Վիքիպեդիա

Դալմաթերեն

Դալմաթերեն լեզու (նաև դալմատերեն լեզու, երբեմն վելիոտ լեզու), մեռած լեզու, որը պատկանում է հնդեվրոպական ընտանիքի ռոմանական խմբին, որով նախկինում խոսում էին Դալմաթիայի բնակիչները, տարածք Ադրիատիկ ծովի ափին, հյուսիսում գտնվող Կրկ (Վելյա) կղզուց մինչև հարավում գտնվող Կոտոր (Կատտարո)։ Դալմաթերեն լեզվի տարածքը աստիճանաբար նեղացավ դալմատացիների իտալացման և խորվաթացման պատճառով։ Իր գոյության վերջին փուլերում (XV-XIX դդ.) դալմաթերենը մեկուսացված և, հետևաբար, բավականին հստակ բարբառների շարք էր, որը պահպանվել է Ադրիատիկի մի շարք ափամերձ բնակավայրերում և կղզիներում և կրել վենետիկյան և խորվաթերեն լեզուների ազդեցությունը։ Կրկ կղզում դալմաթերենը պահպանվել է մինչև 1898 թվականի հունիսի 10-ը, երբ այդ լեզվի վերջին մայրենի լեզուն՝ Թուոնե Ուդայնան, մահացավ ականի վթարից։ Հայտնի են երեք բարբառներ՝ հյուսիսային կենտրոնական և հարավային (ռագուսիներեն, ռագուսանյան կամ հին ռագուսերեն)[2]։

Դալմաթերեն
Տեսակմեռած լեզու և անգիր լեզու
ԵնթադասDalmatian Romance?
Խոսողների քանակ0 մարդ (1898)
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ6 մեռած[1]
Գրերի համակարգլատինական այբուբեն
IETFdlm
ISO 639-3dlm
 Dalmatian language Վիքիպահեստում

Դալմաթերենը գոյականների և ածականների սեռի և թվի շեղումների բացակայությունը որոշ դեպքերում՝ viánt «քամի» (արական), nuát «գիշեր» (իգական), foriást «օտար» (արական և իգական). որոշիչ հոդվածի նախադրյալ; Անձնական դերանունների ձևերի փոփոխականություն, օրինակ՝ ial, el, l- «նա»; բայական ձևերի համանունություն։ Դալմաթերեն բառապաշարի հիմքում ընկած են լատիներեն ծագման բառերը, ամենատարածված փոխառությունները ներառում են իտալականությունը, վենետիկյանությունը և փոխառությունները սերբո-խորվաթերենից կամ դրա միջոցով։ Դալմաթերենի ռագուսինյան սորտի մասին շատ քիչ տեղեկություններ կան, դրանք բավարար չեն նրա լեզվական առանձնահատկությունները վերականգնելու համար[3]։

Դալմաթերեն լեզուն առաջին անգամ հիշատակվել է 1842 թվականին և գրավոր արձանագրվել 1860-1880-ական թվականներին։ «Դալմաթերեն լեզու» տերմինը ներմուծել է Բարտոլը։ Լեզվի մասին տեղեկատվությունը ներկայացված է Velota-ի խոսողների ժառանգների առանձին բառերի և արտահայտությունների ձայնագրություններով (տեղեկության մեծ մասը վերջին խոսնակ Թուոնե Ուդայնայի ելույթի ձայնագրություններն են)[4]) Ռագուսիներենը հայտնի է 13-16-րդ դարերի մի քանի նամակներից և փաստաթղթերից և փայլում է լատիներեն, վենետիկյան և խորվաթական հուշարձաններում։ Տեքստերը գրված են լատինատառ այբուբենով (Վելոտա բարբառը փոխանցելիս օգտագործելով դիկրիտիկա)[3]։

Անվան մասին խմբագրել

«Դալմաթերեն լեզու» տերմինը (լատին․՝ Dalmatica Lingua),որպես Իլիրիայի լեզվի նշանակում, որն օգտագործել է Կ. Գեսները[5] համեմատական ​​լեզվաբանության աշխատության մեջ «Միթրիդատ. Լեզուների տարբերության մասին, ինչպես հին, այնպես էլ ժամանակակից, որոնք գոյություն ունեն ամբողջ երկրով մեկ տարբեր ժողովուրդների մեջ» (լատին․՝ Mithridates. De differentiis linguarum tum veterum tum quae hodie apud diversas nationes in toto orbe terrarum in usu sunt):

