Էվոլյուցիոն տնտեսագիտություն

Էվոլյուցիոն տնտեսագիտությունը տնտեսական հիմնական հոսքի մի մասն է^[1] և նաև էվոլյուցիոն կենսաբանությունից ոգեշնչված տնտեսական մտածողության ոչ ավանդական դպրոց։ Հիմնական տնտեսության նման, այն շեշտում է բարդ փոխկապակցվածությունները, մրցակցությունը, աճը, կառուցվածքային փոփոխությունները և բյուջետային սահմանափակումները, բայց տարբերվում է այդ երևույթները վերլուծելու համար օգտագործվող մոտեցումներից^[2]։

Էվոլյուցիոն տնտեսագիտությունը զբաղվում է այն գործընթացների ուսումնասիրությամբ, որոնք վերափոխում են տնտեսությունը ֆիրմերի, հաստատությունների, արդյունաբերությունների, զբաղվածության, արտադրության, առևտրի և աճի համար ներքին, փորձի և փոխազդեցության տարբեր գործակալների գործողությունների միջոցով ՝ օգտագործելով էվոլյուցիոն մեթոդաբանություն։ Էվոլյուցիոն տնտեսագիտությունը վերլուծում է տեխնոլոգիական և ինստիտուցիոնալ նորարարությունների առաջացման գործընթացը՝ ստեղծելով և փորձարկելով գաղափարների բազմազանություն, որոնք հայտնաբերում և կուտակում են ավելի շատ գոյատևման արժեք, քան մրցակցող այլընտրանքները։ Առկա տվյալները ցույց են տալիս, որ տնտեսական արդյունավետությունը կարող է որոշվել հարմարվողական արդյունավետությամբ։ Հիմնական տնտեսական մտածողությունը սկսվում է պակասի և ռացիոնալ գործակալների պոստուլտատներից (այսինքն՝ գործակալների, որոնք մոդելավորվում են որպես իրենց անհատական բարեկեցությունը առավելագույնի հասցնող), ընդ որում, ցանկացած գործակալի համար ռացիոնալ ընտրությունը մաթեմատիկական օպտիմիզացման պարզ վարժություն է։ Բարդության տնտեսության զարգացող ոլորտում վերսկսվել է հետաքրքրությունը տնտեսական համակարգերը որպես էվոլյուցիոն համակարգեր դիտարկելու նկատմամբ։

Էվոլյուցիոն տնտեսությունը չի ընդունում թե՛ ընտրության օբյեկտների, թե՛ որոշումներ կայացնողների բնութագրերը որպես ֆիքսված։ Փոխարենը, նրա ուշադրությունը կենտրոնացած է այն անհավասարակշռական գործընթացների վրա, որոնք վերափոխում են տնտեսությունը ներսից և դրանց հետևանքները։ Այս գործընթացները, իրենց հերթին, առաջանում են տարբեր գործակալների գործողությունների արդյունքում, որոնք ունեն սահմանափակ ռացիոնալություն, որոնք կարող են սովորել փորձից և փոխազդեցություններից, և որոնց տարբերությունները նպաստում են փոփոխությանը։ Վերջերս այս առարկան հիմնվում է խաղերի էվոլյուցիոն տեսության վրա և Չարլզ Դարվինի էվոլյուցիոն մեթոդաբանությունը, ինչպես նաև շրջանառական և կումուլատիվ պատճառաբանության անհավասարակշռված տնտեսական սկզբունքը։ Նա բնական է այն մտքերից, որ տնտեսական փոփոխությունները տելեոլոգիական կամ անպայման բարելավում են մարդկային վիճակը^[3]։

Մյուս մոտեցումը էվոլյուցիոն հոգեբանության սկզբունքները տնտեսագիտության մեջ կիրառելն է, որը, պնդվում է, բացատրում է այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են ոչ համապատասխանությունը և կանխակալությունը ռացիոնալ ընտրության տեսության մեջ։ Հիմնական տնտեսական հասկացությունները, ինչպիսիք են օգտակարությունը, ավելի լավ է դիտարկել որպես նախընտրությունների պայմանավորված, որոնք մեծացրել են էվոլյուցիոն հարմարվողականությունը նախնիների միջավայրում, բայց ոչ պարտադիր ներկայիս միջավայրում^[4]։

