Կրծքով կերակրում
Կրծքով կամ բնական կերակրում, նորածնի սնուցման ձև։ Կրծքով կերակրելու մեջ պետք է տարբերակել․
- կրծքով կերակրելը կենսաբանական կամ խնամատար մոր կողմից, որը բնական դաստիարակության անբաժանելի մասն է
- կերակրող մայր
- կերակրում քամած մայրական կաթով
- կերակրում քամած դոնորական կաթով
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) և ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամը (ՅՈՒՆԻՍԵՖ) հիշեցնում են, որ կրծքով կերակրումը նորածինների սնուցման լավագույն միջոցն է, որ կրծքի կաթը նորածինների համար օպտիմալ սնունդ է․ պարունակում է սննդարար տարրեր, որոնք անհրաժեշտ են երեխաների առողջ զարգացման համար, և հակամարմիններ, որոնք օգնում են պաշտպանել երեխաներին տարածված մանկական հիվանդություններից։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը 2003 թվականին հոդված է հրապարակել՝ «կրծքով նորածիններին կերակրելու գլոբալ ստրատեգիան»[1], որտեղ նկարագրվում են տարբեր վարչական մակարդակներում կրծքով կերակրելու կազմակերպման վերաբերյալ առաջարկությունները։
Կրծքով կերակրման մեխանիզմ խմբագրել
Մեծահասակ կնոջ ոչ կաթնային կաթնագեղձի մեջ կան ծորակներ, բայց սեկրեցների հյուսվածքը քիչ է։ Հղիության ընթացքում սեկրետորային հյուսվածքն աճում է. Էստրոգենի և պրոգեստերոնի ազդեցության տակ դրանց ծայրերում ձևավորվում են ծորակների ճյուղը և ալվեոլները։ Ալվոլի պատերը բաղկացած են սեկրետորային էպիթելի բջիջներից՝ լակտոցիտներ և միոէպիթելի բջիջների շրջապատող շերտ։
Հղիության կեսից լակտոցիտներն առաջացնում են կոլոզիտ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր կրծքագեղձը պատրաստ է արտադրել կաթ, բայց դա կանխվում է բարձր մակարդակի վրա պլասենտային հորմոնները, մասնավորապես՝ պրոգեստերոնը։ Ընկերքի առաջանալուց հետո սկսվում են գործընթացներ, որոնց շնորհիվ, ծնվելուց մի քանի տասնյակ ժամ անց կաթը փոխարինվում է կոլոզիտով։
Կրծքի կաթը արտադրվում է լակտոցիտների կողմից՝ պրոլակտինի հորմոնի ազդեցության տակ։ Պրոլակտինի մակարդակը մեծանում է կրծքով կերակրելուց հետո՝ դրանով իսկ խթանելով կաթի արտադրությունը հաջորդ կերակրման համար։
Կաթն արտադրվում է ալվեոլներից՝ հորմոն օքսիտոցինի ազդեցության տակ։ Երեխայի կուրծք ուտելը հանգեցնում է հիպոֆիզի գեղձի կողմից օքսիտոցինի ռեֆլեքսային արտազատմանը և մոր արյան մեջ այս հորմոնի մակարդակի բարձրացմանը։ Օքսիտոցինը առաջացնում է բջիջների կծկում, որոնք կաթը սեղմում են դուրս։ Միևնույն ժամանակ, խողովակները շրջապատող բջիջների կծկման պատճառով, խողովակների տրամագիծը մոտավորապես կրկնապատկվում է։ Կաթը սկսում է հոսել դեպի խուլը, որի ժամանակ երեխայի ծծումը դանդաղում է (մոտ մեկ վայրկյան մեկ ծծելու շարժում) և խորը, լսելի է դառնում, թե ինչպես է երեխան կուլ տալիս կաթը։
Օքսիթոցինի ռեֆլեքսը կարող է առաջանալ մի քանի անգամ յուրաքանչյուր կերակրման համար[2]։ Մայրը կարող է զգալ օքսիթոցինի ռեֆլեքսի հրահրումը՝ որպես ցնցող սենսացիա, կրծքավանդակի լիարժեքությունը (այսպես կոչված «կուտակում»), կարող է նկատել ծարավի ավելացում, նկատել, թե ինչպես է կաթը սկսում կաթել կրծքավանդակից։ Ոչ բոլոր կանայք են զգում օքսիթոցինի ռեֆլեքսի ակտիվացումը, ոմանք կարող են նկատել միայն երեխայի ծծելու բնույթի փոփոխություն։