Գիտականորեն օգտագործվում է «դալմատերեն լեզու» անվանումը (իտալ.՝ il dalmatico, գերմ.՝ Dalmatisch) ներկայացվել է 1906 թվականին Բատոլիի կողմից[6]։ Երբեմն Ուելսի բարբառի անուն (իտալ.՝ il veglio[t]to, գերմ.՝ Vegliotisch) տարածվել է ողջ դալմատերեն լեզվի վրա[7]։ Դալմատերեն լեզվի վերջին խոսողը` Տ.Ուդայնան, կանչել է նրան veklisún կամ vetrún diskaurs (քաղաքի անունից Vikla < լատին․՝ vetula (civitas) «հին քաղաք», ներկայումս Կրկ)[8].

Դասակարգման խնդիրներ խմբագրել

Բատոլին դասակարգել է դալմատերենը որպես արևելյան ռոմանական լեզու։ Ն.Գ.Կորլետանուն համոզմունք հայտնեց, որ այս լեզուն պետք է դասակարգվի որպես արևելյան ռոմանական լեզուների Հարավային Դանուբյան խմբի մաս, այն համարում էր կապող օղակ արևելյան ռոմանական և արևմտյան ռոմաներեն լեզուների միջև։ Զ. Մուլյաչիչը դալմատերենը որպես առանձին խումբ ճանաչեց ռոմանական լեզուների մեջ[9]։ Ռեպինան կարծում է, որ քերականորեն դալմատերենն ավելի մոտ է արևմտյան ռոմանական լեզուներին, քան արևելյան ռոմանական լեզուներին, ինչը արտահայտվում է նախադասության մեջ որոշիչ հոդի կիրառմամբ, գործի անկման բացակայությամբ և ներածականի, այլ ոչ թե կապականի գործածմամբ։ բայի դիրքը[10]։

Լեզվաբանություն խմբագրել

Տարածք խմբագրել

Վաղ միջնադարում Զադար քաղաքներում խոսում էին դալմատերեն (լատին․՝ Iader(a)), Տրոգիր(լատին․՝ Tragurium), Սպլիտ (լատին․՝ Spalatum), Դուբրովնիկ (լատին․՝ Ragusa),Կոտոր (լատին․՝ Catarum), Բուդվա (լատին․՝ But(h)ua), Բար (լատին․՝ Antibarium), Ուլցին (լատին․՝ Olcinium), Կրկ (լատին․՝ Curicum), Օսոր (լատին․՝ Absarus), Արբե (Раб) (լատին․՝ Arba)[11].

Սոցիալեզվաբանական տեղեկատվություն խմբագրել

Դալմաթերենը բարբառների մի ամբողջություն էր, որը տարածված էր Դալմաթիայում՝ Ադրիատիկ ծովի ափին և ափին հարող կղզիներում։ Այս լեզուն չի փոխկապակցված որևէ հստակ սահմանված էթնիկ համայնքի հետ, նրա խոսողները հռոմեականացված իլիրական ցեղերի ժառանգներն էին, որոնք ապրում էին ավելի մեծ հարավ-սլավոնական բնակչության շրջանում։ Ներկայումս դալմատերեն խոսողների էթնիկական ինքնագիտակցության հարցը բավականաչափ ուսումնասիրված չէ[12]:: Դալմաթերենի օգտագործման հիմնական ոլորտը ամենօրյա բանավոր հաղորդակցությունն էր առավել հաճախ երկլեզվության (հռոմեական-սլավոնական), ավելի հազվադեպ՝ բազմալեզու իրավիճակներում։ Դալմատերենը գրական ձև չուներ, դալմատերենի խոսողները որպես գրական գրավոր լեզու օգտագործում էին լատիներենը (մինչև 18-րդ դարը)։ Որպես առևտրի ոլորտը սպասարկող լեզուներ օգտագործվել են վենետիկյան (վենետիկյան) և իտալական գրական լեզուներ։ Պաշտոնական ոլորտում դալմատերենի միայն պատմականորեն գրանցված օգտագործումը 1472-ից մինչև 16-րդ դարը «հին ռագուսական լեզվի» ​​օգտագործումն է։ (լատին․՝ lingua veteri ragusea) և միջնադարյան Ռագուսայում (Դուբրովնիկ) Սենատի նիստերը, որպես բանավեճի և բանավեճի լեզու (միևնույն ժամանակ, այդ ժողովների արձանագրությունները պահվում էին լատիներեն)[13]։