Նախորդներ խմբագրել

19-րդ դարի կեսերին Կարլ Մարքսը ներկայացրեց պատմական զարգացման փուլերի գծապատկերը՝ ներկայացնելով այն հայեցակարգը, որ մարդկային էությունը հաստատուն չէ և չի որոշում սոցիալական համակարգի բնույթը. ընդհակառակը, նա սկզբունք դարձրեց, որ մարդու վարքագիծը սոցիալական և տնտեսական համակարգի գործառույթ է, որտեղ այն տեղի է ունենում։

Մարքսը տնտեսական զարգացման իր տեսությունը հիմնեց տնտեսական համակարգերի զարգացման նախադրյալների վրա՝ մասնավորապես, պատմության ընթացքում ավելի բարձր տնտեսական համակարգերը կփոխարինեն ցածրերին։ Ստորադաս համակարգերը շրջապատված են ներքին հակասություններով և անարդյունավետությամբ, որոնք անհնարին են դարձնում երկարաժամկետ գոյատևումը։ Մարքսի սխեմայով ֆեոդալիզմը փոխարինվեց կապիտալիզմով, որն ի վերջո կփոխարինի սոցիալիզմին^[5]։

Մոտավորապես միևնույն ժամանակ Չարլզ Դարվինը մշակեց ցանկացած գործընթաց հասկանալու ընդհանուր շրջանակ, որտեղ փոքր պատահական տատանումները կարող են ժամանակի ընթացքում կուտակվել և գերիշխել՝ վերածվելով լայնածավալ փոփոխությունների, որոնք հանգեցնում են բոլորովին նոր ձևերի («տեսակառաջացում»)։

Շուտով դրան հաջորդեցին ամերիկացի փիլիսոփա-պրագմատիկների (Պիրս, Ջեյմս, Դյուի) աշխատանքները և երկու նոր դասակարգումների՝ հոգեբանության և մարդաբանության հիմնադրումը, որոնք ուղղված էին կատալոգավորմանն ու վարքագծի (ինչպես անհատական, այնպես էլ կոլեկտիվ) տարբերության բացատրական շրջանակների մշակմանը, որոնք ավելի ու ավելի ակնհայտ էին դառնում բոլոր համակարգված դիտորդների համար։ Աշխարհի վիճակը համընկնում էր ակնհայտության վիճակի հետ, ինչը գրեթե անխուսափելի էր դարձնում ավելի «ժամանակակից» շրջանակների զարգացումը էական տնտեսական հարցերի վերլուծության համար։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Daniel Friedman Evolutionary economics goes mainstream: A review of the theory of learning in games // Journal of Evolutionary Economics. — 1998-12-01. — В. 4. — Т. 8. — С. 423–432. — ISSN 1432-1386 0936-9937, 1432-1386. — doi:10.1007/s001910050071
↑ Geoffrey Hodgson Economics and Evolution. — Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1993. — ISBN 978-0-472-10522-9
↑ Ulrich Witt Evolutionary Economics // The New Palgrave Dictionary of Economics. — London: Palgrave Macmillan UK, 2008. — С. 1–9. — ISBN 978-1-349-95121-5.
↑ Paul H Rubin, C. Monica Capra The evolutionary psychology of economics // Applied Evolutionary Psychology. — Oxford University Press, 2011-11-24. — С. 8–15. — ISBN 978-0-19-958607-3.
↑ Gregory, Paul R. Comparing economic systems in the twenty-first century. — 7th ed. — Boston: Houghton Mifflin, 2004. — xviii, 558 pages с. — ISBN 0-618-26181-8, 978-0-618-26181-9

[1] Daniel Friedman Evolutionary economics goes mainstream: A review of the theory of learning in games // Journal of Evolutionary Economics. — 1998-12-01. — В. 4. — Т. 8. — С. 423–432. — ISSN 1432-1386 0936-9937, 1432-1386. — doi:10.1007/s001910050071

[2] Geoffrey Hodgson Economics and Evolution. — Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1993. — ISBN 978-0-472-10522-9

[3] Ulrich Witt Evolutionary Economics // The New Palgrave Dictionary of Economics. — London: Palgrave Macmillan UK, 2008. — С. 1–9. — ISBN 978-1-349-95121-5.

[4] Paul H Rubin, C. Monica Capra The evolutionary psychology of economics // Applied Evolutionary Psychology. — Oxford University Press, 2011-11-24. — С. 8–15. — ISBN 978-0-19-958607-3.

[5] Gregory, Paul R. Comparing economic systems in the twenty-first century. — 7th ed. — Boston: Houghton Mifflin, 2004. — xviii, 558 pages с. — ISBN 0-618-26181-8, 978-0-618-26181-9

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]