Վիքիպեդիա

Լյութեին

քիմիական միացություն

Լյութեին (լատիներեն luteus «դեղին»), քսանտոֆիլ և բնական 600 հայտնի կարոտինոիդներից մեկը: Լյութեինը սինթեզվում է միայն բույսերի կողմից, և մյուս քսանտոֆիլների նման մեծ քանակությամբ հայտնաբերված է կանաչ տերևավոր բանջարեղեններում, ինչպիսիք են սպանախը, կաղամբը և դեղին գազարը: Կանաչ բույսերում քսանտոֆիլները գործում են լույսի էներգիայի մոդուլացման համար և ծառայում են որպես ոչ ֆոտոքիմիական մարող նյութեր՝ եռակի քլորոֆիլին դիմակայելու համար, որը քլորոֆիլի գրգռված ձև է, որը շատ բարձր լույսի մակարդակներում գերարտադրվում է ֆոտոսինթեզի ընթացքում:

Լյութեին
Քիմիական միացություն Խմբագրել Wikidata
քիմիական երևույթի տեսակ Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաxanthophyll, (1R)-4-[(1E,3E,5E,7E,9E,11E,13E,15E,17E)-18-[(1R)-4-hydroxy-2,6,6-trimethylcyclohex-2-en-1-yl]-3,7,12,16-tetramethyloctadeca-1,3,5,7,9,11,13,15,17-nonaenyl]-3,5,5-trimethylcyclohex-3-en-1-ol, (1R)-4-[(1E,3E,5E,7E,9E,11E,13E,15E,17E)-18-[(4R)-4-hydroxy-2,6,6-trimethylcyclohex-2-en-1-yl]-3,7,12,16-tetramethyloctadeca-1,3,5,7,9,11,13,15,17-nonaenyl]-3,5,5-trimethylcyclohex-3-en-1-ol Խմբագրել Wikidata
Մասն էzeinoxanthin epsilon hydroxylase activity, lutein metabolic process, lutein biosynthetic process, lutein catabolic process Խմբագրել Wikidata
Կիրառությունըսննդի գունազարդումներ Խմբագրել Wikidata
Զանգված568,428031 զանգվածի ատոմական միավոր Խմբագրել Wikidata
Քիմիական բանաձևC₄₀H₅₆O₂ Խմբագրել Wikidata
SMILES կանոնավոր բանաձևCC1=C(C(CC(C1)O)(C)C)C=CC(=CC=CC(=CC=CC=C(C)C=CC=C(C)C=CC2C(=CC(CC2(C)C)O)C)C)C Խմբագրել Wikidata
Isomeric SMILESCC1=C(C(C[C@@H](C1)O)(C)C)/C=C/C(=C/C=C/C(=C/C=C/C=C(\C)/C=C/C=C(\C)/C=C/[C@H]2C(=C[C@@H](CC2(C)C)O)C)/C)/C Խմբագրել Wikidata
Subject has roleprimary metabolite Խմբագրել Wikidata

Կենդանիները լյութեին են ստանում բույսեր ուտելով[1]։ Մարդու ցանցաթաղանթում լյութեինը ներծծվում է արյունից հատուկ մակուլա լյուտեայի տեսքով[2], չնայած նրա ճշգրիտ դերն օրգանիզմում անհայտ է[1]։ Լյութեինը պարունակվում է նաև ձվի դեղնուցում և կենդանական ճարպերում:

Լյութեինը իզոմեր է զեաքսանտինի հետ, տարբերվում է միայն մեկ կրկնակի կապի տեղակայմամբ։ Լյութեինը և զեաքսանտինը կարող են փոխակերպվել մարմնում միջանկյալ նյութի միջոցով, որը կոչվում է մեզո-զեաքսանտին[3]: Լյութեինի հիմնական բնական ստերեոիզոմերն է (3R,3′R,6′R)-բետա, էպսիլիոն-կարոտին-3,3′-դիոլը։ Լյութեինը լիպոֆիլ մոլեկուլ է և ընդհանուր առմամբ ջրի մեջ անլուծելի է: Շաղկապված կրկնակի կապերի երկար քրոմոֆորի առկայությունը (պոլիենային շղթա) ապահովում է լույսը կլանող առանձնահատուկ հատկություններ: Պոլիենային շղթան ենթակա է օքսիդատիվ քայքայման լույսի կամ ջերմության կողմից և քիմիապես անկայուն է թթուներում:

Լյութեինը առկա է բույսերում որպես ճարպաթթուների եթերներ՝ մեկ կամ երկու ճարպաթթուներով կապված երկու հիդրօքսիլ խմբերի հետ: Այս պատճառով, լյութեինի եթերների օճառացումը (էսթերիֆիկացումը)՝ ազատ լյութեին ստանալու համար, կարող է լյութեին ստանալ ցանկացած հարաբերակցությամբ՝ 1:1-ից 1:2 մոլային հարաբերակցությամբ օճառացնող ճարպաթթվի հետ:

Որպես պիգմենտ

խմբագրել

Այս քսանտոֆիլը, ինչպես նրա քույր միացությունը՝ զեաքսանտինը, հիմնականում օգտագործվել է սննդի և հավելումների արտադրության մեջ՝ որպես գունանյութ՝ իր դեղին-կարմիր գույնի պատճառով[1][4]: Լյութեինը կլանում է կապույտ լույսը և, հետևաբար, ցածր կոնցենտրացիաներում հայտնվում է դեղին, իսկ բարձր կոնցենտրացիաների դեպքում՝ նարնջագույն-կարմիր:

Շատ երգեցիկ թռչուններ (օրինակ՝ ոսկեգույն օրիոլան, երեկոյան գրոսբեկը, դեղնակոկորդը, սովորական դեղնավուն և ճավայական կանաչ կաչաղակները, բայց ոչ ամերիկյան ոսկեղենիկը կամ դեղին դեղձանիկները[5]) սննդակարգից ստացված լյութեինը կուտակում են աճող հյուսվածքների մեջ՝ իրենց փետուրները գունավորելու համար[6][7]:

Դերը մարդու աչքում

խմբագրել

Չնայած լյութեինը կենտրոնացած է մակուլայում՝ ցանցաթաղանթի մի փոքր հատված, որը պատասխանատու է եռագույն տեսողության համար, ցանցաթաղանթի լյութեինի ճշգրիտ ֆունկցիոնալ դերը որոշված ​​չէ[1]:

Մակլային դեգեներացիա

խմբագրել

2013 թվականին Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրության (AREDS2) արդյունքները ցույց տվեցին, որ լյութեին պարունակող սննդային հավելումների ձևակերպումը նվազեցնում է տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի (AMD) առաջընթացը 25 տոկոսով[8][9]: Այնուամենայնիվ, լյութեինը և զեաքսանտինը ընդհանուր ազդեցություն չեն ունեցել տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի կանխարգելման վրա, այլ ավելի շուտ «հետազոտության սկզբում լյութեինի և զեաքսանտինի ցածր սննդակարգով ընդունված մասնակիցները, բայց ովքեր ուսումնասիրության ընթացքում ընդունել են Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրության բաղադրության լյութեինով և զեաքսանտինով, եղել են տարեկան մոտ 25 տոկոսով ավելի քիչ հավանական է, որ զարգացած տարիքային մակուլյար դեգեներացիան զարգանա՝ համեմատած նույն սննդակարգով ընդունված մասնակիցների հետ, որոնք չեն ընդունել լյութեին և զեաքսանտին»[9]:

Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրությունում մասնակիցները վերցրեցին Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրության չորս ձևակերպումներից մեկը՝ բնօրինակ Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրության ձևակերպում, Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրություն առանց բետա-կարոտինի, Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրություն ցածր ցինկով, Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրություն առանց բետա-կարոտինի և ցածր ցինկ: Բացի այդ, նրանք վերցրեցին չորս լրացուցիչ հավելումներից կամ համակցություններից մեկը, ներառյալ լյութեինը և զեաքսանտինը (10 մգ և 2 մգ), օմեգա-3 ճարպաթթուները (1000 մգ), լյութեին/զեաքսանտին և օմեգա-3 ճարպաթթուները կամ պլացեբո: Հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ընդհանուր լրացուցիչ օգուտ չկա օմեգա-3 ճարպաթթուների կամ լյութեինի և զեաքսանտինի ավելացումից: Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրությունն իրոք օգուտներ գտավ մասնակիցների երկու ենթախմբի համար՝ նրանց, ում բետա-կարոտին չեն տվել, և նրանք, ովքեր քիչ լյութեին և զեաքսանտին ունեին իրենց սննդակարգում: Բետա-կարոտինի հեռացումը չի զսպել դեղամիջոցի պաշտպանիչ ազդեցությունը զարգացած տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի առաջացման դեմ, ինչը կարևոր էր հաշվի առնելով, որ բետա-կարոտինի բարձր չափաբաժինները կապված էին ծխողների մոտ թոքերի քաղցկեղի բարձր ռիսկի հետ: Այս պատճառներով ապագա ձևակերպումներում առաջարկվել է փոխարինել բետա-կարոտինը լյութեինով և զեաքսանտինով[8]:

  • Սննդային լյութեինի և զեաքսանտինի երեք հաջորդական մետավերլուծությունները եզրակացրեցին, որ այս կարոտինոիդները նվազեցնում են առաջընթացի ռիսկը վաղ փուլից տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի ուշ փուլ[10][11][12]:
  • Մի քանի երկրներից 26 ուսումնասիրությունների թարմացված 2023 թվականի Քոքրեյնի վերանայումը, այնուամենայնիվ, եզրակացրեց, որ միայն զեաքսանտին և լյութեին պարունակող սննդային հավելումները քիչ ազդեցություն ունեն դրամի առաջընթացի վրա պլացեբոյի համեմատությամբ[13]: Ընդհանուր առմամբ, դեռևս բավարար ապացույցներ չկան՝ գնահատելու դիետիկ կամ հավելյալ զեաքսանտինի կամ լյութեինի արդյունավետությունը վաղաժամ տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի բուժման կամ կանխարգելման համար[14][13]։

Կատարակտի հետազոտություն

խմբագրել

Կան նախնական համաճարակաբանական ապացույցներ, որ լյութեինի և զեաքսանտինի ընդունման ավելացումը նվազեցնում է կատարակտի զարգացման ռիսկը[1][15][16]: Սննդամթերքից և հավելումներից օրական ավելի քան 2,4 մգ լյութեինի/զեաքսանտինի օգտագործումը զգալիորեն փոխկապակցված է միջուկային ոսպնյակների հավկուրության դեպքերի կրճատման հետ, ինչպես պարզվել է մեկ ուսումնասիրության 13-ից 15 տարվա ընթացքում հավաքված տվյալներից[17]:

Երկու մետա-անալիզ հաստատում է հարաբերակցությունը սննդակարգի բարձր պարունակության կամ շիճուկում լյութեինի և զեաքսանտինի բարձր կոնցենտրացիաների և կատարակտի ռիսկի նվազման միջև[18][19]: Կա միայն մեկ հրապարակված կլինիկական միջամտության փորձարկում՝ կատարակտի վրա լյուտեինի և զեաքսանտինի հավելումների ազդեցության համար: Աչքի հետ կապված աչքի հիվանդությունների ուսումնասիրություն 2-ի փորձարկումն ընդգրկել է այն սուբյեկտներին, ովքեր ռիսկի են ենթարկել առաջադեմ տարիքային մակուլյար դեգեներացիան: Ընդհանուր առմամբ, լյութեին (10 մգ) և զեաքսանտին (2 մգ) ստացող խումբը քիչ հավանական էր, որ առաջադիմել դեպի կատարակտի վիրահատություն: Հեղինակները ենթադրում էին, որ կարող է լինել կատարակտի կանխարգելման օգուտ այն մարդկանց համար, ովքեր սննդակարգում լյութեինի և զեաքսանտինի ցածր ընդունում ունեն, սակայն խորհուրդ տվեցին ավելի շատ հետազոտություններ կատարել[20]:

Սննդում

խմբագրել

Լյութեինը մարդու սննդակարգի բնական մասն է, որը գտնվում է նարնջագույն-դեղին մրգերի և ծաղիկների, ինչպես նաև տերևավոր բանջարեղենի մեջ: Համաձայն NHANES 2013-2014 հետազոտության՝ մեծահասակները Միացյալ Նահանգներում օգտագործում են միջինը 1,7 մգ/օր լյութեին և զեաքսանտին միասին[21]: Ներկայումս լյութեինի համար առաջարկվող դիետիկ չափաբաժիններ չկան: Առողջության վրա որոշ դրական ազդեցություններ նկատվել են 6–10 մգ/օր սննդակարգի ընդունման մակարդակներում[22]: Լյութեինի ավելցուկ սպառման միակ վերջնական կողմնակի ազդեցությունը մաշկի բրոնզացումն է (կարոտինոդերմիա):

Որպես սննդային հավելում, լյութեինը ունի E համարը E161b (INS համարը 161b) և արդյունահանվում է թավշածաղկի (Tagetes erecta) թերթիկներից[23]։ Այն հաստատված է ԵՄ-ում[24] և Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում օգտագործելու համար[25]: Միացյալ Նահանգներում լյութեինը չի կարող օգտագործվել որպես սննդի ներկանյութ, որը նախատեսված է մարդկանց սպառման համար, բայց կարող է ավելացվել կենդանիների կերերին և թույլատրվում է որպես մարդու սննդային հավելում, հաճախ զեաքսանտինի հետ համատեղ: Օրինակ՝ հավերին կերակրվող լյութեինը կհայտնվի մաշկի գույնով և ձվի դեղնուցի գույնով[26][27]:

Որոշ մթերքներ պարունակում են համեմատաբար մեծ քանակությամբ լյութեին[1][15][28][29][30][31].

Ապրանք Լյութեին + զեաքսանտին[1]

(միկրոգրամ 100 գրամի հաշվով)

Հնդկոտեմ (դեղին ծաղիկները, միայն լյութեինի մակարդակները) 45,000[29]
Վաղենակ (դեղին կամ նարնջագույն ծաղիկներ, միայն լյութեինի մակարդակները) 29,800
Գանգրակաղամբ (հում) 39,550
Գանգրակաղամբ (եփված) 18,246
Խատուտիկ տերևները (հում) 13,610
Հնդկոտեմ (տերևները, միայն լյութեինի մակարդակները) 13,600[29]
Շաղգամ (հում) 12,825
Սպանախ (հում) 12,198
Սպանախ (եփված) 11,308
Ճակնդեղի ցողուններ (հում կամ եփված) 11,000
Շաղգամ (եփված) 8,440
Հազար (եփված) 7,694
Ջրկոտեմ (հում) 5,767
Ոլոռ (հում) 2,593
Հազար 2,312
Դդմիկ 2,125
Բրյուսելյան կաղամբ 1,590
Բրոկոլի, հում 1,403
Պիստակ 1,205
Բրոկոլի, եփված 1,121
Գազար (եփված) 687
Եգիպտացորեն 642
Ձու (պինդ եփված) 353
Ավոկադո (հում) 271
Գազար (հում) 256
Կիվի 122

Ապահովություն

խմբագրել

Մարդկանց մոտ լյութեինի դիտարկված անվտանգ մակարդակը (OSL)՝ հիմնված ոչ կառավարական կազմակերպությունների գնահատման վրա, կազմում է 20 մգ/օր[32]: Թեև շատ ավելի բարձր մակարդակները փորձարկվել են առանց բացասական հետևանքների և կարող են նաև անվտանգ լինել, դիտարկված անվտանգ մակարդակից բարձր ընդունման տվյալները բավարար չեն երկարաժամկետ անվտանգության վերաբերյալ վստահ եզրակացության համար[1][32]: Ո՛չ ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը, ո՛չ Սննդի անվտանգության եվրոպական վարչությունը լյութեինը չեն համարում կարևոր սննդանյութ կամ չեն գործել ընդունելի ընդունելի վերին չափաբաժին[1]:

Առևտրային արժեք

խմբագրել

Լյութեինի շուկան բաժանված է դեղագործական, սննդային հավելումների, սննդի, կենդանիների սննդի և կենդանիների և ձկների կերերի: Լյութեինի դեղագործական շուկան գնահատվում է մոտ 190 միլիոն ԱՄՆ դոլար, իսկ սննդամթերքի և սննդամթերքի կատեգորիաները` մոտ 110 միլիոն ԱՄՆ դոլար: Կենդանիների սննդի և լյութեինի այլ օգտագործումը գնահատվում է տարեկան 175 միլիոն ԱՄՆ դոլար: Սա ներառում է հավի միսը (սովորաբար այլ կարոտինոիդների հետ միասին), ձվի դեղնուցում գույն ստանալու համար, և ձկնաբուծարանները, որպեսզի գունավորեն մարմինը վայրի գույնին ավելի մոտ[33]: Սննդային հավելումների արդյունաբերության մեջ Լյութեինի հիմնական շուկան այն արտադրանքներն են, որոնք պնդում են, որ օգնում են պահպանել աչքերի առողջությունը[34]: Ավելի նոր կիրառություններ են ի հայտ գալիս մաշկի առողջության համար օրալ և տոպիկական արտադրանքներում: Մաշկի առողջությունը օրալ օգտագործվող հավելումների միջոցով 2 միլիարդ դոլար արժողությամբ կարոտինոիդների շուկայի ամենաարագ աճող ոլորտներից մեկն է[35]:

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 «Carotenoids». Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis. July 2016. Վերցված է 10 August 2017-ին.
  2. ↑ Bernstein, P. S.; Li, B; Vachali, P. P.; Gorusupudi, A; Shyam, R; Henriksen, B. S.; Nolan, J. M. (2015). «Lutein, Zeaxanthin, and meso-Zeaxanthin: The Basic and Clinical Science Underlying Carotenoid-based Nutritional Interventions against Ocular Disease». Progress in Retinal and Eye Research. 50: 34–66. doi:10.1016/j.preteyeres.2015.10.003. PMC 4698241. PMID 26541886.
  3. ↑ Krinksy, Norman; Landrum, John; Bone, Richard (2003). «Biological Mechanisms of the Protective Role of Lutein and Zeaxanthin in the Eye». Annual Review of Nutrition. 23 (1): 171–201. doi:10.1146/annurev.nutr.23.011702.073307. PMID 12626691.
  4. ↑ «Maintaining color stability». Natural Products Insider, Informa Exhibitions, LLC. 1 August 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 10 August 2017-ին. Վերցված է 10 August 2017-ին.
  5. ↑ Mary E. Rawles, "The Integumentary System", in A. J. Marshall (ed.), 2012, "Biology and Comparative Physiology of Birds", vol. 1, p. 220. 9781483263793.
  6. ↑ McGraw KJ, Beebee MD, Hill GE, Parker RS (August 2003). «Lutein-based plumage coloration in songbirds is a consequence of selective pigment incorporation into feathers». Comparative Biochemistry and Physiology. Part B, Biochemistry & Molecular Biology. 135 (4): 689–96. doi:10.1016/S1096-4959(03)00164-7. PMID 12892761.
  7. ↑ Gill, Victoria. «Sold for a song: The forest birds captured for their tuneful voices». BBC News. Վերցված է 31 December 2017-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 «NIH study provides clarity on supplements for protection against blinding eye disease». US National Eye Institute, National Institutes of Health, Bethesda, MD. 5 May 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 15 August 2019-ին. Վերցված է 10 August 2017-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 «The AREDS Formulation and Age-Related Macular Degeneration». US National Eye Institute, National Institutes of Health, Bethesda, MD. November 2011. Վերցված է 10 August 2017-ին.
  10. ↑ Liu R, Wang T, Zhang B, և այլք: (2014). «Lutein and zeaxanthin supplementation and association with visual function in age-related macular degeneration». Invest. Ophthalmol. Vis. Sci. 56 (1): 252–8. doi:10.1167/iovs.14-15553. PMID 25515572.
  11. ↑ Wang X, Jiang C, Zhang Y, և այլք: (2014). «Role of lutein supplementation in the management of age-related macular degeneration: meta-analysis of randomized controlled trials». Ophthalmic Res. 52 (4): 198–205. doi:10.1159/000363327. PMID 25358528.
  12. ↑ Ma L, Dou HL, Wu YQ, և այլք: (2012). «Lutein and zeaxanthin intake and the risk of age-related macular degeneration: a systematic review and meta-analysis». Br. J. Nutr. 107 (3): 350–9. doi:10.1017/S0007114511004260. PMID 21899805.
  13. ↑ 13,0 13,1 Evans, Jennifer R.; Lawrenson, John G. (2023-09-13). «Antioxidant vitamin and mineral supplements for slowing the progression of age-related macular degeneration». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2023 (9): CD000254. doi:10.1002/14651858.CD000254.pub5. ISSN 1469-493X. PMC 10498493. PMID 37702300.
  14. ↑ «Lutein + Zeaxanthin Content of Selected Foods». Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis. 2014. Վերցված է 20 May 2014-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 SanGiovanni JP, Chew EY, Clemons TE, Ferris FL, Gensler G, Lindblad AS, Milton RC, Seddon JM, Sperduto RD (September 2007). «The relationship of dietary carotenoid and vitamin A, E, and C intake with age-related macular degeneration in a case-control study: AREDS Report No. 22». Archives of Ophthalmology. 125 (9): 1225–32. doi:10.1001/archopht.125.9.1225. PMID 17846363.
  16. ↑ Moeller SM, Voland R, Tinker L, Blodi BA, Klein ML, Gehrs KM, Johnson EJ, Snodderly DM, Wallace RB, Chappell RJ, Parekh N, Ritenbaugh C, Mares JA (2008). «Associations between age-related nuclear cataract and lutein and zeaxanthin in the diet and serum in the Carotenoids in the Age-Related Eye Disease Study, an Ancillary Study of the Women's Health Initiative». Arch Ophthalmol. 126 (3): 354–64. doi:10.1001/archopht.126.3.354. PMC 2562026. PMID 18332316.
