Ժառանգած լեզու

Ժառանգած լեզու (անգլ.՝ heritage language), լեզվաբանության մեջ օգտագործվող տերմիններից մեկը լեզվի նշման համար («ժառանգվող լեզու», «էրիտաժի լեզու», «ընտանեկան ժառանգության լեզու» և այլն), որը հաճախ օգտագործվում է ընտանիքում և տարբերվում է տվյալ տարածքում տարածված հիմնական լեզվից։ Որպես կանոն, նման լեզուների կրողները երկլեզու են, և ժառանգած լեզուն նրանց համար մայրենի է։ Այնուամենայնիվ, որոշ իրավիճակներում ժառանգված լեզուն ընտանիքում գերիշխող չէ և օգտագործվում է երեխայի կողմից տատիկների և պապիկների հետ զրույցներում կամ միայն որոշակի համատեքստում, այդպիսով լինելով երկրորդ լեզու։ Այս տերմինը հիմնականում վերաբերում է այն երեխաների լեզվական պրոֆիլին, որոնք ներգաղթել են նախքան հայրենիքում կրթություն ստանալը, ինչպես նաև այն երեխաներին, որոնց ներգաղթյալ ծնողները տանը խոսում են մայրենի լեզվով։ Նույն կերպ կարելի է խոսել «ընտանեկան ժառանգության լեզվի» մասին մայրենի լեզվի պահպանման իրավիճակում՝ որպես բնիկ բնակչության հաղորդակցման ներընտանեկան միջոց այն տարածքում, որտեղ սկսել է գերիշխել այլ լեզու (օրինակ՝ կարելերեն լեզուն Կարելիայի Հանրապետությունում, որտեղ հասարակության կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտներում անտարակույս գերիշխում է ռուսերենը)։ Լայնորեն խոսելով ընտանեկան ժառանգության լեզուն՝ մենք կարող ենք համարել այն արտագաղթողների սերունդները, որոնք, ըստ էության, լինելով միակողմանի, շրջակա միջավայրի բնիկ խոսնակներ, մասամբ պահպանում են իրենց բնօրինակ էթնիկ ինքնությունը և, հայրենիքի հետ մշակութային կապերի պահպանման պատճառներով, սկսում են սովորել այն երկրի լեզուն, որտեղից եկել են իրենց նախնիները։

Տերմինաբանական նշումներ

Լեզվական գոյության այս ձևն ունի մի շարք քիչ թե շատ տերմինաբանական նշումներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի մի շարք թերություններ։ Բնականաբար, առկա են «ամենօրյա լեզու», «տնային լեզու», «կենցաղային լեզու», «ընտանեկան հաղորդակցման լեզու» ընդհանուր առմամբ, ադեկվատ նկարագրում է շրջակա միջավայրի կենցաղային լեզվի մասին, բայց կարող է առաջացնել մի շարք կեղծ ընդարձակումներ և մեկնաբանություններ, քանի որ, առաջին հերթին, նրանք կարող են, ներքին ձևի համաձայն, նշանակել միալեզու ընտանիքում հեշտ հաղորդակցման միջոցների համակարգ (ռուսական խոսակցական խոսքը ռուսական ընտանիքներում Ռուսաստանում ինչ-որ իմաստով նման «ընտանեկան հաղորդակցության մայրենի լեզվին»), և երկրորդ՝ փոքր ներգաղթյալի կամ խառնվածքի ներսում։ Ընտանիքը, որպես ընտանեկան հաղորդակցության միջոց, կարող է օգտագործվել շրջակա միջավայրի լեզու, և «տնային լեզու» օգտագործման շրջանակը կարող է լինել շփումը տարեց հարազատների՝ տատիկների և պապիկների առանձին կենդանի շրջանակի հետ։ Այդ պատճառով մի շարք հետազոտողներ, անգլո-ամերիկյան լեզվաբանական ավանդույթի ազդեցության տակ, օգտագործում են ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն հաշվված կամ փոխառված անգլերեն նշանակումից, որոնք փոխանցում են ժառանգության գաղափարը՝ «ժառանգած լեզուն» (Մ.Ս. Պոլինսկայա), «ժառանգվող լեզուն» (Մ. Վ. Կոպոտև), «ընտանեկան ժառանգության լեզուն», «էրիտաժի լեզուն» կամ «հերիտաժի լեզուն» (Ե. Վ. Ռախիլինա)։

Ժառանգած լեզվի բնորոշ հատկանիշներ

Էրիտաժի լեզուն, ի տարբերություն լրիվ դիմագծերով մայրենի լեզվի, հիմնականում բանավոր է, այն սովորաբար սահմանափակվում է հաղորդակցային-պրագմատիկ հնարավորություններով, ունի մի շարք քերական հատկանիշներ, ձգտում է դեպի իմաստային հարաբերությունների ավելի էքսպրիցիտ արտահայտություն և ոճականորեն անգրագետ։

Ժառանգած լեզուն և օրենսդրություն

Ժառանգված լեզվով անվճար կրթություն ստանալու իրավունքը պաշտպանված է եվրոպական որոշ երկրների օրենսդրությամբ, հատկապես Սկանդինավիայում։

Գրականություն

• Polinsky M., Kagan O. Heritage languages: In the ‘wild’ and in the classroom. In: Language and Linguistic Compass 1, 5, 2007. P. 368-395.
• Выренкова А.С., Полинская М.С., Рахилина Е.В. Грамматика ошибок и грамматика конструкций: «эритажный» («унаследованный») русский язык // Вопросы языкознания. 2014. №3.
• Марушкина А.С., Рахилина Е.В. Корпусные исследования особенностей речи нестандартных говорящих («херитажный» русский) // Acta linguistica petropolitana. Труды Института лингвистических исследований. Том XI, ч. 1. 2015. Сс. 621-638.