Զելա

Զելա, քաղաք պատմական Փոքր Հայքում, իսկ ապա քաղաք Արևմտյան Հայաստանում, Սեբաստիայի վիլայեթի Զելայի գավառակում։ Գտնվում էր Ամասիա քաղաքից հարավ, Իրիս գետի վերին հոսանքում, նրա ձախակողմյան վտակներից մեկի ձախ կողմում, այգեվետ վայրում։ Հանդիսանում էր համանուն գավառակի կենտրոնը։

Քաղաք
Զելա
Վարչական տարածք	Թուրքիա
Վիլայեթ	Սեբաստիայի վիլայեթՍեբաստիայի վիլայեթ
Գավառակ	Զելայի գավառակ
Այլ անվանումներ	Զալաս, Զելաս, Զելե, Զելիա, Զիլ, Զիլե, Զիլեն
ԲԾՄ	710±1 մետր
Բնակչություն	55 673 մարդ (2018)
Ազգային կազմ	Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը)
Կրոնական կազմ	Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը)
Ժամային գոտի	UTC+3
Փոստային ինդեքսներ	60400
Պաշտոնական կայք	zile.bel.tr
Զելա (Թուրքիա)
Զելա Վիքիպահեստում

Պատմություն

Ըստ Ստրաբոնի Զելան կառուցել է Ասորեստանի Շամիրամ թագուհին։ Քաղաքն ունի ամուր դիրք և կառուցված է բարձրադիր բլրի շուրջը, որի վրա գտնվում է միջնաբերդը։

Մթա 47 թվականին Հուլիոս Կեսարը Զելայի մոտ պարտություն մատնեց պոնտական թագավոր Փառնակին՝ ասելով «Եկա, տեսա, հաղթեցի» արդեն թևավոր դարձած նախադասությունը։

Հայերը կոտորվեցին 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ։ Նրանցից շատ քչերը փրկվեցին։ Ըստ տեղեկությունների ներկայումս քաղաքում ապրում են մոտ 35 հայեր, որոնք մոռացել են իրենց լեզուն և կրոնը։

Բնակչություն

XX դարի սկզբին ուներ 21000 հայ, թուրք, հույն և գնչու բնակիչ, որից 4200-ը հայեր էին։

Տնտեսություն

Բնակչության հիմնական զբաղմունքը բրդյա, բամբակյա և մետաքսյա կտորների արտադրությունն ու երկրագործությունն էր։ Հայտնի էին Զելայի կտավը և մանուսա կոչվող գործվածքը։ Զելայի հայերը նաև զբաղվում էին առևտրով, արհեստագործությամբ և ոսորդությամբ։

Պատմամշակութային կառույցներ

Զելան ուներ Ս. Հակոբ և Ս. Նշան հայկական եկեղեցիներ։ Հնում քաղաքում գտնվել է հայկական Անահիտ աստվածուհու տաճարը։

Քաղաքի արևմտյան կողմում գտնվում է Սիվրիչա բլուրը, որի այգիներում երբեմն-երբեմն հայտնաբերվում են հին շինությունների հետքեր, իսկ հարավային մասում՝ Կազի բաբա, Կյուվերջինլիք բլուրների վրա կան հին գերեզմանների մնացորդներ։ Քաղաքի մոտ է գտնվում նաև Իսմայիլ տետե ուխտավայրը, ուր հաճախում են թե՛ հայերը, թե՛ թուրքերը։

Կրթություն

Քաղաքում գործում էր երկու հայկական վարժարան, որոնցից մեկը կոչվում էր Մեսրոպյան։

Տես նաև

• Սեբաստիայի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր

Աղբյուրներ

• «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
• Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 689)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Զելա» հոդվածին։