ավելի շատ օժիտ ստանալ: Տեղի են ունենում նաև թթվով հարձակումներ, թունավորումներ։ Կանայք հաճախ ճնշման են ենթարկվում իրենց ապագա ամուսնու կամ նրա հարազատների կողմից օժիտի պատճառով[2]։

Ծագում

խմբագրել

Առնվազն չորս տեսակետ կա այն մասին, թե ինչու հարսնացուներին սկսեցին այրել Հարավային Ասիայի երկրներում:

Մշակութային առավել հիմնավորված տեսություններից մեկը ենթադրում է, որ Հնդկաստանի նման խորապես նահապետական հասարակության մեջ կնոջ դերը որոշվում է նույնիսկ նրա ծնվելուց առաջ՝ նրան ավելի ցածր մակարդակի վրա դնելով, քան տղամարդուն[7]: Նրան հոգս են համարում և «կերակրելու ավելորդ բերան»[2]։ Տղամարդիկ, որոնք համարվում են ֆիզիկական ակտիվ, կարող են կանանց վերաբերվել որպես հպատակների[2]: Ամուսնության մեջ «հասարակությունը պահանջում է հնազանդություն ամուսնուն»[2][7]:

Սպառման տեսությունը պնդում է, որ ամենի պատճառը ագահությունն է[8]: Օժիտն օգտագործվում է որպես ավելի բարձր սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակի հասնելու միջոց[2][7]։

Պատմականորեն օժիտի համակարգը կարող էր ընկալվել որպես մահմեդական մշակույթը Հինդու մշակույթից տարբերելու միջոց՝ ստեղծելով հետագա տարանջատում կաստաների ներսում: Մեծ օժիտը ցույց կտա ավելի բարձր կարգավիճակ և տարբերություն իսլամից՝ դրանով իսկ խթան ստեղծելով ավելի մեծ օժիտ պահանջելու համար[7]:

Կա վարկած, որ օժիտի պրակտիկան ծագել է Հնդկաստանում Բրիտանական տիրապետությունից[9]՝ կաստաների միջև «ամուսնության տարբեր ձևերը» տարբերելու համար[2]: Բրիտանական կառավարությունը ձգտում էր ամրապնդել օժիտի պրակտիկան ստորին կաստաներում՝ որպես նրանց ծիսական ամուսնությունները արմատախիլ անելու միջոց[10]: Ամուսնության ծիսական ձևերը վարկաբեկվել են այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն ճանաչվել միայն բարձրագույն կաստաների ամուսնության համակարգերը[2]։

Հարավային Ասիա

խմբագրել

Հնդկաստանում, Պակիստանում և Բանգլադեշում հարսնացուի այրման հետևանքով տարեկան մահանում է 4000-25000 մարդ (2011 թվականի տվյալներ)[11]։

Հնդկաստան

խմբագրել
 
Մահմեդական «Կարնատակայի արժանապատվության ֆորում» կազմակերպության պաստառը ընդդեմ օժիտի համակարգի, Բանգալոր, Հնդկաստան

Եթե ամուսինը և (կամ) նրա հարազատները որոշել են, որ օժիտը՝ դստեր ծնողների կողմից ամուսնուն տրված նվերը, բավարար չէ, նրանք փորձում են սպանել հարսնացուին, որպեսզի ամուսինը հնարավորություն ունենա նորից ամուսնանալու կամ պատժելու հարսնացուին և նրա ընտանիքը[12]: Հնդկաստանում օժիտի չափը հարստության արտացոլումն է։

Հնդիկ գրող Ռաջեշ Թալվարը օժիտի պատճառով մահվան մասին պիես է գրել՝ «Հարսնացուն, որը չի այրվել» անվանմամբ[13]:

1961 թվականին Հնդկաստանի կառավարությունն ընդունել է «օժիտի արգելման մասին օրենքը», որն անօրինական է դարձրել օժիտ պահանջելը հարսանիք կազմակերպելիս[14]։

1986 թվականին Հնդկաստանի խորհրդարանը օժիտի պատճառով մահը ներառել է ընտանեկան բռնության հետ կապված հանցագործությունների ցանկում։

Հնդկաստանի քրեական օրենսգրքի նոր՝ 304-B հոդվածի համաձայն, եթե հարսնացուն սպանվում է ամուսնությունից հետո 7 տարվա ընթացքում, և ապացուցվում է, որ օժիտի ցանկացած պահանջի հետ կապված արժանացել է դաժան վերաբերմունքի, հալածանքների է ենթարկվել կա՛մ ամուսնու, կա՛մ որևէ հարազատի կողմից, ապա մահը կդասակարգվի որպես օժիտի պատճառով մահ, և ամուսինը կամ նրա հարազատները կհամարվեն նրա մահվան պատճառ[14]:

