Ծաղիկներ և թռչուններ
Ծաղիկներ և թռչուններ (խուանյաո, չինարեն՝ 花鳥畫), չինական գեղանկարչության ժանր, որի հիմնական առարկան բույսերն են, թռչունները, կենդանիները կամ միջատները[1]։ Այս ժանրը Միջին դարերում մեծ ազդեցություն է ունեցել չինական ողջ կիրառական արվեստի վրա[2]։ Ինչպես չինական այլ ժանրերի ստեղծագործությունները` խուանյաոն ևս պարունակում է իր ժամանակի կրթված չինացիներին հասանելի բանաստեղծական ակնարկներ[3]։ Նկարիչները սովորաբար այս ժանրի նկարները նկարել են ուղղահայաց կամ հորիզոնական թգլանների վրա, հանդիպում են նաև հովհարների, ալբոմների թերթերի և փոստային թղթերի վրա[4]։
Ծագում խմբագրել
Չինական ողջ գեղանկարչությունը ծագում է բնության հանդեպ պաշտամունքից, ինչպես նաև` բնությունը հասկանալ, նկարագրել և դասակարգել փորձող փիլիսոփայական ուղղություններից` դաոսականությունից, կոնֆուցիականությունից և բուդդայականությունից[5]։ Որպես առանձին ժանր բնանկարը ձևավորվել է 3-րդ և 6-րդ դարերի միջև[6]։
Խուանյաոն ծագել է կիրառական արվեստի չինական այլ հիմնական տեսակներից ուշ, չնայած թռչունների պատկերումը հանդիպում է չինական ամենավաղ շրջանից պահպանված նկարներում[2]։ Բուսականությունը կերպարվեստում հանդիպում է ավելի վաղ` Հան դինաստիայի ժամանակաշրջանի վերջում, սակայն դրանք ակնհայտորեն փոխառված էին Արևմուտքից և բավականին դանդաղ են տարածվել[2]։ Աստիճանաբար ծաղիկների պատկերումը մոտեցել է չինական իրական ֆլորային, և չինական բանաստեղծական ավանդույթի ազդեցությամբ նկարիչներն սկսել են փոխանցել կերպարներն ու տրամադրությունը ծաղիկների ու թռչունների միջոցով[2]։ Այսպես, Ալկիոն խորհրդանշել է բարեկեցություն, իսկ սոճին` առանձնացում[7]։
Հայտնի են Սույ դինաստիայի կառավարման շրջանի բազմաթիվ չպահպանված պատկերներ` «Աղավնին ու տանձը», «Ձկնկուլն ու լոտոսի ծաղիկներով լիճը», որոնք պատկանել են այս ժանրին[2]։ Թռչունների պատկերմամբ հայտնի դարձած առաջին նկարիչը դարձել է Սյուե Ցզին, որն ապրել է 8-րդ դարում[2]։ Խուանյո ժանրի շատ առաջամարտիկներ ապրել են Չինաստանի հարավում, ներկայիս Սիչուան նահանգի տարածքում[8]։
Ծաղկում. 10-17-րդ դարեր խմբագրել
Խուանյաոյի ամենամեծ տարածումը եղել է հինգ դինաստիաների ժամանակաշրջանում (10-րդ դարի առաջին կես)[9]։ Նկարիչներ Խուան Ցյուանը և Սյույ Սին, որոնք ստեղծագործել են 10-րդ դարում, համարվում են «ծաղիկներ և թռչուններ» ժանրի հիմնադիրներն ու չգերազանցված վարպետները։ Նրանք սահմանել են ժանրի երկու հիմնական ոճաբանական տարբերությունները. սեշեն` մաքուր տոներով և բարակ գծերով պատկերում` բոլոր բնութագրական առանձնահատկությունների մանրակրկիտ ազդեցությամբ և սեի` պատկերում սևաներկի ողողմամբ, երբ օբյեկտը մարմնավորվում է իր ամբողջականությամբ` մեկ բնութագրիչի պատկերման շնորհիվ[7][10][11]։ Սեին տարածվել է Սյույ Վեյի և Չեն Դաոֆուի ունեցած գեղագիտական հաջողության շնորհիվ[12]։
Այս ժամանակաշրջանի վարպետներից է նաև Չժաո Չանը, որն աշխատել է Սիչուանիում[13]։ Ընդհանուր առմամբ համարվում էր, որ հաջողված խուանյաոն արտահայտում է նույնքան շատ բան, որքան մեծ բնանկարը, սակայն դա անում է սահմանափակ քանակությամբ տարրերի միջոցով[8]։ Նկարիչները ձգտել են հասկանալ բնությունը[14]։ Բանաստեղծ և կալիգրաֆ Սիկուն Տուն գրել է. «Բնությունը համր է, մահացած ուրիշների համար և պերճախոս` կատարյալ բանաստեղծի համար»[14]։
Այս ժանրի տարածմանն, ի թիվս այլ գործոնների, նպաստել է նեոկոնֆուցիականության աճը, որի բովանդակությունն ու բնույթը համընկել են «ծաղիկների ու թռչունների» հետ, ինչպես նաև` այն փաստը, որ մտավորականներն իրենց ավանդաբար կապել են «գիտնական» թռչունների, այլ ոչ թե` «ուժեղ» գազանների հետ[2][7]։ Նեոկոնֆուցիական «լի» տերմինը, որը նշանակում է առաջնային սկզբունք, իրերի էություն, չափազանց կարևոր է դարձել խուանյաո ժանրի համար[15]։