Բարբառներ խմբագրել

Բարտոլն առանձնացրեց դալմաթերենի միայն երկու տեսակ՝ վելյան և ռագուզան[11]։ Միջնադարում դալմաթերեն երեք լեզու է եղել՝ յադաթի (կրկ, Օսոր, Ռաբ, Զադար, Տրոգիր, Սպլիտ), ռագուսերեն (Դուբրովնիկ) և լաբեաթ (Կոտոր, Բուդվա, Բար, ուլցին, Շկոդեր, Դրիշ, Լեժա)[14][15][16]։

Գրել խմբագրել

Դալմաթերենը երբեք չի ունեցել իր գրավոր լեզուն, հետազոտողները գրել են այն՝ օգտագործելով լատինական այբուբենը՝ դիկրիտիկայի ավելացումով[17]։

Պամություն խմբագրել

1-ին դարում մ.թ.ա. ե. Դալմաթիայի տարածքը մտավ Հռոմեական կայսրության կազմում՝ Իլլիրիկում նահանգի կազմում։ 9-ին մ.թ.ա. ե. Իլիրիկումը բաժանված էր երկու գավառների՝ Պանոնիա և Դալմաթիա։ 454 թվականին Դալմաթիան անկախացավ, 480 թվականին մտավ Օստրոգոթների թագավորության մեջ, իսկ 532 թվականին՝ Բյուզանդիայի կազմում։ 7-րդ դարի սկզբին Դալմատիան բնակեցվել է սլավոնների կողմից, իսկ ռոմանական լեզուն պահպանվել է միայն քաղաքներում կամ կղզիներում[12]։

Իտալացի պատմաբան Դ. դե Կաստրոյի հաշվարկների համաձայն՝ 11-րդ դարում մոտ 50 հազար մարդ խոսում էր դալմատերեն[18]։

Դալմաթերեն լեզվի ամենավաղ գրավոր վկայություններից մեկը թվագրվում է 10-րդ դարով՝ լատիներեն կտակի տեքստը ժողովրդական խոսքի չնչին տարրերով, այսպես կոչված. «Վուլգարիզմներ»[19], Լուցիցը «Դալմաթիայի և Խորվաթիայի պատմություն, մասնավորապես Տրոգիրի, Սպլիտ և Շիբենիկ քաղաքների պատմություն» աշխատության մեջ. (իտալ.՝ Historia di Dalmatia, et in particolare delle citta di Trau, Spalatro e Sebenico) (Վենետիկ, 1674)[20] և գիտական ​​շրջանառության մեջ է մտցվել Բարտոլի կողմից[21]։ Զգալի թվով փաստացի դալմատերեն բառեր առանձնացված են 1280 թվականի Ռագուսայի (Դուբրովնիկ) արխիվների ցուցակում[20]։, 1325 թվականից և 1397 թվականից Զառայից (Զադարից) երկու նամակներ ամենահին իմաստալից տեքստերից են, որոնք ամբողջությամբ գրված են դալմատերենով[4][22]։

Զադարում դալմաթերենը վերացել է շատ վաղ՝ Վերածննդից շատ առաջ։ Դուբրովնիկում դալմատերեն լեզուն սպառվեց 15-16-րդ դարերի վերջին, երբ այն փոխարինվեց խորվաթերենով և իտալերենով[9][23]։

Դալմաթերենը մեզ է հասել 19-րդ դարում հետազոտողների կողմից բնիկ խոսողներից հավաքած նյութերի, ինչպես նաև Դուբրովնիկի արխիվներում պահպանված առանձին բառերի, տեղանունների և փոխառությունների տեսքով խորվաթերեն և վենետիկյան լեզուներով[23]։

Դալմաթերեն լեզվի մասին տեղեկատվության հիմնական մասը ստացվել է Թուոնե Ուդաինայից[4],ում հետ միայն տատիկն ու պապիկը խոսում էին դալմատերեն։ Ծնողները նրա հետ շփվում էին վենետիկյան լեզվով, բայց միմյանց միջև զրույցներում օգտագործում էին դալմատերեն։ Այս պատճառով, և այն փաստը, որ Ուդայնան 25 տարեկանից չի խոսում դալմատերեն (հարցման ժամանակ նա 59-70 տարեկան էր), նրանից ստացված տեղեկությունները լիովին հավաստի չեն[13][24]։