Դատավճիռներն են 7 տարվա ազատազրկումից մինչև ցմահ ազատազրկում[15]:

1997 թվականի զեկույցում նշվում էր, որ ամեն տարի առնվազն 5000 կին մահանում է օժիտի պատճառով, և ամեն օր առնվազն տասներկու կին մահանում է «խոհանոցային հրդեհներում», որոնք համարվում են կանխամտածված[16]: Օժիտի պատճառով գրանցված մահվան դեպքերի մոտ 30%-ը ավարտվում է դատարաններում մեղադրական դատավճիռներով[6]։

Պակիստան

խմբագրել

Պակիստանում «Առաջադեմ կանանց ասոցիացիա»-ն հայտնում է, որ ամեն տարի 300 կին ողջ-ողջ այրվում է իրենց ամուսինների ընտանիքների կողմից, միջադեպերը քողարկվում են որպես դժբախտ պատահարներ,օրինակ՝ «վառարանի պայթյուն»[17]: Այս միջադեպերից տուժածներն ունենում են վնասվածքներ, որոնք անհամատեղելի են վառարանից ստացած այրվածքների հետ: Ըստ Amnesty International-ի 1999 թվականի զեկույցի, թեև գրանցվել է հարսնացուների այրման 1600 դեպք, միայն 60 դեպքերում են մեղավորները ենթարկվել պատասխանատվության, և դրանցից միայն 2-ն են ավարտվել դատապարտմամբ[18]։

Պակիստանում կանայք իրականացնում են արշավ այդ պրակտիկան արգելող օրենք ընդունելու, կանանց համար ապաստարաններ ստեղծելու եւ այրվածքների մասնագիտացված բաժանմունքներով հիվանդանոցներ ստեղծելու համար[19]։ Հասարակության և միջազգային իրավապաշտպան խմբերի ճնշումները բարձրացնում են Պակիստանի կառավարության իրազեկվածության մակարդակը[20]։

1988 թվականին ողջ-ողջ այրվել են մոտ 800 պակիստանցի հարսացուներ, 1989-ին այդ թիվը հասել է 1100-ի, 1990 թվականին՝ 1800-ի, 1999-ին[21] սպանվել է մոտ 300 հարսնացու։ Լահորի թերթերը վեց ամսվա ընթացքում (1997 թվական) հաղորդել են կանանց վրա հարձակման ամսական միջինը 15 դեպքի մասին[22]։

Human Development-ը գնահատել է Հարավային Ասիայում հանցագործությունների մասշտաբը՝ ամսական 16 հարսնացու այրելու դեպք[23]: 8 տարվա ընթացքում Իսլամաբադի մերձակայքում տուժել է 4000 կին, զոհերի միջին տարիքը եղել է 18-35 տարեկան, ընդ որում կանանց մոտ 30%-ը հղի է եղել մահվան պահին[24]: Շահնազ Բուհարին մեկնաբանել է նման հարձակումները[24]․

Կա՛մ Պակիստանում կան մոլուցքային վառարաններ, որոնցում այրվում են միայն երիտասարդ տնային տնտեսուհիները և հատկապես սիրում են սեռական օրգանները, կա՛մ, դատելով դեպքերի այն հաճախականությունից, որով տեղի են ունենում նման դեպքերը, կարելի է տեսնել մռայլ պատկերը․ այդ կանայք զոհ են դիտավորյալ սպանության։

1994 թվականին՝ Կանանց միջազգային օրը, հայտարարվել է, որ տարբեր ՀԿ-ներ կմիանան այս խնդրի վերաբերյալ հասարակության իրազեկվածության բարձրացման արշավին[25]:

Պակիստանում օժիտի պատճառով ամեն ժամ կենդանի այրվում է մեկ կին (2021թավական)[26]։

Այլ երկրներ

խմբագրել

Հնդկաստանի, Պակիստանի և Բանգլադեշի սփյուռքի հարսնացուները երբեմն այրվում են աշխարհի այլ մասերում, օրինակ՝ Միացյալ Նահանգներում:

ԱՄՆ

խմբագրել

1992 թվականի ապրիլի 5-ին Տեխաս նահանգի Քերոլթոն քաղաքում դիպլոմավորված բուժքույր Ալեյամմա Մեթյուն մահացել է այրվածքներից[27]: Նա և իր ամուսինը՝ Մեթյու Վարուգեզեն, արտագաղթել են Հնդկաստանից դեպքից երկու տասնամյակ առաջ՝ երեք դուստր ունենալով Միացյալ Նահանգներում: 1980-ականների վերջերից զույգը ունեցել է ընտանեկան խնդիրներ, որոնց գագաթնակետը եղել է վեճը, որն էլ հանգեցրել է Ալեյամմայի մահվան։ Բենզինով շաղախված և այրված մորը գտել են երեխաները[27]։ Կարճ ժամանակ անց Ալեյամման մահացել է[27]։

Միջադեպից հետո համառոտ հոդվածներ հայտնվեցին The Dallas Morning News և The Atlanta Journal-Constitution օրաթերթերում, մինչդեռ Dallas Observer-ը մանրամասն, ինն էջից բաղկացած հոդված հրապարակեց Ալեյամմայի մահվան մասին։ Հոդվածները թերթերում որոշակի քննադատության են ենթարկվել ոչ արևմտյան երկրները հետամնաց պատկերելու համար[27]։

Վերահսկողություն

խմբագրել

Ներկայումս կան կառավարական նախաձեռնություններ հարսնացուների այրումը քրեականացնելու համար, և գրասրութ կազմակերպություններ, որոնք պայքարում են այդ պրակտիկայի դեմ, ինչպես նաև մարդու իրավունքների խախտումների դեմ ուղղված միջազգային օրենքներ[2]։

Պետական նախաձեռնություններ

խմբագրել

1961-ին Հնդկաստանը ընդունել է «օժիտի արգելման մասին օրենքը»[28]։ 1980-ականների սկզբին դրանում կատարվել են փոփոխություններ, որոնք կոչված են «շտկելու մի շարք թերություններ և սողանցքներ»[7]՝ որակելու կնոջ՝ ամուսնու կամ նրա հարազատների պատճառով մահը «այրվածքներից, մարմնական վնասվածքներից կամ անբնական հանգամանքներում ամուսնությունից հետո յոթ տարվա ընթացքում որպես քրեական հանցագործություն, և եթե կան ապացույցներ, որ նա ենթարկվել է բռնության և ոտնձգությունների օժիտ ստանալու համար»[2]։ Սույն օրենքը հստակ չի սահմանում օժիտ բառը, ինչը կարող է փոխել այն ստանալու և մատուցելու եղանակը[2]։ Յոթ տարվա ժամկետի դրույթը նույնպես խնդրահարույց է, քանի որ ամուսինը պարզապես կարող էր սպասել այդ ժամկետի ավարտին, ինչից հետո այրեր կամ այլ կերպ հանգեցներ հարսնացուի մահվան[2]։

Հնդկական մեկ այլ կարևոր օրենք՝ 1983 թվականի «դաժանության դեմ պայքարի կանոնադրությունը», արգելում է կնոջ նկատմամբ բռնությունը և ամուսնուն և (կամ) ամուսնու հարազատներին ենթարկում է տուգանքի կամ բանտարկության, եթե նրանք դաժանություն են ցուցաբերում կնոջ նկատմամբ[2]: Այնուամենայնիվ, օրենքը նույնքան անորոշ է, ինչը հանգեցնում է հարսնացուների այրմանը և օժիտի հետ կապված սպանություններին վերաբերող դրույթների ոչ պատշաճ պահպանմանը[2]:

Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 1-ին հոդվածում ասվում է հետևյալը. «բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ և հավասար իրենց արժանապատվությամբ և իրավունքներով: Նրանք օժտված են բանականությամբ և խղճով և պետք է գործեն միմյանց հետ եղբայրության ոգով»[29]։ Հոդված 5-ը հայտարարում է. «ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»[29]:

Ոչ պետական նախաձեռնություններ

խմբագրել
 
«Բենգալի ծագող արևը», Գագանենդրանաթ Թագոր

Հնդկաստանում ներքին օրենսդրությունը, որպես կանոն, հաճախ չի կիրառվում, ուստի զանգվածային կազմակերպությունները իրենց վրա են վերցրել հարսնացուների այրումը դադարեցնելու խնդիրը: Դրա օրինակներից մեկը պետության կողմից ֆինանսավորվող ընտանեկան խորհրդատվական կենտրոնների բաժանմունքներն են: Սակայն հաճախ նման կենտրոնները միայն ամրապնդում են «կանացի սուր լեզվի» և տղամարդկանց ուժ կիրառելու իրավունքի կարծրատիպը[2][7]։