Սունի ժամանակաշրջանում (10-13-րդ դարեր) բնանկարը և հատկապես խուանյաոն մեծապես գնահատվում են, ուժեղանում է գրականության ազդեցությունը դրանց վրա[16]։ Մեծ տարածում են գտնում խոլորձի մոնոքրոմ պատկերները[17]։ Խուանյաոն դեռ երկար ժամանակ պահանջված է մնում. Մինի դարաշրջանում (14-17-րդ դարեր) այն շարունակել է մնալ ամենասիրելի ժանրերից մեկը։ Այդ ընթացքում Չինաստանում ավելացել է նկարիչների ու դպրոցների թիվը[18]։ Սեշեն և սեի ուղղությունները վերջնականապես տարանջատվում են, նրանց միջև տարբերությունները պահպանվել են նաև 20-րդ դարում[19]։ Սունի դինաստիայի սեի ուղղության ներկայացուցիչներից էր Ցույ Բոն[19]։ Ավելի ուշ շրջանի նկարիչներից Վան Շենը նկարել է ինչպես բամբուկ և պարզ մոնոքրոմ բնանկարներ, այնպես էլ` մոնումենտալ բնապատկերներ[20]։
Սունի դարաշրջանի նկարիչներին գրավում էին խոշոր չափերը, նրանք հորիզոնական գլանների վրա նկարում էին հսկայական ստեղծագործություններ, սակայն շատ բնանկարիչներ դիմում էին նաև «փոքր չափերի»` խուանյաոյին[21]։ Այսպես, Մա Յուանն ու Սի Գույը, որոնք աշխատում էին տարբեր ձևաչափերով. իրենց նկարներում ընդհանրացրել են բնության հանդեպ ուշադիր դիտարկումները, որոնք արել էին նրանց նախորդները[22]։
Սկսած 13-րդ դարից` բնանկարների վրա նորաձև է դառնում գրել բանաստեղծություններ, երբեմն դա դարձել է քաղաքական բողոքի կամ նկարչի գաղափարների արտահայտման ձև[23]։ Յուանյան հեղինակները երբեմն միտումնավոր բարդացրել են ստեղծագործությունների տեսքը` հասցեագրելով այն նեղ խմբի[24]։ Խուանյաոյին դիմած յուանյան մեծագույն բնանկարիչներից են եղել Չժաո Մէնֆուն, Լի Կանը, Նի Ցզանը և Գու Անը[24]։
Նոր ժամանակներ խմբագրել
Ցինի ժամանակաշրջանը (17-19-րդ դար) դարձել է այն ժամանակաշրջանը, երբ չինական գեղանկարչության տեսաբանների ուշադրությունը հրավիրվել է բնանկարի ճշգրիտ տարրերի ռեալիստական պատկերների համադրության ու տեխնիկայի վրա[25]։ Չնայած դրան, եթե նկարչի աշխատանքներում ներշնչանք չկար, այլ միայն տեխնիկական կատարելություն, ապա նրան համարում էին «նէն» կատեգորիայի վարպետ, որն ամենացածրն էր առկա չորս կատեգորիաներից[26]։ Խուանյաոյում այդ ժամանակ գերակշռւմ էր բնականից նկարելու սկզբունքը[27]։
17-րդ դարում Չինաստանի հարավում ապրած Յուն Շոուպինը թողել է մեյհուի ու լոտոսների բազմաթիվ նկարներ, նա բազմիցս անդրադարձել է միևնույն սյուժեներին` ներկայացնելով դրանք և ձգտելով փոխանցել բնության գեղեցկությունը տեսնելու տարբեր ձևերը[28]։ Չժու Դան սկսել է նորացնել հնացված կերպարները` դրանց մեջ ներդնելով կոմպոզիցիոն նոր մեթոդներ և անգամ` գրոտեսկի տարր. նվազագույն միջոցներով նա ստեղծել է զգայուն խորհրդավորության զգացողություն[29]։ 18-րդ դարում գործող «Ութ տարօրինակներ Յանչժոուից» միավորումը նոր ուղղություն է առաջ բերել գեղանկարչության մեջ[30]։
19-րդ դարի երկրորդ կեսին և 20-րդ դարի սկզնիվ «ծաղիկներ և թռչուններ» ժանրը դարձել է պահպանողականների հանգրվանը, որոնք չէին ուզում հրաժարվել կանոններից[31]։ Նոր երևույթներ են ի հայտ եկել Շեն Շիցզենի, Ու Չանշոյի, Ժեն Բոյանի գործերում[31]։ Չեն Շինզցենի վառ նկարները թարմ տպավորություն են թողնում, քանի որ միջնադարում նկարվում էին տաք գույներով[31]։ Այս նոր նկարիչները կիրառել են եվրոպական գծային հեռանկարն ու ընդլայնել պատկերվող առարկաների շրջանակը. ավելի ուշ շրջանի հեղինակների մոտ նրանց ազդեցությունն առավել զգալի է[32]։
Ժանրի` 20-րդ դարում ապրող մեծագույն վարպետներից էր Ցի Բայշին[7]։
-
Ցի սի կայսրուհու նկարը, «Թռչունը և մրգերը» -
Սոճին և գլիցինիան, Լի Շան -
Մեյհուա ծաղիկներ, Ու Չանշո
Մոտիվներ խմբագրել
