Վիքիպեդիա

Զուլվիսիա

Զուլվիսիա, բանասեր-բանահավաք, ազգագրագետ և եպիսկոպոս Գարեգին Սրվանձտյանի Համով-Հոտով[1] հայկական հեքիաթների ժողովածուում տեղ գտած հայկական հեքիաթ է, որը հրատարակվել է ,1884 թվականին[2][3][4]։ Էնդրյու Լանգն 1907 թվականին հեքիաթը ներառել է «Ձիթենու փերի» գրքում «Զուլվիսիայի պատմությունը» վերնագրով։ Պատմությունը ներկայացված էր նաև Ռոջեր Լանսելին Գրինի «Մի անգամ վաղուց» հեքիաթների ժողովածուում, որը նկարազարդել է Վոյտեխ Կուբաստան։

Զուլվիսիա
Տեսակհեքիաթ
Հեղինակժողովրդական
Երկիր Հայաստան
ՀրատարակչությունԳ Պաղտազեան (Արամեան)
Հրատարակվել է1884
Թվային տարբերակՀամով֊հոտով, Զուլվիսիա digilib կայքում

Համառոտ բովանդակություն խմբագրել

Անմարդաբնակ անապատի մեջ մի բարձր բլուր կա, որի հյուսիսայի կողմը պատված է դրախտային անտառներով և ավազաններով, որտեղ առատ որս կա։ Խորհրդավոր այս վայրը վատ համբավ ունի որովհետև այնտեղ անգամ զորավոր բանակներով գնացողները ետ չեն գալիս։ Թագավորը իր յոթ որդիներին պատվիրում չգնալ այն վայրը, որ հռչակված էր, որ գնացողը հետ չի գալիս[5]։

Հոր մահից հետո, թագավորի ավագ որդիները անտեսելով հոր խրատը գնում են անտառ ու չեն վերադառնում։ Կրտսերն որդին է գնում անտառ, ծառաները համտեսում են այնտեղ դրված ուտելիքը և թունավորվում։ Թագավորի տղան տեսնում է, որ այս անողը զինյալ կին է, բայց չի հասկանում նա թագուհի է, թե ավազակ կին։

Հեքիաթի հերոսուհին՝ Զուլվիսիան, ոսկեմազ, երկարամազ, գեղեցկուհին  հեքիաթի սկզբում դաժան ու հաշվենկատ դյուցազնուհի է։ Նա գայթակղում է տղամարդկանց՝ թագավորներին ու իշխանազուններին, իր գեղեցիկ ամրոց հրավիրում, ապա թունավորում կամ սպանում նրանց։ Սակայն թագավորի խիզախ ու խելացի տղան կարողանում է այնպես անել, որ Զուլվիսիան զրկվում է իր կախարդական ուժից ու դառնում նրա կինը։

Թարգմանություններ խմբագրել

Հեքիաթը ֆրանսերեն թարգմանել է Ֆրեդերիկ Մակլերը «Զուլվիսիա» (ֆր.՝ Zoulvisia) վերնագրով Contes Arméniens ժողովածուում[6] և անգլերեն՝ «Զուլվիսիա» (անգլ.՝ Zoolvisia) վերնագրով թարգմանել է Ա. Գ. Սեկլեմյանը[7], Լեոն Սյուրմելյանը անգլերեն է թարգմանել նույնպես «Զուլվիսիա» (անգլ.՝ Zulvisia) վերնագրով[8], իսկ Լյուսի Մերի Ջեյն Գարնետը՝ «Ամազոնի թագուհի» վերնագրով (անգլ.՝ The Amazon Queen)[9]։

Ֆրեդերիկ Մակլերի թարգմանությունում թագավորի երեք որդիները ժառանգում են նրա ունեցվածքը, ավագը՝ թագը և գահը։ Որոշ ժամանակ անց որսի ժամանակ անհետանում է ավագը, հետո միջնեկ եղբայրը։ Կրտսեր որդին դառնում է թագավոր և հանդիպում Սուրբ Սարգսին կամ ըստ բնագրի՝ Սուրբ Սերժին։ Արքայազնը և Սուրբ Սարգիսը հանդիպում են «անտեսանելի և անզուգականին», (Հուգասյան-Վիլլայի թարգմանությամբ)[10], ով սպանել է բազմաթիվ տղամարդկանց։ Սուրբն օգնում է արքայազնին կոտրել անեծքը։ Ավելի ուշ, երբ արքայազնն ամուսնանում է նրա հետ, մեկ այլ թագավոր ցանկանում է տիրել «անտեսանելի և անզուգականին» և նրա մոտ կախարդ է ուղարկում, որպեսզի շահի նրա սիրտը[11]։

