Թեփուկ
Թեփուկ, որոշ կենդանի էակների արտաքին ծածկը, որը ձևավորվում է եղջերաթաղանթի (ամնիոտների) կամ ոսկրային (ձկների) թիթեղներով:[1] Ձկների մեծ մասը ծածկված է թեփուկներով, չնայած որոշների մոտ այն կրճատվում է: Նրանց թեփուկները ձևավորվում են դերմայում[1] և հանդիսանում են մաշկի պաշտպանիչ ոսկորներ, երբեմն ունեն բարդ կառուցվածք: Ձկների թեփուկները զուգորդվում են մաշկի մեջ լորձաթաղանթի առկայությամբ[2] [2]։
Մաշկի վրա թեփուկների տեղը կոչվում է ֆալիդոզ։ Մարդու մաշկի վրա, որոնք հիշեցնում են թեփուկները, իխտիոզի հետևանքով են առաջանում։
Թեփուկի ձևԽմբագրել
Ձկների, կախված ոսկորային ձևավորման բնույթից, առանձնանում են թեփուկների հինգ ձևեր[3] ։
- Պլակոիդ, թիթեղները, որոնք ընկած են մաշկի թելքավոր շերտի մեջ վերջանում են ատամներով, ուղղված են գագաթի մեջ։ Ձկների կյանքի ընթացքում այս թեփուկները բազմիցս փոխարինվում են: Թեփուկները բաղկացած են երեք շերտերից՝ վիտրոդենտին (արտաքին նյութ, որը նման է էմալի), դենտին (օրգանական նյութ, որը պարունակում է կրաքար) և կակղանի[4]։
- Գանոիդ, խոշոր ոսկրային վահաններ, բաղկացած է երեք շերտերից՝ վերին խիտ գանդիոն, միջին տարացք բազմաթի ջրանցքներով և ստորին ոսկրային իզոպեդին[4]։
- կոսմոիդային, կլոր կամ ռոմբային ձևի հաստ թիթեղներ, ծածկված է բրադիսով (փոփոխված դենտինով), այս ձևը գանոիդային տեսակ է[4]։
- Ցիկլոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ հարթ արտաքին եզրով։
- Կտենոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ արտաքին եզրով: Թեփուկի վերջին երկու ձևերի մոտ պահպանվել է միայն ոսկրային շերտը[4]։
Պլակոդային թեփուկները բնորոշ են կռճիկային ձկներին[5], գանոիդայինը բնորոշ է ճառագայթալողակ ձկնեին ,[6]( աճառային և ոսկրային գանոիդ, պանցիրիկ ձուկ, բազմաբնույթ թառափների պոչում պահպանվում է),[4] ցիկլոիդը բնորոշ է ոսկրային ձկների համար[7] (հարինգներ, կարպով)[4], կտենոիդներին բնորոշ է բարձրագույն ոսկրային ձկները[7] (թառ)[4], կտենոիդներին բնորոշ են շերտերը (ժամանակակից երկշունչների մոտ թեփուկները կորում են)[8]։ Պլակոիդային թեփուկներն ամենահինն են[4], ողնաշարավոր կենդանիների ատամները թեփուկների ածանցյալներն են, էվոլուցիայի ընթացքում վերափոխված[9]։
Սողունների թեփուկները էպիթելային հյուսվածքի կազմավորումներն են։
ԿիրառություններԽմբագրել
Ձկնարդյունաբերության մեջ թեփուկները հիմնականում արտադրական թափոններ է, դրա մի մասն օգտագործվում է ձկան ալյուրի արտադրության համար, կատարվում են հետազոտություններ ձկան թեփուկի օգտագործման նոր ուղղությունների համար[10]։
նախքան սինթետիկ պիգմենտների տարածումը, այն լայնորեն օգտագործվում էր մարգարիտ պիգմենտ ներկերի պատրաստման, արհեստական մարգարիտների և մարգարիտների պատրաստման համար[11][12]։
Տես նաևԽմբագրել
- Թիթեռներ Միջատներ (նրանք նույն թիթեռներն են)
- Երկշունչներ ձուկ)
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Наумов, 1982, էջ 51
- ↑ 2,0 2,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝Naumov_1979
անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Наумов, 1982, էջ 51,64,65,82
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Ильмаст Н. В. Введение в ихтиологию. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2005. — С. 70—72. — ISBN 5-9274-0196-1
- ↑ Наумов, 1982, էջ 50,51
- ↑ Наумов, 1982, էջ 64
- ↑ 7,0 7,1 Наумов, 1982, էջ 65
- ↑ Наумов, 1982, էջ 82
- ↑ Плакоидная чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Воробьев В. И., Нижникова Е. В. Исследования и применение рыбной чешуи в различных отраслях промышленности (обзор) / Научная статья, УДК 591.471.31:54(06) // Калиниград: Калининградский государственный технический университет. Научный журнал «Известия КГТУ», № 45, 2017 г. ISSN: 1997-3071. (С. 147-159).
- ↑ «Жемчуг»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
- ↑ Никитин А. М. Художественные краски и материалы. Справочник / Раздел 3.11. Перламутровые пигменты // М.: Инфра-Инженерия. — 2016 г. — 412 с. ISBN 978-5-9729-0117-3. (С. 280-281).
[1] }}
ԳրականությունԽմբագրել
- Чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Чешуя // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Наумов С. П. Зоология позвоночных. — М.: Просвещение, 1982. — 464 с.
- ↑ Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 1. — Низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы, земноводные: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 116. — 333 с.