Չինական գեղանկարչությունը խորը խորհրդապաշտություն ունի, ընդունված սիմվոլիզմն օգտագործվում է նաև «ծաղիկներ և թռչուններ» ժանրում. վարդակակաչը նշանակում է հայտնիություն և հարստություն, լոտոսը` հոգևոր մաքրություն, որը թույլ է տալիս անցնել գայթակղությունների միջով, բամբուկի, սոճու և սալորենու համադրւթյունը խորհրդանշում է ամուր ընկերություն[33]։ Չինացի գեղանկարիչների ստեղծագործական մեթոդը պահանջում էր պատկերվող առարկաների դետալների մանրամասն ուսումնասիրություն` այն թղթի վրա հնարավորինս ճշգրիտ պատկերելու համար[4]։
«Ծաղիկներ և թռչուններ» ժանրի ամենասիրելի մոտիվներից մեկը տարվա չորս եղանակների պատկերումն էր ձմեռային արևադարձին և առհասարակ ձմեռային բնապատկերները[34]։
10-րդ դարում հայտնվել է մեծ տարածում գտած «չորս ազնվացեղ ծաղիկների» ենթաժանրը, որը պատկերում էր խոլորձ, մեյհուա տեսակի վայրի սալորը, հնդկեղեգը և քրիզանթեմը[35]։ Խոլորձը համարվում էր թաքնված ազնվականության, պարզության ու մաքրության խորհրդանիշ[35]։ Խոլորձի պատկերմամբ հայտնի էին 13-րդ դարի նկարիչներ Շեն Մաոն և Չժաո Մէնֆուն, ինչպես նաև` Մին դինաստիայի ժամանակշրջանի ուրախ նկարչուհի Մա Շոուչժենը. նրանք բոլորը, սակայն, ծաղիկը տարբեր կերպ էին պատկերում[36]։ Վայրի սալորը «ծաղիկներ և թռչուններ» ժանրում ունեցել է կոսմոգոնիկ առաքելություն, իսկ բամբուկը կրել է դաոսականության և չան-բուդդիզմի կոնֆուցիականության գեղագիտական սկզբունքներն ու փիլիսոփայությունը[36]։
Անկոտրումության և մաքուր ազնվականության խորհրդանիշ է դարձել ծաղկող սալորենին։ Նկարիչները և բանաստեղծները հիացել են դրա` անգամ սառնամանիքին կենդանի մնալու կարողությամբ. սալրենու մասին ասել են, որ այն պետք է իր մեջ համադրի բամբուկի մաքրությունն ու սոճու դիմացկունությունը[37]։
Քրիզանթեմները եղել են վերամբարձ միայնության խորհրդանիշը. չինական արվեստում դրանք բանաստեղծների սիրելի սյուժեներից են, Տաո Յուանմինը մի շարք բանաստեղծություններ է նվիրել քրիզանթեմներին[38]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 15
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Сычев, 1983
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 6
- ↑ 4,0 4,1 Виноградова, 1987, էջ 16
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 23, 28
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 35
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Завадская, 1983
- ↑ 8,0 8,1 Виноградова, 1987, էջ 65
- ↑ Завадская, 1975, էջ 98
- ↑ Завадская, 1975, էջ 99
- ↑ Завадская, 1975, էջ 263
- ↑ Ци, 2007
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 69
- ↑ 14,0 14,1 Виноградова, 1987, էջ 66
- ↑ Завадская, 1975, էջ 104—106
- ↑ Завадская, 1975, էջ 108
- ↑ Завадская, 1975, էջ 109
- ↑ Завадская, 1975, էջ 128
- ↑ 19,0 19,1 Виноградова, 1987, էջ 92
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 94
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 95, 102
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 105
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 122
- ↑ 24,0 24,1 Виноградова, 1987, էջ 124
- ↑ Завадская, 1975, էջ 140
- ↑ Завадская, 1975, էջ 191
- ↑ Завадская, 1975, էջ 141
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 141
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 142—144
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 148
- ↑ 31,0 31,1 31,2 Виноградова, 1987, էջ 149
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 151
- ↑ Виноградова, 1987, էջ 8
- ↑ Завадская, 1975, էջ 165
- ↑ 35,0 35,1 Завадская, 1975, էջ 254
- ↑ 36,0 36,1 Завадская, 1975, էջ 255
- ↑ Завадская, 1975, էջ 260
- ↑ Завадская, 1975, էջ 261—262
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Chinese Flower Painting at China Online Museum
- Chinese Bird Painting at China Online Museum
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծաղիկներ և թռչուններ» հոդվածին։ |