Խորվաթ լեզվաբան Պ. Գուբերինան առանձնացրել է դալմատերեն լեզվի պատմության երեք ժամանակաշրջան՝ հին դալմատերեն (X-XII դդ.), միջին դալմաթերեն (XIII-XVIII դդ.) և նոր դալմատերեն (XIX դդ.), սակայն պարբերացումը առաջարկել է. գիտնականը վերաբերում է միայն հյուսիսային բարբառին[17]։

Լեզվական բնութագրերը խմբագրել

Հնչյունաբանություն և հնչյունաբանություն խմբագրել

Դալմաթյան վոկալիզմը բավականին նորարարական է, ավելի մեծ թվով փոփոխություններ է ապրել, հատկապես երկֆթոնգիզացիաներ։ Միևնույն ժամանակ բաղաձայնությունը պահպանողական է, լատիներեն k և g տեղափոխվել է č և dž պարզապես առաջ i և ie,բայց ոչ առաջ էլ[25]։

Ձայնավորներ խմբագրել

Դալմաթյան ձայնավոր համակարգ[17]։

Շարք Սկիզբ Միջին Վերջ
Բարձր i u
Միջին e o
Ավելի ցածր a

Ու ձայնավորը երկֆթոնգի հետ ազատ փոփոխության հարաբերությունների մեջ էր u͡ọ[26]:

Դալմաթիական վոկալիզմ՝ համեմատած ժողովրդական լատիներենի հետ[27]։

Ազգային

լատիներեն

դալմաթերեն
Բաց վանկ Փակ վանկ
ī aɪ̯ e
i aɪ̯ a
ē aɪ̯ a
e i iá
a u uá
ō au u
o u uá
ū oɪ̯ o
u aṷ u

Բաղաձայններ խմբագրել

Դալմաթյան բաղաձայնային համակարգ[28]։

Հոդակապման մեթոդ ↓
Պայթուցիկ p b k g
Ռնգեր m n ɲ
Դողում
Աֆրիկյաններ t͡s
d͡z 		ʧ
dʒ
Ֆրիկատիվներ

Վելար ռնգային ŋ (տառադարձվում է որպես ṅ) n-ի ալոֆոն է, որը գտնվում է վելար բաղաձայններից առաջ կամ բառի վերջում[28]։

Խոսքի մասեր խմբագրել

Գոյական խմբագրել

Գոյականները բնութագրվում էին սեռային (արական և իգական) և թվային (եզակի և հոգնակի) կարգերով։ Գոյություն ունեին հոգնակի թվերի ձևավորման մի քանի եղանակներ[29]։

  • -i (արական) և -e (իգական) վերջավորություններով՝ vaklo «աչք» — vakli «աչք», orakla «ականջ» — orakle «ականջներ», flunk «կողք» — flúnki «կողք», mun «ձեռք» — մունե «ձեռքեր»;
  • վերջին բաղաձայնը փոխարինելով (երբեմն վերջավորության հետ միասին). amaik - amaič «ընկերներ», trok «boy» - troči «տղաներ»;
  • օգտագործելով ներքին շեղում. koun «շուն» - հարազատ «շներ»։

Բացի այդ, որոշ գոյականներ չէին տարբերում թվային ձևերը՝ «տարի», «տարի»; nuat «գիշեր», «գիշեր»[29]։

Ածական խմբագրել

Ածականները բաժանվում էին նրանց, որոնք տարբերվում էին ըստ սեռի (buṅ «լավ» - buna «լավ»; pélo «փոքր» - péla «փոքր») և նրանց, որոնք չեն փոխվում (fuárt «ուժեղ», «ուժեղ»; póper «աղքատ», «աղքատ»)[29]։

Ածականների համեմատության աստիճանները ձևավորվել են վերլուծական եղանակով՝ համեմատական՝ օգտագործելով ple «more» մակդիրը (ple pelo «փոքր»), իսկ գերադաս՝ համեմատական ​​ձևը համադրելով de toč(i) «բոլորից» արտահայտության հետ (ple pelo de toči « ամենափոքրը»)[30]։

