Թեփուկ

Թեփուկ, որոշ կենդանի էակների արտաքին ծածկը, որը ձևավորվում է եղջերաթաղանթի (ամնիոտների) կամ ոսկրային (ձկների) թիթեղներով:^[1] Ձկների մեծ մասը ծածկված է թեփուկներով, չնայած որոշների մոտ այն կրճատվում է։ Նրանց թեփուկները ձևավորվում են դերմայում^[1] և հանդիսանում են մաշկի պաշտպանիչ ոսկորներ, երբեմն ունեն բարդ կառուցվածք։ Ձկների թեփուկները զուգորդվում են մաշկի մեջ լորձաթաղանթի առկայությամբ^[2]։

Մողեսի թեփուկներ Calotes grandisquamis

Մաշկի վրա թեփուկների տեղը կոչվում է ֆալիդոզ։ Մարդու մաշկի վրա, որոնք հիշեցնում են թեփուկները, իխտիոզի հետևանքով են առաջանում։

Թեփուկի ձևԽմբագրել

Ձկների, կախված ոսկորային ձևավորման բնույթից, առանձնանում են թեփուկների հինգ ձևեր^[3] ։

Պլակոիդ, թիթեղները, որոնք ընկած են մաշկի թելքավոր շերտի մեջ վերջանում են ատամներով, ուղղված են գագաթի մեջ։ Ձկների կյանքի ընթացքում այս թեփուկները բազմիցս փոխարինվում են։ Թեփուկները բաղկացած են երեք շերտերից՝ վիտրոդենտին (արտաքին նյութ, որը նման է էմալի), դենտին (օրգանական նյութ, որը պարունակում է կրաքար) և կակղանի^[4]։
Գանոիդ, խոշոր ոսկրային վահաններ, բաղկացած է երեք շերտերից՝ վերին խիտ գանդիոն, միջին տարացք բազմաթի ջրանցքներով և ստորին ոսկրային իզոպեդին^[4]։
կոսմոիդային, կլոր կամ ռոմբային ձևի հաստ թիթեղներ, ծածկված է բրադիսով (փոփոխված դենտինով), այս ձևը գանոիդային տեսակ է^[4]։
Ցիկլոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ հարթ արտաքին եզրով։
Կտենոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ արտաքին եզրով։ Թեփուկի վերջին երկու ձևերի մոտ պահպանվել է միայն ոսկրային շերտը^[4]։

Պլակոդային թեփուկները բնորոշ են կռճիկային ձկներին^[5], գանոիդայինը բնորոշ է ճառագայթալողակ ձկնեին ,^[6]( աճառային և ոսկրային գանոիդ, պանցիրիկ ձուկ, բազմաբնույթ թառափների պոչում պահպանվում է)^[4], ցիկլոիդը բնորոշ է ոսկրային ձկների համար^[7] (հարինգներ, կարպով)^[4], կտենոիդներին բնորոշ է բարձրագույն ոսկրային ձկները^[7] (թառ)^[4], կտենոիդներին բնորոշ են շերտերը (ժամանակակից երկշունչների մոտ թեփուկները կորում են)^[8]։ Պլակոիդային թեփուկներն ամենահինն են^[4], ողնաշարավոր կենդանիների ատամները թեփուկների ածանցյալներն են, էվոլուցիայի ընթացքում վերափոխված^[9]։

Սողունների թեփուկները էպիթելային հյուսվածքի կազմավորումներն են։

ԿիրառություններԽմբագրել

Ձկնարդյունաբերության մեջ թեփուկները հիմնականում արտադրական թափոններ է, դրա մի մասն օգտագործվում է ձկան ալյուրի արտադրության համար, կատարվում են հետազոտություններ ձկան թեփուկի օգտագործման նոր ուղղությունների համար^[10]։

նախքան սինթետիկ պիգմենտների տարածումը, այն լայնորեն օգտագործվում էր մարգարիտ պիգմենտ ներկերի պատրաստման, արհեստական մարգարիտների և մարգարիտների պատրաստման համար^[11]^[12]։

Տես նաևԽմբագրել

Թիթեռներ Միջատներ (նրանք նույն թիթեռներն են)
Երկշունչներ ձուկ)

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Наумов, 1982, էջ 51
↑ Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 1. — Низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы, земноводные: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 116. — 333 с.
↑ Наумов, 1982, էջ 51,64,65,82
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 Ильмаст Н. В. Введение в ихтиологию. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2005. — С. 70—72. — ISBN 5-9274-0196-1
↑ Наумов, 1982, էջ 50,51
↑ Наумов, 1982, էջ 64
↑ ^7,0 ^7,1 Наумов, 1982, էջ 65
↑ Наумов, 1982, էջ 82
↑ Плакоидная чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
↑ Воробьев В. И., Нижникова Е. В. Исследования и применение рыбной чешуи в различных отраслях промышленности (обзор) / Научная статья, УДК 591.471.31:54(06) // Калиниград: Калининградский государственный технический университет. Научный журнал «Известия КГТУ», № 45, 2017 г. ISSN: 1997-3071. (С. 147-159).
↑ «Жемчуг»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
↑ Никитин А. М. Художественные краски и материалы. Справочник / Раздел 3.11. Перламутровые пигменты // М.: Инфра-Инженерия. — 2016 г. — 412 с. ISBN 978-5-9729-0117-3. (С. 280-281).

ԳրականությունԽմբագրել

Чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Чешуя // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
Наумов С. П. Зоология позвоночных. — М.: Просвещение, 1982. — 464 с.

[Наумов—1982——51-1] 1,0 ^1,1 Наумов, 1982, էջ 51

[Naumov_1979-2] Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 1. — Низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы, земноводные: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 116. — 333 с.

[Наумов—1982——51,64,65,82-3] Наумов, 1982, էջ 51,64,65,82

[:03-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 Ильмаст Н. В. Введение в ихтиологию. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2005. — С. 70—72. — ISBN 5-9274-0196-1

[Наумов—1982——50,51-5] Наумов, 1982, էջ 50,51

[Наумов—1982——64-6] Наумов, 1982, էջ 64

[Наумов—1982——65-7] 7,0 ^7,1 Наумов, 1982, էջ 65

[Наумов—1982——82-8] Наумов, 1982, էջ 82

[9] Плакоидная чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

[10] Воробьев В. И., Нижникова Е. В. Исследования и применение рыбной чешуи в различных отраслях промышленности (обзор) / Научная статья, УДК 591.471.31:54(06) // Калиниград: Калининградский государственный технический университет. Научный журнал «Известия КГТУ», № 45, 2017 г. ISSN: 1997-3071. (С. 147-159).

[11] «Жемчуг»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907

[12] Никитин А. М. Художественные краски и материалы. Справочник / Раздел 3.11. Перламутровые пигменты // М.: Инфра-Инженерия. — 2016 г. — 412 с. ISBN 978-5-9729-0117-3. (С. 280-281).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]