Վերլուծություն խմբագրել

Պատմության երկրորդ մասը, այն բանից հետո, երբ հերոսը ամուսնանում է Զուլվիսիայի հետ, կարելի է դասակարգել որպես ATU 302B տիպի հեքիաթներին, «Հերոսի կյանքը կախված է սուրից». ; Հերոսը կորցնում է կնոջ մազերով մեալյոնը, ինչը ընկնում է չար թագավորի ձեռքը և նա սիրահարվում է և վհուկ է ուղարկում, որպեսզի փորձի գողանալ հերոսի կնոջը նրա անունից. հերոսը կորցնում է իր ուժի աղբյուրը՝ թուրը, և նրա կմոջը տանում են թագավորի մոտ[12][13]։

Զուլվիսիայի կերպարը հավասարեցվել է ճակատագրական կնոջ արքետիպին, որը ծուղակը գցում և հրապուրում է տղամարդկանց նրանց կործանելու համար։ Հետագայում նա ազատվում է այս դերից այն բանից հետո, երբ հերոսը կոտրում է նրա վրա դրված մութ հմայքը[4]։ Այնուամենայնիվ, այս փոխակերպումը նույնպես քննադատության է ենթարկվել, քանի որ կնոջ կերպարը կորցրել է ուժն ու գործունակությունը, որն ակտիվ դեր է ունեցել պատմվածքի առաջին մասում և տղամարդու հետ ամուսնությունից հետո ինքն իրեն դնում է պասիվ դերի մեջ[14]։

Հարակից հեքիաթներ խմբագրել

Պրոֆեսոր Սյուզան Ղուկասյան-Վիլան գտնում է, որ Դետրոյտում ծնված Քաթուն Մուրադյանի «Հսկա առաջնորդը» հեքիաթը «Զուլվիզիա» հեքիաթի «հատված» է[15]։  Սյուզան Ղուկասյան-Վիլան նշել է, որ ըստ Ժողովրդական հեքիաթի սյուժեների ցուցիչի այս հեքիաթը AT 519 տեսակի է՝ «Ուժեղ կինը որպես հարսնացու»[15]։

«Զուլվիսիայի» հեքիաթը նույնպես նշվել է որպես հունական Դոդեկանեսից հեքիաթի հայկական զուգահեռներից մեկը[16]։ .

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Համով֊հոտով».
  2. ↑ Macler, Frédéric. Contes arméniens. Paris: Ernest Leroux Editeurs. 1905. pp. 8 and 24 (footnote nr. 1).
  3. ↑ A. F. C. "Bibliographical Notes: Books. Collection de Contes et Chansons Populaires by Frédéric Macler" [review]. In: The Journal of American Folklore 20, no. 76 (1907): 87. Accessed May 20, 2021. doi:10.2307/534734.
  4. ↑ 4,0 4,1 Surmelian, Leon. Apples of Imortality: Folktales of Armenia. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1968. p. 309.
  5. ↑ «Գ. Սրվանձտյանցի գրառած հեքիաթները հայ ժողովրդական հեքիաթների համատեքստում» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  6. ↑ Macler, Frédéric. Contes arméniens. Paris: Ernest Leroux Editeurs. 1905. pp. 23-44.
  7. ↑ Seklemian, A. G. The Golden Maiden and Other Folk Tales and Fairy Stories Told in Armenia. Cleveland and New York: The Helman-Taylor Company. 1898. pp. 59-73.
  8. ↑ Surmelian, Leon. Apples of Imortality: Folktales of Armenia. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1968. pp. 130-139.
  9. ↑ Garnett, Lucy Mary Jane. Ottoman Wonder Tales. London: A. and C. Black [1915]. pp. 201-225.
  10. ↑ Hoogasian-Villa, Susie. 100 Armenian Tales and Their Folkloristic Relevance. Detroit: Wayne State University Press. 1966. pp. 454-455.
  11. ↑ Macler, Frédéric. Contes arméniens. Paris: Ernest Leroux Editeurs. 1905. pp. 156–166.
  12. ↑ Antti Aarne|Aarne, Antti; Stith Thompson|Thompson, Stith. The types of the folktale: a classification and bibliography. Folklore Fellows Communications FFC no. 184. Helsinki: Academia Scientiarum Fennica, 1961. p. 95.
  13. ↑ Hans-Jörg Uther|Uther, Hans-Jörg. The types of International Folktales. A Classification and Bibliography, based on the System of Antti Aarne and Stith Thompson. Volume 1: Animal tales, tales of magic, religious tales, and realistic tales, with an introduction. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia-Academia Scientiarum Fennica, 2004. pp. 181-182. 9789514109560.
  14. ↑ Hooker, Jessica (1990). "The Hen Who Sang: Swordbearing Women in Eastern European Fairytales". In: Folklore, 101:2, 178-179. DOI: 10.1080/0015587X.1990.9715792
  15. ↑ 15,0 15,1 Hoogasian-Villa, Susie. 100 Armenian Tales and Their Folkloristic Relevance. Detroit: Wayne State University Press. 1966. p. 454.
  16. ↑ Zarraftis, Jacob. Forty-five Stories from the Dodekanese. University Press, 1950. pp. 146-147.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Զուլվիսիա&oldid=9409504» էջից