Թվական խմբագրել

Կարդինալ թվերը լավ են պահպանված, շարքային թվերը շատ ավելի վատն են[31]։

Քանակական Որակական
1 ioin (м. р.), ioina (ж. р.) práimo
2 doi (м. р.), doie (ж. р.)
3 tra tráto
4 quátro, kuátri
5 čiṅk, ceṅk
6 sis, si
7 sápto, siapto siápto, siáptimo
8 vápto, uát, guápto vátvo
9 nu, nuf
10 dik dícto
11 dikióṅko, ioṅko
12 dikdói, dótko
13 diktrá, trétko
14 quatuárko, dicquáter
15 dikčiṅk, čóṅko
16 diksís, sétko
17 diksápto, dikisápto
18 dikvápto, dikidápto, dikduát
19 diknú, dikinú
20 viánt, venč
21 viánt ioin, venčeioin
30 tránta, triánta
40 quaránta, kuarúnta
50 ciṅkuanta, čiṅkunta
60 sessuánta
70 septuánta
80 oktuánta
90 nonuánta
100 ziant, čant
1000 mel, mil

Դերանուն խմբագրել

Անձնական դերանուններ (iu «ես», noi, noiíltri «մենք»; toi, tu, te «դու», voi, voiíltri «դու»; iál, el «նա», iála, la «նա», iáli, i (արական սեռ), iále, le (իգական) «նրանք») դալմատերեն լեզվում բնորոշ են անձի, սեռի (3-րդ անձի), թվի և դեպքի կատեգորիաներին.[32]:

Կա հակադրություն (ոչ այնքան ակնհայտ, որքան մյուս ռոմանական լեզուներում) անձնական դերանունների ընդգծված և չշեշտված ձևերի միջև. 3-րդ դեմքի եզակի (iál, iála) շեշտված ձևեր - անշեշտ (el, la); 3-րդ դեմքի հոգնակի (iáli, iále) շեշտված ձևերը անշեշտ են (i, le): Դերանվան տարբերակային ձևի ընտրությունը անվանական դեպքում (օրինակ՝ եզակի 3-րդ դեմքի արական ձևի համար՝ iál, el, l-, -l) հավանաբար կախված էր համատեքստի տեսակից՝ Lu det ke-l iu: fóit a Venéz «Նա ասաց, որ Վենետիկում է» - -l ձևը օգտագործվում է ձայնավորից հետո։

Տարբերում են առարկայական ձևեր (անվանական գործ), ուղիղ առարկայի ձևեր (դատիվ գործ) և անուղղակի առարկայի ձևեր (անկազատիվ գործ)։ Նախդիրների հետ օգտագործումը նշվում է թեմայի հետ համընկնող ձևերի համար՝ coṅ iu, coṅ հիմնական «ինձ հետ», de toi, de te «ձեր մասին», per iála «նրա պատճառով»[33]։

1-ին և 2-րդ դեմքերի անձնական դերանունների անկում[32]։

Հարցական դերանուններն ունեին ձևեր, որոնք տարբերվում էին ըստ կենդանի/անկենդանի. ku «ով» - ko «ինչ»[29]։

Դալմատացի հետազոտողները գրանցել են սեփականատիրական դերանունների ձևեր միայն 1-ին և 3-րդ դեմքերի համար[34]։

Դեմք, թիվ Ձև Օրինակ
Առաջին դեմք, եզակի թիվ mi el mi tu͡ọta
me fel me!
máio el maio zi
miái (mai) i miai (mai) fél`i
máia la maia noṅ
máie le maie fél`e
Առաջին դեմք, հոգնակի թիվ nuéstro nel nuestro skuál
nuéstri i nuestri vetrúni
nuéstra la nuestra bu͡ọnda
Երրորդ դեմք, եզակի և հոգնակի թիվ su el su favlúr «
súi i sui frútri
súa (sóa) la sua láṅga

Ռեֆլեկտիվ դերանունը կարող է ունենալ նույն ձևը բոլոր երեք անձանց համար (se - Iu se martúa «Ես ամուսնանում եմ»), կամ այն ​​կարող է փոխվել անձերի միջև (ես դերանունական բայով vestárme - Iu blái vestárme in ioin kapuát «Ես ուզում եմ. վերարկու հագնել»)[34]։ Մ.Դորիան կարծում էր, որ se ռեֆլեքսիվ դերանվան օգտագործումը 1-ին և 2-րդ դեմքի եզակի և հոգնակի բայերի ձևերի հետ առաջացել է վենետիկյան, այլ ոչ թե խորվաթերենի ազդեցության տակ[35]։