Պոտենցիալ նախաձեռնություններ

խմբագրել

Առաջին հերթին այլընտրանքային նախաձեռնություններն ուղղված են գոյություն ունեցող անկատար օրենքների բարեփոխմանը։ Առաջարկներից մեկը նախատեսում է ընդլայնել կանանց պաշտպանությունը միջազգային փախստական իրավունքի շրջանակներում` ապաստան տրամադրելու համար գենդերային խտրականության կամ գենդերցիդի զոհերին[30]: Այս նպատակին հասնելու միջոցներից մեկը կարող է լինել կանանց ընդգրկումը «հետապնդվող սոցիալական խումբ» սահմանման մեջ[2], ինչը նրանց հնարավորություն կտա միջազգային ապաստան խնդրելու՝ վախենալով օժիտի հետ կապված հետապնդումներից ամբողջ աշխարհում:

1984 թվականի ապրիլին Եվրոպական խորհրդարանը առաջարկ է ներկայացրել կանանց պաշտպանել գենդերային հետապնդումներից՝ բարեփոխելով փախստականների մասին միջազգային օրենսդրությունը։ Սակայն առաջարկը մերժվել է։

Մեկ այլ լուծում է կանանց սեփականության իրավունքների սահմանումը[31]։ Նույնիսկ ամուսնացած լինելով՝ հարսնացուն մինչ ամուսնու մահը իրավունք չունի ամուսնուն պատկանող գույքի նկատմամբ[2]։ Կանանց սեփականության իրավունքը վերացնում է ամուսնության պատճառը տնտեսական կամ իրավական պատճառներով՝ դրանով իսկ անտեսելով օժիտի պրակտիկան[2]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Ash, Lucy (16 July 2003). «India's dowry deaths». BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-05-ին. Վերցված է 30 July 2007-ին.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 Lakhani, Avnita Bride-burning: the "elephant in the room" is out of control(անգլ.) // Pepperdine Dispute Resolution Law Journal : журнал. — 2005. — Т. 5. — № 2. — С. 249—298. Архивировано из первоисточника 5 փետրվարի 2016.
  3. ↑ «Brideburning claims hundreds in India – CNN». Articles.cnn.com. 18 August 1996. Արխիվացված է օրիգինալից 26 March 2012-ին. Վերցված է 28 January 2012-ին.
  4. ↑ Kumar, Virendra; Kanth, Sarita (December 2004). «Bride burning». The Lancet. 364 (special issue): 18–19. doi:10.1016/S0140-6736(04)17625-3. PMID 15967137. S2CID 32625512.
  5. ↑ Rahman, Maseeh (27 February 2001). «Indian Society Needs To Change». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2007-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Արխիվացված պատճենը (PDF). 16 January 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 27 May 2013-ին. Վերցված է 10 July 2024-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |заглавие= ignored (օգնություն); Unknown parameter |издательство= ignored (օգնություն); Unknown parameter |ссылка= ignored (օգնություն)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Note: the tragedy of bride burning in India: how should the law address it?(անգլ.) // Brooklyn Journal of International Law : журнал. — 1996–1997. — № 22. — С. 637—694. Архивировано из первоисточника 8 Սեպտեմբերի 2023.
  8. ↑ Pardee, Laurel Remers (1996). «The dilemma of dowry deaths: domestic disgrace or international human rights catastrophe». Arizona Journal of International and Comparative Law. 13: 491–522. Արխիվացված օրիգինալից 2019-12-18-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. Lexis Nexis. Արխիվացված 2015-12-08 Wayback Machine Արխիվացված {{{2}}}.
  9. ↑ Nangia, Anshu (1996–1997). «Note: the tragedy of bride burning in India: how should the law address it?». Brooklyn Journal of International Law. 22: 637–694. Արխիվացված օրիգինալից 2019-12-18-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. Lexis Nexis. Արխիվացված 2015-12-08 Wayback Machine Արխիվացված {{{2}}}.
  10. ↑ Lakhani, Avnita (2005). «Bride-burning: the "elephant in the room" is out of control». Pepperdine Dispute Resolution Law Journal. 5 (2): 249–298. Արխիվացված օրիգինալից 2019-12-18-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. pdf. Արխիվացված 2019-02-24 Wayback Machine
  11. ↑ «Bride Burning» (PDF). 18 August 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 31 October 2020-ին. Վերցված է 3 May 2020-ին.
  12. ↑ Jutla, Rajni K.; Heimbach, David (March–April 2004). «Love burns: an essay about bride burning in India». Journal of Burn Care & Rehabilitation. 25 (2): 165–170. doi:10.1097/01.bcr.0000111929.70876.1f. PMID 15091143.
