Լեռներ (լեռնային համակարգեր)
Լեռներ (լեռնային համակարգեր), ցամաքի խիստ մասնատված մասեր են, որոնք հարակից հարթավայրերից զգալիորեն բարձրացած են 500 մետրով կամ ավելի։ Լեռները հարթավայրերից բաժանված են կա՛մ անմիջապես լանջի ստորոտով, կա՛մ նախալեռներով[1]։ Լեռները կարող են լինել գծային երկարաձգված կամ կամարաձև՝ զուգահեռ, վանդակավոր, շառավղային, փետաձև, էշելոնային կամ ճյուղավորված դիսեկցիոն ձևով։ Կան բարձր լեռներ (ավելի քան 2500 մետր բարձրության վրա), միջին լեռներ (800-2500) և ցածր լեռներ (մինչև 800)[2]։
| Լեռներ | |
|---|---|
 |
Ընդհանուր բնութագիր
խմբագրելեռները ձևավորվում են տեկտոնիկորեն ակտիվ տարածքներում։ Ըստ իրենց ծագման՝ լեռները լինում են տեկտոնական, էրոզիոնային և հրաբխային։ Կախված երկրակեղևի դեֆորմացիաների բնույթից, տեկտոնական լեռները բաժանվում են ծալովի, բլոկների և ծալովի բլոկների։
Լեռնային համակարգերը զբաղեցնում են Ասիայի մակերեսի 64%-ը, Հյուսիսային Ամերիկայի 36%-ը, Եվրոպայի 25%-ը, Հարավային Ամերիկայի 22%-ը, Ավստրալիայի 17%-ը և Աֆրիկայի 3%-ը։ Ընդհանուր առմամբ, երկրագնդի մակերեսի 24%-ը լեռնային է։ Բոլոր մարդկանց 10%-ը ապրում է լեռներում։ Երկրագնդի գետերի մեծ մասը սկիզբ է առնում լեռներից։
Լեռները սովորաբար սահմանափակվում են նախալեռներով, որոնք կազմում են դրանց հիմքը։ Ունեն տարբեր տեսակի ջրբաժաններ (լեռնաշղթաներ, գագաթներ, հարթեցման մակերեսներ)։ Լեռնային լճերը հանդիպում են միջլեռնային իջվածքներում և հովիտներում։
Լեռնայի ռելիեֆի ձևեր
խմբագրելԿախված լեռների զբաղեցրած տարածքից, դրանց կառուցվածքից և տարիքից՝ առանձնանում են․
- կարճ երկարության մեկուսացված վերելքներ, այսպես կոչված՝ կղզու լեռներ (օրինակ, Խիբինի )
- լեռնային խմբեր
- լեռնաշղթաներ - լեռնային երկրների հատվածներ, որոնք գտնվում են քիչ թե շատ մեկուսացված և ունեն մոտավորապես նույն երկարությունը և լայնությունը (օրինակ, Մոնբլանը Ալպերում)։ Տարբերվում են համեմատաբար թույլ մասնատվածությամբ, լեռնային երկրի հարևան լեռնաշղթաներից առանձնացված են լայն և խոր հովիտներով.
- լեռնաշղթաները մեծ գծային երկարաձգված ռելիեֆային բարձունքներ են, որոնց գագաթին հատվում են հստակ սահմանված լանջերը։ Ամենամեծ բարձրության կետերը կազմում են լեռնաշղթայի գագաթը ՝ երկայնական ուղղությամբ ձգվող գիծ, որը լեռնաշղթան բաժանում է երկու լանջերի և ծառայում որպես ջրբաժան (հարակից գետերի ավազանները բաժանող գիծ)
- լեռնային համակարգեր - լեռներ, որոնք միավորված են տարածքային առումով, ունեն ընդհանուր ծագման պատճառ և ունեն մորֆոլոգիական միասնություն.
- լեռնային երկրներ
- լեռնային գոտիներ - լեռնային ռելիեֆի դասակարգման ամենամեծ միավորը, մի քանի լեռնային համակարգեր են, որոնք ձգվում են մեկ (պինդ կամ ընդհատվող) շերտի մեջ։ Սա ներառում է, օրինակ, Ալպյան-Հիմալայան լեռնային գոտին (ձգվում է Արևմտյան Եվրոպայից մինչև Ասիայի հարավ-արևելյան ծայրը) և Անդ-Կորդիլերա լեռնային գոտին, որը ձգվում է Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի արևմտյան եզրերով։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Иностранцев А. А. (1890–1907). «Горы». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Лукашов А. А. Горы // Большая российская энциклопедия / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. — М.: «Большая Российская энциклопедия», 2007. — Т. 7. — С. 499. — ISBN 978-5-85270-337-8
Հղումներ
խմբագրել- Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. Гор высотное разделение // Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. — 1978.