Բայ խմբագրել

Կախված ինֆինիտիվ վերջածանցից՝ բայերը բաժանվում են չորս խմբի՝ առաջինն ընդգրկում է -úr-ով սկսվող բայերը (կանթուր «երգում», լավուր «լվանում»), երկրորդը՝ -ár-ով (բար «խմել», մուրար «մեռնել»)։, երրորդը՝ on -ro (dekro «ասել», kredro «հավատալ»), չորրորդը՝ on -ér (dormer «քնել», miater «դնել»)[32][36]։

Ներկա ժամանակով բայերը փոխվել են ըստ երկու խոնարհումների (առաջին խմբի բայերը՝ ըստ առաջինի, մյուս խմբերի բայերը՝ երկրորդի, որոշ բայեր, օրինակ՝ կանթուր, կարող են խոնարհվել ըստ երկու խոնարհումների)[32][36]։

դեմք, թիվ I II
Առաջին դեմք, եզակի թիվ kantúa kantáia
Երկրորդ դեմք, եզակի թիվ kantúa kantáia
Երրորդ դեմք, եզակի թիվ kantúa kantáia
Առաջին դեմք, հոգնակի թիվ kantúme kantáime
Երկրորդ դեմք, հոգնակի թիվ kantúte kantáite
Էրրորդ դեմք, հոգնակի թիվ kantúa kantáia

Համեմատաբար ամբողջությամբ վկայված են երեք ժամանակներ՝ ներկա, անկատար և կատարյալ[36]։. Պահպանվել են նաև ապագա ժամանակի մի քանի ձևեր, որոնք վերաբերում են լատինական futurum secundum-ին[37]։.

Ոչ վերջավոր ձևերից հայտնի են ինֆինիտիվը և անցյալը (stur «стоять» > stuat «стоявший», dormer «спать» > dormait «спавший») և գերունդ (lavorúr «работать» > lavorúnd)[30]:

Ուսումնասիրության պատմություն խմբագրել

19-րդ դարի կեսերին Կրկ կղզում աշխատած բժիշկ Վելիոտն սկսել է հետաքրքրվել դալմաթերեն լեզվով։ Կուբիչը, որը հրատարակել է դալմաթերեն լեզվի առանձին նմուշներ 1861 և 1874 թթ[38][39]։ Լեզվի ուսումնասիրությունը սկսվել է 1873 թվականին Ասկոլի կողմից, ով նաև առաջարկել է[40],անունը «Ուելսերեն» (իտալ.՝ veglioto) տրված ռոմանական ելույթի համար։ 1886 թվականին Ա.Այվն իր հոդվածում «L’antico dialetto di Veglia»[41], նյութեր, որոնց համար նա ստացել է Թուոնե Ուդաինայից և մի շարք այլ տեղացիներից, ովքեր հիշում էին Վելիոտի փոքրիկ ելույթը, հրապարակել է նաև Վելիոտի կողմից հավաքված նյութեր։ Կուբիչ, Պ. Պետրիս, Ա. Ադելման և Մ. Չելեբրինի[42]:1906-ին հրատարակվել է[43], այնուհետև դիմակայեց երկուսին[44][45] որը, բացի Ուդայնայի կողմից գիտնականին տված տեղեկություններից, հիմնված է նաև արխիվային նյութերի վրա, որոնք գիտական ​​շրջանառության մեջ են մտցրել Վելիոտն։ Այս աշխատությունը դալմատթերեն լեզվի մասին մեր տեղեկությունների հիմնական աղբյուրն է[6]։