  17. ↑ Barker Fm, 2nd (2010). «Dietary supplementation: effects on visual performance and occurrence of AMD and cataracts». Current Medical Research and Opinion. 26 (8): 2011–23. doi:10.1185/03007995.2010.494549. PMID 20590393.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  18. ↑ Liu XH, Yu RB, Liu R, Hao ZX, Han CC, Zhu ZH, Ma L (2014). «Association between lutein and zeaxanthin status and the risk of cataract: a meta-analysis». Nutrients. 6 (1): 452–65. doi:10.3390/nu6010452. PMC 3916871. PMID 24451312.
  19. ↑ Ma L, Hao ZX, Liu RR, Yu RB, Shi Q, Pan JP (2014). «A dose-response meta-analysis of dietary lutein and zeaxanthin intake in relation to risk of age-related cataract». Graefes Arch. Clin. Exp. Ophthalmol. 252 (1): 63–70. doi:10.1007/s00417-013-2492-3. PMID 24150707.
  20. ↑ Chew EY, SanGiovanni JP, Ferris FL, Wong WT, Agron E, Clemons TE, Sperduto R, Danis R, Chandra SR, Blodi BA, Domalpally A, Elman MJ, Antoszyk AN, Ruby AJ, Orth D, Bressler SB, Fish GE, Hubbard GB, Klein ML, Friberg TR, Rosenfeld PJ, Toth CA, Bernstein P (2013). «Lutein/zeaxanthin for the treatment of age-related cataract: AREDS2 randomized trial report no. 4». JAMA Ophthalmol. 131 (7): 843–50. doi:10.1001/jamaophthalmol.2013.4412. PMC 6774801. PMID 23645227.
  21. ↑ NHANES 2013-2014 survey results, reported as What We Eat In America
  22. ↑ Seddon JM, Ajani UA, Sperduto RD (November 1994). «Dietary carotenoids, vitamins A, C, and E, and advanced age-related macular degeneration. Eye Disease Case-Control Study Group». JAMA. 272 (18): 1413–20. doi:10.1001/jama.272.18.1413. PMID 7933422.
  23. ↑ WHO/FAO Codex Alimentarius General Standard for Food Additives
  24. ↑ UK Food Standards Agency: «Current EU approved additives and their E Numbers». Վերցված է 2011-10-27-ին.
  25. ↑ Australia New Zealand Food Standards Code.«Standard 1.2.4 - Labelling of ingredients». Վերցված է 2011-10-27-ին.
  26. ↑ Rajput, N; Naeem, M; Ali, S; Zhang, J F; Zhang, L; Wang, T (1 May 2013). «The effect of dietary supplementation with the natural carotenoids curcumin and lutein on broiler pigmentation and immunity». Poultry Science. 92 (5): 1177–1185. doi:10.3382/ps.2012-02853. PMID 23571326.
  27. ↑ Lokaewmanee, Kanda; Yamauchi, Koh-en; Komori, Tsutomu; Saito, Keiko (2011). «Enhancement of Yolk Color in Raw and Boiled Egg Yolk with Lutein from Marigold Flower Meal and Marigold Flower Extract». Journal of Poultry Science. 48 (1): 25–32. doi:10.2141/jpsa.010059. ISSN 1346-7395. Վերցված է 21 February 2020-ին.
  28. ↑ USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 23 (2010) Արխիվացված 3 Մարտ 2015 Wayback Machine
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Niizu, P.Y.; Delia B. Rodriguez-Amaya (2005). «Flowers and Leaves of Tropaeolum majus L. as Rich Sources of Lutein». Journal of Food Science. 70 (9): S605–S609. doi:10.1111/j.1365-2621.2005.tb08336.x. ISSN 1750-3841.
  30. ↑ Eisenhauer, Bronwyn; Natoli, Sharon; Liew, Gerald; Flood, Victoria M. (9 February 2017). «Lutein and Zeaxanthin—Food Sources, Bioavailability and Dietary Variety in Age-Related Macular Degeneration Protection». Nutrients. 9 (2): 120. doi:10.3390/nu9020120. PMC 5331551. PMID 28208784.
  31. ↑ Manke Natchigal, A.; Oliveira Stringheta, A.C.; Corrêa Bertoldi, M.; Stringheta, P.C. (2012). «QUANTIFICATION AND CHARACTERIZATION OF LUTEIN FROM TAGETES (TAGETES PATULA L.) AND CALENDULA (CALENDULA OFFICINALIS L.) FLOWERS». Acta Hortic. 939, 309–314. Արխիվացված է օրիգինալից 14 May 2021-ին. Վերցված է 3 July 2019-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 Shao A, Hathcock JN (2006). «Risk assessment for the carotenoids lutein and lycopene». Regulatory Toxicology and Pharmacology. 45 (3): 289–98. doi:10.1016/j.yrtph.2006.05.007. PMID 16814439. «The OSL risk assessment method indicates that the evidence of safety is strong at intakes up to 20mg/d for lutein, and 75 mg/d for lycopene, and these levels are identified as the respective OSLs. Although much higher levels have been tested without adverse effects and may be safe, the data for intakes above these levels are not sufficient for a confident conclusion of long-term safety.»
  33. ↑ Lokaewmanee, Kanda & Yamauchi (2011). «Enhancement of Yolk Color in Raw and Boiled Egg Yolk with Lutein from Marigold Flower Meal and Marigold Flower Extract». The Journal of Poultry Science. 48: 25–32. doi:10.2141/jpsa.010059 – via ResearchGate.
  34. ↑ Campbell, J. (14 January 2021). «Natural Eye Supplements Care For Your Long-Term Vision». Intechra Health (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021-01-16-ին.
  35. ↑ FOD025C The Global Market for Carotenoids, BCC Research
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լյութեին&oldid=10083115» էջից