Վիքիպեդիա

Երկուական գենդերային համակարգ

Երկուական գենդերային համակարգ (անգլ.՝ gender binary), գենդերային բինարիզմ (անգլ.՝ gender binarism), սա հասարակական սարքի միջոց է, որի դեպքում սեռը և գենդերը բաժանվում են երկու առանձին և միմյանց հակադիր կատեգորիաների՝ տղամարդկանց և կանանց[1][2][3]։ Սա ընդհանուր տեսակների գենդերային համակարգերից մեկն է։

Երկուական մոդելը ենթադրում է, որ «սեռը»,«գենդերը» և «սեքսուալությունը» լռելյայն միշտ համահունչ են։ Օրինակ՝ եթե ծննդյան ժամանակ մարդուն վերագրվում է տղամարդու սեռը, ապա նրանից սպասվում է մասկուլինային տեսք, բնավորության գծեր և վարքագիծ, ինչպես նաև հետերոսեքսուալ հակվածություն «հակառակ» սեռին[4]։ Հիմնական մեխանիզմներից մեկը, որի օգնությամբ ստեղծվում է նման համապատասխանությունը, հպատակագրումն է, այսինքն սոցիալական գործընթացների՝ որպես բնական ներկայացումն է[5]։ Երկուական գենդերային համակարգը ժամանակակից աշխարհում գերիշխող է, չնայած պատմության ընթացքում գոյություն են ունեցել, իսկ շատ մշակույթներում մինչ օրս գոյություն ունեն այլ գենդերային համակարգեր[6]։

Ընդհանուր տեղեկություն խմբագրել

Բինար գենդերային համակարգում հասարակությունը մարդկանց բաժանում է տղամարդկանց և կանանց՝ նրանց վերագրելով տղամարդկանց կամ կանանց սեռը ծննդյան ժամանակ և համապատասխանեցնելով վերագրվող սեռին որոշակի գենդերային դեր, ինքնություն և հատկանիշներ։ Այս հասարակության համար ավանդական գենդերային դերերի ամրապնդման և պահպանման համար աշխատում են տարբեր սոցիալական ինստիտուտներ՝ լրատվամիջոցներ, կրոն, կրթական և քաղաքական համակարգ[7]։ Կա կարծիք, որ երկուական գենդերային համակարգը սոցիալական իրականությունը կարգավորելու միջոց է, չնայած որոշ հեղինակներ նշում են, որ այն կիսում և բևեռացնում է հասարակությունը[8]։

Երկուական գենդերային համակարգում կան բացառություններ։ Օրինակ՝ ինտերսեքս-մարդիկ չեն կարող միանշանակ վերագրվել արական կամ իգական սեռին, իսկ տրանսգենդեր մարդկանց մոտ գենդերային ինքնությունը չի համընկնում ծննդյան ժամանակ վերագրված սեռի հետ։ Որոշ տրանսգենդեր մարդիկ հատում են գենդերային սահմանները և իրենց վերագրում այն սեռին, որը հակառակ է իրենց վերագրած ծննդին։ Այլոց ինքնությունը, Օրինակ՝ բիգենդերները, ագենդերները, գենդերականները, դուրս են գալիս երկուական գենդերային համակարգի շրջանակներից։

Որոշ երկսեռ մարդիկ բուժվում են գենդերային դիսֆորիայի միջոցով վիրաբուժությամբ կամ հորմոններով, ինչպես տղամարդիկ և կանայք

Սահմանափակումներ խմբագրել

Ժամանակակից գիտության մեջ հավաքված են բազմաթիվ տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ երկուական գենդերային համակարգը ոչ բնական է, ոչ էլ միակ հնարավորը, և որ շատ առումներով այն ֆունկցիոնալ չէ։ Օրինակ՝ որոշ հետազոտողներ նշում են, որ սեռերի բաժանումը հաճախ մարդկանց համար ամենաէականը չէ, և յուրաքանչյուր սեռի խմբի մարդկանց տարբերությունները հաճախ շատ ավելի մեծ են, քան այս խմբերի միջև[9]։ Շատ հետազոտողներ նաև նշում են, որ գենդերային դերերն ու ակնկալիքները, որոնք մարդկանց տարբեր սոցիալական ինստիտուտներ են առաջադրում (Օրինակ՝ գենդերային պահանջները, որոնք երեխային ներկայացնում են ընտանիքում և դպրոցում), հաճախ հակասական են և չեն համադրվում միմյանց հետ[5]։

Շատ հետազոտողներ նույնպես քննադատաբար են վերաբերվում երկուական գենդերային համակարգին բնորոշ այն պատկերացմանը, որ տղամարդիկ պետք է լինեն առնական, իսկ կանայք՝ կանացի։ Նրանք նշում են, որ դրա պատճառով մարդիկ, որոնց ինքնադրսևորումը դուրս է գալիս իրենց վերագրված գենդերային դերի շրջանակներից, խտրականության են ենթարկվում։ Իրականում ժամանակակից հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ առնականությունը և կանացիությունը համընդհանուր չեն և չունեն բնական հիմքեր, դրանք կառուցվում են հասարակության կողմից և կախված են քաղաքական և մշակութային համատեքստից[10]։ Շատ հետազոտողներ նշում են, որ «մասկուլինություն» և «ֆեմինիզմ» հասկացությունները նախատեսված են վարքագծի և ինքնարտահայտման մեթոդների նկարագրության համար, և որ դրանք կարևոր են դիտարկել «տղամարդ» և «կին» հասկացություններից առանձին[11]։