Ծանոթագրություն խմբագրել

  1. ↑ Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
  2. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 681—683. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  3. ↑ 3,0 3,1 Репина Т. А. Կաղապար:Статья ЛЭС
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Корлэтяну Н. Г. Исследование народной латыни и ее отношений с романскими языками. — М.: Наука, 1974. — С. 103.
  5. ↑ Gessner C. DAL. DOR. // Mithridates. De differentiis lingvarvm tvm vetervm, tum quae hodie apud diuerfas nationes in toto orbe terrarum usu funt. — Tigvri: Excvdebat Froschovervs, 1555. — P. 16 &.
  6. ↑ 6,0 6,1 Репина Т. А. О далматинском языке и его месте в группе романских языков // Вопросы языкознания. — 1983. — № 6. — С. 92.
  7. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 682. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  8. ↑ Baran U. Język starodalmatyński — geneza i zróżnicowanie terytorialne // Linguistica Copernicana. — 2010. — № 1 (3). — S. 294. — ISSN 2080-1068. Архивировано из первоисточника 18 հունվարի 2015.
  9. ↑ 9,0 9,1 Baran U. Język starodalmatyński — geneza i zróżnicowanie terytorialne // Linguistica Copernicana. — 2010. — № 1 (3). — S. 293. — ISSN 2080-1068. Архивировано из первоисточника 18 հունվարի 2015.
  10. ↑ Репина Т. А. О далматинском языке и его месте в группе романских языков // Вопросы языкознания. — 1983. — № 6. — С. 98.
  11. ↑ 11,0 11,1 Baran U. Język starodalmatyński — geneza i zróżnicowanie terytorialne // Linguistica Copernicana. — 2010. — № 1 (3). — S. 292. — ISSN 2080-1068. Архивировано из первоисточника 18 հունվարի 2015.
  12. ↑ 12,0 12,1 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 681. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  13. ↑ 13,0 13,1 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 683—684. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  14. ↑ Нарумов Б. П. Далматинский ареал в современном романском языкознании // XV Ежегодная богословская конференция ПСТГУ: Материалы. — М.: Издательство ПСТГУ, 2005. — Т. II. — С. 270. — ISBN 5-7429-0238-7
  15. ↑ Baran U. Język starodalmatyński — geneza i zróżnicowanie terytorialne // Linguistica Copernicana. — 2010. — № 1 (3). — S. 292—293. — ISSN 2080-1068. Архивировано из первоисточника 18 հունվարի 2015.
  16. ↑ Михайлов Н. «Запад на Балканах» или «балканский запад» в лингвистическом аспекте: далматинский язык // Восток и Запад в балканской картине мира. Памяти Владимира Николаевича Топорова. — М.: Издательство «Индрик», 2007. — С. 211. — ISBN 978-5-85759-405-6
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 684. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  18. ↑ De Castro D. Dalmazia, popolazione e composizione etnica. Cenno storico sul rapporto etnico tra italiani e slavi in Dalmazia // Studi in memoria di Paola Maria Arcari. — Milano: Edizioni Giuffrè, 1978. — S. 261—304. — (Pubblicazioni della Facoltà di scienze politiche, Università di Cagliari).
  19. ↑ Lucio G. Historia di Dalmatia, et in particolare delle citta di Trau, Spalatro e Sebenico. — Venetia: Presso Stefano Curti, 1674. — P. 192—193.
  20. ↑ 20,0 20,1 Romano-Balcanica: вопросы адаптации латинского языкового элемента в балканском ареале: сборник научных трудов / Отв. ред. А. В. Десницкая; Институт Языкознания АН СССР, Ленинградское Отделение. — М.: Наука, 1987. — С. 38.
  21. ↑ Bartoli M. G. Il Dalmatico: Resti di un’antica lingua romanza parlata da Veglia a Ragusa e sua collocazione nella Romània appennino-balcanica / A cura di Aldo Duro. — Roma: Instituto della Enciclopedia Italiana, 2000. — P. 349—350. — (Biblioteca dell'Enciclopedia: lingua e letteratura). — ISBN 978-6-00-000371-5
  22. ↑ Алисова Т. Б., Репина Т. А., Таривердиева М. А. Далматинский язык // Введение в романскую филологию. Учебник. — 3-е изд, испр. и доп. — М.: Высшая школа, 2007. — С. 189—190. — ISBN 978-5-06-005634-1
  23. ↑ 23,0 23,1 Tagliavini C. Le origini delle lingue neolatine: introduzione alla filologia romanza. — 6 ed. — Bologna: Pàtron Editore, 1982. — P. 375. — ISBN 8-85550-465-7
  24. ↑ Репина Т. А. О далматинском языке и его месте в группе романских языков // Вопросы языкознания. — 1983. — № 6. — С. 92—93.
  25. ↑ Tagliavini C. Le origini delle lingue neolatine: introduzione alla filologia romanza. — 6 ed. — Bologna: Pàtron Editore, 1982. — P. 375—376. — ISBN 8-85550-465-7