Կաթնարտադրությունը, բացի պրոլակտինի մակարդակից, վերահսկվում է հենց կրծքի մեջ՝ հետադարձ կապի սկզբունքի միջոցով, որը կոչվում է «լակտացիայի խանգարող գործոն» (FIL): Դա ինքնին կրծքի կաթում հայտնաբերված պոլիպեպտիդ է, որը խանգարում է կաթի արտադրությանը։ Որքան երկար կաթը դուրս չի գալիս կրծքից, այնքան ավելի ուժեղ է խանգարող գործոնի ազդեցությունը, և դանդաղ է արտադրվում նոր կաթ։ Կերակրման կամ արտահայտման գործընթացում կաթը հանվում է կրծքից, հետևաբար, կաթի արտադրության արագությունը մեծանում է։ Այս մեխանիզմը պաշտպանում է կուրծքն արտահոսքից և թույլ է տալիս երեխային կարգավորել մորից կաթի քանակը (եթե երեխան ավելի շատ կաթի կարիք ունի, նա ավելի հաճախ ու երկար է ծծում, և կաթնարտադրության մակարդակը մնում է բարձր, ուստի երեխան օրական ավելի շատ կաթ է ստանում)։
Ինհիբիտորի միջոցով կաթի արտադրությունը կարգավորելու մեխանիզմը հայտնվում է երեխայի ծնվելուց մի քանի շաբաթ անց։ Այս պահին պրոլակտինը, չնայած անհրաժեշտ է կաթի արտադրության համար, չի ազդում դրա քանակի վրա։ Հնարավոր է դադարեցնել կաթի արտադրությունը միայն մեկ կրծքի մեջ և շարունակել կերակրել երեխային մյուս կրծքով։
Ըստ պահանջի կերակրում խմբագրել
Քանի որ երեխայի ախորժակը որոշում է մորից կաթի ամենօրյա արտադրությունը, խորհուրդ է տրվում առաջարկել կրծքի կերակրում ի պատասխան այն ազդանշանների, որոնք տալիս է երեխան։ Սա կոչվում է ըստ պահանջի կերակրում։ Ըստ պահանջի կերակրումը ենթադրում է, որ երեխան դիմում է կրծքին, երբ ինչ-որ կերպ արտահայտում է ծծելու իր ցանկությունը։ Կերակրումը չի սահմանափակվում ոչ տևողությամբ, ոչ էլ օրվա ընթացքում ուտելու քանակով։
ՌԴ Առողջապահության նախարարության և ԱՀԿ մասնագետները խորհուրդ են տալիս շարունակել բնական կերակրումը մինչև երկու տարեկան․ մինչև 6 ամսականը, առաջարկվում է երեխային միայն կրծքով կերակրել (6 ամսականից հետո երեխան պետք է ստանա նաև լրացուցիչ սնունդ, մեկ տարի հետո մայրիկի կաթը առաջարկվում է որպես լրացուցիչ սնուցում)։ Բժիշկները դա բացատրում են իմունիտետի ձևավորման, ներքին օրգանների ճիշտ աշխատանքի, կմախքի զարգացման և բնածին ատամների կալցիֆիկացիայի համար կրծքի կաթի բացառիկ կարևորությամբ[3][4]։
Այսպես կոչված բնական ծնելիության սկզբունքներին համապատասխան, երեխայի ծնվելուց հետո առաջին շաբաթներին ինչպես մոր, այնպես էլ նրա երեխայի վարքագիծը պետք է հիմնված լինի բնազդների վրա։ Ըստ այս հայեցակարգի, վարքագիծը պետք է լինի հետևյալը․ մայրը տալիս է երեխային կրծքով կերակրում անհանգստության նշանների դեպքում։ Երեխան կուրծքը վերցնում է ծարավը, սովը հագեցնելու, քնի ցանկություն ձեռք բերելու և մոր մոտիկությունը զգալու համար։ Կյանքի առաջին օրերի ընթացքում նորածին երեխան կարող է նույնիսկ «կախվել» կրծքի վրա, դանդաղորեն կիսով չափ նստելով։ Մոր հետ միասնության զգացումը, նրա ջերմության և հոտի զգացումն օգնում են նրան հարմարվել նոր և անծանոթ աշխարհում։