Այլ գենդերային համակարգեր խմբագրել

Մարդկության պատմության ընթացքում եղել են բազմաթիվ հասարակություններ, որոնց գենդերային համակարգը ներառել է ավելի քան երկու սեռ[12]։ Օրինակ՝ Հյուսիսային Ամերիկայի շատ բնիկ ժողովուրդների գենդերային համակարգերը ներառում էին երեք կամ չորս սեռ։ Այս ժողովուրդներից շատերի համար «երկու հոգով մարդ» հասկացությունը (արևմտյան մարդաբանների տերմինաբանությամբ՝ բերդաշի) գոյություն ուներ և գոյություն ունի։ Այս կատեգորիան ավանդաբար ներառում է գենդերային բազմազանություն ունեցող մարդիկ, ովքեր իրենց մշակույթներում վայելում են հարգանք և ճանաչում, իսկ երբեմն էլ հատուկ դերեր են կատարում կրոնական ծեսերում[6]։ Ոչ երկուական կամ ոչ խիստ երկուական արական համակարգերը գոյություն ունեն նաև տարբեր մշակույթների Հարավային Ամերիկայի[13], Ասիայի (մասնավորապես Հիջրայի Հնդկաստանում, Քաթայում, Թաիլանդում) և Աֆրիկայում[14]։ Ինչպես նշում են հետազոտողները, շատ մշակույթներում, որտեղ այժմ գերակշռում է երկուական համակարգը, դրա գենդերային ավանդական բազմազանության հաստատումն ու ճնշումը կապված է արևմտյան գաղութացման հետ[14]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Rosenblum, Darren 'Trapped' in Sing-Sing: Transgendered Prisoners Caught in the Gender Binarism(անգլ.) // Michigan Journal of Gender & Law. — 2000. — № 6.
  2. ↑ Claudia Card Adventures in Lesbian Philosophy. — Retrieved 18 September 2012. — Indiana University Press[en], 1994. — С. p. 127. — ISBN 978-0-253-20899-6
  3. ↑ Marjorie Garber Vested Interests: Cross-dressing and Cultural Anxiety(անգլ.) // Psychology Press. — 25 November 1997. — С. 2, 10, 14—16, 47. — ISBN 978-0-415-91951-7.
  4. ↑ Anne Keating. «glbtq >> literature >> Gender». www.glbtq.com. glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 2-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Коннелл Р. Гендер и власть: Общество, личность и гендерная политика. — М.: Новое литературное обозрение, 2015. — С. 432. — ISBN 978-5-4448-0248-9 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Nanda, Serena. Neither Man nor Woman: the Hijras of India. Belmont, CA: Wadsworth Pub., 1990.
  7. ↑ Johnson, Joy; Repta, Robin Sex and Gender: Beyond the Binaries(անգլ.) // Designing and conducting gender, sex, & health research. — 2002. — С. 17—39.
  8. ↑ Nestle, J. Howell, C., Wilchins, R.A. GenderQueer: Voices from Beyond the Sexual Binary. — Alyson Books, 2002. — С. 297. — ISBN 978-1555837303
  9. ↑ Lorber, Judith Believing is Seeing: Biology as Ideology.(անգլ.) // The Gendered Society Reader. — Oxford University Press, 2011. — С. 11—18.
  10. ↑ Johnson, Allan. The Gender Knot: Unraveling Our Patriarchal Legacy. Philadelphia, PA: Temple University Press, 2005.
  11. ↑ Beckwith, Karen A Common Language of Gender.(անգլ.) // Politics and Gender. — 2005. — № 1. — С. 128—137. — doi:10.1017/S1743923X05211017
  12. ↑ Genderqueer and Non-Binary Genders / Christina Richards, Walter Pierre Bouman, Meg-John Barker (eds.). — London: Palgrave Macmillan, 2017. — 306 с. — (Critical and Applied Approaches in Sexuality, Gender and Identity). — ISBN 978-1-137-51052-5 — doi:10.1057/978-1-137-51053-2
  13. ↑ Bacigalupo, Ana Mariella. «Mapuche Shamanic Bodies and the Chilean State: Polemic Gendered Representation and Indigenous Responses». Violence and the Body: Race, Gender, and the State. Ed. A.J. Aldama. Bloomington Indiana: Indiana University Press[en]. 2003. 322—343.
  14. ↑ 14,0 14,1 Lugones, María Heterosexualism and the Colonial/Modern Gender System(անգլ.) // Hypatia : journal. — Т. 22. — № 1. — С. 196—198. — doi:10.1353/hyp.2006.0067
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Երկուական_գենդերային_համակարգ&oldid=9589572» էջից