  26. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 684—685. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  27. ↑ Широкова А. В. От латыни к романским языкам. Учебное пособие по истории романских языков. — 3-е изд. — М.: Добросвет, КДУ, 2005. — С. 71. — ISBN 5-9822-7093-8, ISBN 5-7913-0071-9
  28. ↑ 28,0 28,1 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 685. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 687. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  30. ↑ 30,0 30,1 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 691. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  31. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 688. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 692. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  33. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 688—689. — (Языки мира: Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X
  34. ↑ 34,0 34,1 Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 689. — ISBN 5-87444-016-X
  35. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 684. — ISBN 5-87444-016-X
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Репина Т. А. О далматинском языке и его месте в группе романских языков // Вопросы языкознания. — 1983. — № 6. — С. 96.
  37. ↑ Репина Т. А., Нарумов Б. П. Далматинский язык // Языки мира. Романские языки. — М.: Academia, 2001. — С. 690. — ISBN 5-87444-016-X
  38. ↑ Cubich G.-B. Di un antico linguaggio che parlavasi nella città di Veglia // L’istriano. —Rovigno, 1861 (II anno). — № 13, 14, 16, 17 (1—29 maggio).
  39. ↑ Cubich G.-B. Notizie naturali e storiche sull’Isola di Veglia. — Trieste: Appolonio e Caprin, 1874. — Vol. I. — P. 107 e segg.
  40. ↑ Ascoli G. I. Saggi ladini // Archivio Glottologico Italiano. — Roma; Torino; Firence: Ermanno Loesher, 1873. — Vol. 1. Con una carta dialettologia. — S. 433—447.
  41. ↑ Ive A. L’antico dialetto di Veglia // Archivio Glottologico Italiano. — Roma; Torino; Firence: Ermanno Loesher, 1886. — Vol. 9. — S. 115—187.
  42. ↑ Основы балканского языкознания. Языки балканского региона. Часть I. Новогреческий, албанский, романские языки / Отв. редактор А. В. Десницкая. — Л.: Наука, Ленинградске отделение, 1990. — С. 251. — ISBN 5-02-027867-X
  43. ↑ Bartoli M. G. Das Dalmatische: altromanische Sprachreste von Veglia bis Ragusa und ihre Stellung in der Apennino-balkanischen Romània. 2 Bde. — Wien: Alfred Hölder, 1906. — XIV, 316 + 468 S. — (Kaiserliche akademie der wissenschaften. II. Romanische dialekstudien. hft. I—II; Schriften der Balkan kommission, Linguistische abteilung. IV—V).
  44. ↑ Bartoli M. G. Das Dalmatische: altromanische Sprachreste von Veglia bis Ragusa und ihre Stellung in der Apennino-balkanischen Romània. 2 Bde. — Fotomechanischer Nachdruck. — Nendeln/Liechtenstein: Kraus Reprint, 1975. — XIV, 315 + 467 S. — (Österreichische Akademie der Wissenschaften; Schriften der Balkankommission; Linguistische Abteilung).
  45. ↑ Bartoli M. G. Il Dalmatico: Resti di un'antica lingua romanza parlata da Veglia a Ragusa e sua collocazione nella Romania appennino-balcanica / A cura di Aldo Duro. — Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 2000. — XXIII, 495 p. — (Biblioteca dell'Enciclopedia: lingua e letteratura). — ISBN 978-6-00-000371-5

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  • Tagliavini C (1931). «Dalmatica, Lingua». Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti (իտալերեն). Istituto dell'Enciclopedia Italiana. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • «Il dalmatico». Storia — Dalmazia (իտալերեն). Arcipelago Adriatico — История далматинского языка. 2006 թ․ հունվարի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • Репина Т. А. (1990). «Далмати́нский язы́к». Лингвистический энциклопедический словарь (ռուսերեն). Советская Энциклопедия. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • «Далматинский язык» (ռուսերեն). Энциклопедия Кругосвет Универсальная научно-популярная онлайн-энциклопедия. 2002 թ․ փետրվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • «Lengua Dálmata» (իսպաներեն). Proel. Promotora Española de Lingüística. 2004 թ․ հունվարի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • «Neo-Dalmatian Language Page» (անգլերեն). geocities.ws — Современные попытки теоретического воссоздания далматинского языка на основе имеющихся о нём данных. 2001 թ․ փետրվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 17-ին.
  • Muljacic Z. Noterelle dalmatoromanze // Estudis Romànics. — 2006. — № 28. — P. 319—328. — ISSN 2013-9500.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դալմաթերեն&oldid=9821220» էջից