Ռելակտացիա խմբագրել
Ռելակտացիան կոչվում է լակտացիայի վերականգնման գործընթացը այն կնոջ կողմից, որը նախկինում կրծքով կերակրում էր իրականացնում[5]։ Ռելակտացիայի համար անհրաժեշտ է կանոնավոր (ցանկալի է յուրաքանչյուր երեք ժամը մեկ կամ ավելի հաճախ) կրծքագեղձի խթանում երեխայի ծծմամբ կամ քամմամբ:Սա առաջացնում է կնոջ արյան մեջ պրոլակտինի մակարդակի բարձրացում, կրծքի գեղձային հյուսվածքի աճ։ Արդյունքում կաթը սկսում է արտադրվել։ Եթե կաթը պարբերաբար դուրս է գալիս կրծքից, ապա դրա արտադրությունն աստիճանաբար ավելանում է։ Դեպքերը նկարագրվում են այն ժամանակ, երբ հետմենոպաուսային կանայք հանգստանում են, օրինակ՝ տատիկները, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով ստիպված էին թոռներին դնել կրծքին[6][7]։
Նմանատիպ գործընթաց է որդեգրված երեխայի կողմից կրծքով կերակրման հաստատման գործընթացը։ Այն իրավիճակներում, երբ կաթը դեռ բավարար չէ, կնոջը կարող է խորհուրդ տրվել օգտագործել կրծքով կերակրման համակարգ։
Տանդեմային կերակրում խմբագրել
Տանդեմի կերակրում կոչվում է կրծքով կերակրումը, որի ընթացքում մայրը կերակրում է տարբեր տարիքի երեխաներին (օրինակ՝ նորածին և երկու տարեկան երեխա)[8]։
Հագուստ կերակրման և կերակրող մայրերի համար խմբագրել
Կրծքով կերակրող մայրերի համար կան հատուկ հագուստ և ներքնազգեստ։ Թե՛ հագուստը, և թե՛ ներքնազգեստը կերակրելու համար նախատեսված են այնպես, որ կրծքի միայն մի փոքր մասն է բացվում երեխային բավարար կերակրման համար։ Հագուստի (վերնաշապիկներ, բաճկոններ, զգեստներ և այլն) դեպքում մոր կուրծքը, որովայնը և մեջքը մնում են փակ, ինչը թույլ է տալիս պահպանել ջերմությունը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Глобальная стратегия по кормлению детей грудного и раннего возраста / Всемирная организация здравоохранения. — Женева, 2003.
- ↑ Ramsay D. T., Kent J. C., Owens R. A., Hartmann PE. Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women.(անգլ.) // Pediatrics[en] : journal. — American Academy of Pediatrics[en], 2004. — Т. 113. — № 22. — С. 361—367. — PMID 14754950.
- ↑ http://apps.who.int/gb/archive/pdf_files/WHA54/ra54id4.pdf
- ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: Invalid|url-status=да(օգնություն) - ↑ Relactation. A review of experience and recommendations for practice / World Health Organization. — Geneva, 1998. «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
- ↑ Slome C. Non-puerperal lactation in grandmothers.(անգլ.) // Journal of Pediatrics[en] : journal. — 1956. — Т. 49. — № 5. — С. 550—552. — PMID 13368016.
- ↑ Hornmann E. Breastfeeding an adopted baby and relactation. 2006
- ↑ «Все о кормлении тандемом на сайте Ла Лече Лиги». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կրծքով կերակրում» հոդվածին։ |