  13. ↑ «Rajesh Talwar». amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019-12-18-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 «The Dowry Prohibition Act, 1961». wcd.nic.in. Ministry of Women and Child Development (India). 20 May 1961. Արխիվացված է օրիգինալից 9 September 2015-ին.
  15. ↑ . October 1996. էջեր 28–42. {{cite book}}: Missing or empty |title= (օգնություն); Unknown parameter |заглавие= ignored (օգնություն); Unknown parameter |ответственный= ignored (օգնություն); Unknown parameter |часть= ignored (օգնություն) (Explaining section 304-B of the Indian Penal Code.)
  16. ↑ Staff writer (23 July 1997). «Kitchen fires kill Indian brides with inadequate dowry». New Delhi, India: UPI. Extract. Արխիվացված 2023-12-10 Wayback Machine
  17. ↑ «World:South Asia Bride burning 'kills hundreds'». BBC.co.uk. 27 August 1999. Արխիվացված օրիգինալից 2018-10-20-ին. Վերցված է 11 June 2009-ին.
  18. ↑ «Honour killings of girls and women (ASA 33/018/1999)». Amnesty International. 1 September 1999. Արխիվացված օրիգինալից 2019-02-24-ին. Վերցված է 29 December 2006-ին.
  19. ↑ Ali, Sahar (28 July 2003). «Acid attack victim demands justice». BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2017-09-05-ին. Վերցված է 30 July 2007-ին.
  20. ↑ 'Pakistan: Honour killings of girls and women' in Amnesty International Report 1999, (London: September 1999)
  21. ↑ «South Asia | Bride burning 'kills hundreds'». BBC News. 27 August 1999. Արխիվացված օրիգինալից 2023-08-04-ին. Վերցված է 28 January 2012-ին.
  22. ↑ , ISBN 9780761997962. {{citation}}: Missing or empty |title= (օգնություն) Preview.
  23. ↑ Ajmal, Umer Bin (25 April 2012). «Domestic violence». Dawn. Արխիվացված օրիգինալից 2012-10-31-ին. Վերցված է 28 July 2012-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 Terzieff, Juliette (27 October 2002). «Pakistan's fiery shame: women die in stove deaths». Women's eNews. Արխիվացված օրիգինալից 2016-01-15-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին.
  25. ↑ . էջ 115. ISBN 9781576071014. {{cite book}}: Missing or empty |title= (օգնություն); Unknown parameter |год= ignored (օգնություն); Unknown parameter |заглавие= ignored (օգնություն); Unknown parameter |издательство= ignored (օգնություն); Unknown parameter |место= ignored (օգնություն); Unknown parameter |ответственный= ignored (օգնություն)
  26. ↑ Farrukh, Rimal (2021-06-30). «Why Are Pakistani Women Setting Themselves On Fire?». Radio Free Europe/Radio Liberty (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023-09-06-ին. Վերցված է 2023-09-06-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Parameswaran, Radhika (1996). «Coverage of "Bride Burning" in the "Dallas Observer": a cultural analysis of the "Other"». Frontiers: A Journal of Women Studies. 16 (2–3): 69–100. doi:10.2307/3346804. JSTOR 3346804. Pdf. Արխիվացված 2021-08-07 Wayback Machine
  28. ↑ Greenberg, Judith G. (2003). «Criminalizing dowry deaths: the Indian experience». Journal of Gender, Social Policy & the Law. 11 (2): 801–846. Արխիվացված օրիգինալից 2020-11-27-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. Pdf. Արխիվացված 2023-11-12 Wayback Machine
  29. ↑ 29,0 29,1 «The Universal Declaration of Human Rights». un.org. United Nations. Արխիվացված օրիգինալից 2013-11-28-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. Pdf. Արխիվացված 2017-08-22 Wayback Machine
  30. ↑ Cipriani, Linda (1993). «Gender and persecution: protecting women under international refugee law». Georgetown Immigration Law Journal. 7: 511–548. Արխիվացված օրիգինալից 2021-09-03-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին.
  31. ↑ Gopal, Gita (1993). «Gender and economic inequality in India: the legal connection». Boston College Third World Law Journal. 13 (1): 63–86. Արխիվացված օրիգինալից 2020-10-31-ին. Վերցված է 2024-01-02-ին. Pdf. Արխիվացված 2016-12-15 Wayback Machine

Գրականություն

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հարսնացուի_այրում&oldid=10047056» էջից