Թեփուկ

Թեփուկ, որոշ կենդանի էակների արտաքին ծածկը, որը ձևավորվում է եղջերաթաղանթի (ամնիոտների) կամ ոսկրային (ձկների) թիթեղներով:^[1] Ձկների մեծ մասը ծածկված է թեփուկներով, չնայած որոշների մոտ այն կրճատվում է: Նրանց թեփուկները ձևավորվում են դերմայում^[1] և հանդիսանում են մաշկի պաշտպանիչ ոսկորներ, երբեմն ունեն բարդ կառուցվածք: Ձկների թեփուկները զուգորդվում են մաշկի մեջ լորձաթաղանթի առկայությամբ^[2] ^[2]։

Մողեսի թեփուկներ Calotes grandisquamis

Մաշկի վրա թեփուկների տեղը կոչվում է ֆալիդոզ։ Մարդու մաշկի վրա, որոնք հիշեցնում են թեփուկները, իխտիոզի հետևանքով են առաջանում։

Թեփուկի ձևԽմբագրել

Ձկների, կախված ոսկորային ձևավորման բնույթից, առանձնանում են թեփուկների հինգ ձևեր^[3] ։

Պլակոիդ, թիթեղները, որոնք ընկած են մաշկի թելքավոր շերտի մեջ վերջանում են ատամներով, ուղղված են գագաթի մեջ։ Ձկների կյանքի ընթացքում այս թեփուկները բազմիցս փոխարինվում են: Թեփուկները բաղկացած են երեք շերտերից՝ վիտրոդենտին (արտաքին նյութ, որը նման է էմալի), դենտին (օրգանական նյութ, որը պարունակում է կրաքար) և կակղանի^[4]։
Գանոիդ, խոշոր ոսկրային վահաններ, բաղկացած է երեք շերտերից՝ վերին խիտ գանդիոն, միջին տարացք բազմաթի ջրանցքներով և ստորին ոսկրային իզոպեդին^[4]։
կոսմոիդային, կլոր կամ ռոմբային ձևի հաստ թիթեղներ, ծածկված է բրադիսով (փոփոխված դենտինով), այս ձևը գանոիդային տեսակ է^[4]։
Ցիկլոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ հարթ արտաքին եզրով։
Կտենոիդ, բարակ կլորացված կիսաթափանցիկ թիթեղներ արտաքին եզրով: Թեփուկի վերջին երկու ձևերի մոտ պահպանվել է միայն ոսկրային շերտը^[4]։

Պլակոդային թեփուկները բնորոշ են կռճիկային ձկներին^[5], գանոիդայինը բնորոշ է ճառագայթալողակ ձկնեին ,^[6]( աճառային և ոսկրային գանոիդ, պանցիրիկ ձուկ, բազմաբնույթ թառափների պոչում պահպանվում է),^[4] ցիկլոիդը բնորոշ է ոսկրային ձկների համար^[7] (հարինգներ, կարպով)^[4], կտենոիդներին բնորոշ է բարձրագույն ոսկրային ձկները^[7] (թառ)^[4], կտենոիդներին բնորոշ են շերտերը (ժամանակակից երկշունչների մոտ թեփուկները կորում են)^[8]։ Պլակոիդային թեփուկներն ամենահինն են^[4], ողնաշարավոր կենդանիների ատամները թեփուկների ածանցյալներն են, էվոլուցիայի ընթացքում վերափոխված^[9]։

Սողունների թեփուկները էպիթելային հյուսվածքի կազմավորումներն են։

ԿիրառություններԽմբագրել

Ձկնարդյունաբերության մեջ թեփուկները հիմնականում արտադրական թափոններ է, դրա մի մասն օգտագործվում է ձկան ալյուրի արտադրության համար, կատարվում են հետազոտություններ ձկան թեփուկի օգտագործման նոր ուղղությունների համար^[10]։

նախքան սինթետիկ պիգմենտների տարածումը, այն լայնորեն օգտագործվում էր մարգարիտ պիգմենտ ներկերի պատրաստման, արհեստական մարգարիտների և մարգարիտների պատրաստման համար^[11]^[12]։

Տես նաևԽմբագրել

Թիթեռներ Միջատներ (նրանք նույն թիթեռներն են)
Երկշունչներ ձուկ)

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Наумов, 1982, էջ 51
↑ ^2,0 ^2,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Naumov_1979 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
↑ Наумов, 1982, էջ 51,64,65,82
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 Ильмаст Н. В. Введение в ихтиологию. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2005. — С. 70—72. — ISBN 5-9274-0196-1
↑ Наумов, 1982, էջ 50,51
↑ Наумов, 1982, էջ 64
↑ ^7,0 ^7,1 Наумов, 1982, էջ 65
↑ Наумов, 1982, էջ 82
↑ Плакоидная чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
↑ Воробьев В. И., Нижникова Е. В. Исследования и применение рыбной чешуи в различных отраслях промышленности (обзор) / Научная статья, УДК 591.471.31:54(06) // Калиниград: Калининградский государственный технический университет. Научный журнал «Известия КГТУ», № 45, 2017 г. ISSN: 1997-3071. (С. 147-159).
↑ «Жемчуг»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
↑ Никитин А. М. Художественные краски и материалы. Справочник / Раздел 3.11. Перламутровые пигменты // М.: Инфра-Инженерия. — 2016 г. — 412 с. ISBN 978-5-9729-0117-3. (С. 280-281).

^[1] }}

ԳրականությունԽմբագրել

Чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Чешуя // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
Наумов С. П. Зоология позвоночных. — М.: Просвещение, 1982. — 464 с.

↑ Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 1. — Низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы, земноводные: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 116. — 333 с.

[Наумов—1982——51-1] 1,0 ^1,1 Наумов, 1982, էջ 51

[Naumov_1979-2] 2,0 ^2,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Naumov_1979 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:

[Наумов—1982——51,64,65,82-3] Наумов, 1982, էջ 51,64,65,82

[:03-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 Ильмаст Н. В. Введение в ихтиологию. — Петрозаводск: Карельский научный центр РАН, 2005. — С. 70—72. — ISBN 5-9274-0196-1

[Наумов—1982——50,51-5] Наумов, 1982, էջ 50,51

[Наумов—1982——64-6] Наумов, 1982, էջ 64

[Наумов—1982——65-7] 7,0 ^7,1 Наумов, 1982, էջ 65

[Наумов—1982——82-8] Наумов, 1982, էջ 82

[9] Плакоидная чешуя // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

[10] Воробьев В. И., Нижникова Е. В. Исследования и применение рыбной чешуи в различных отраслях промышленности (обзор) / Научная статья, УДК 591.471.31:54(06) // Калиниград: Калининградский государственный технический университет. Научный журнал «Известия КГТУ», № 45, 2017 г. ISSN: 1997-3071. (С. 147-159).

[11] «Жемчуг»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907

[12] Никитин А. М. Художественные краски и материалы. Справочник / Раздел 3.11. Перламутровые пигменты // М.: Инфра-Инженерия. — 2016 г. — 412 с. ISBN 978-5-9729-0117-3. (С. 280-281).

[Naumov_19793-13] Наумов Н. П., Карташёв Н. Н. Зоология позвоночных. Ч. 1. — Низшие хордовые, бесчелюстные, рыбы, земноводные: Учебник для биолог. спец. ун-тов. — М.: Высшая школа, 1979. — С. 116. — 333 с.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[1]