Բեռնուլի (ընտանիք)
Բեռնուլի ընտանիք (Bernoulli) —շվեցարարական-բողոքական ընտանիք, որի անդամներից շատերը XVII-XVIII դարերում նշանակալի ներդրում են ունեցել գիտության մեջ։ Մասնավորապես այս դինաստիան տվել է 9 ականավոր մաթեմատիկոսներ և ֆիզիկոսներ (նրանցից 3-ը՝ հանճարեղ), ինչպես նաև հայտնի պատմաբաններ, արվեստի գործիչներ, ճարտարապետներ, իրավաբաններ և այլոց։ 17-18-րդ դարերում Բեռնուլի շվեցարարական բազմանդամ ընտանիքը նշանակալի ներդրում ունեցավ գիտության մեջ։
Գիտության և մշակույթի մեջ պատմաբանները հաշվել են Բեռնուլի ընտանիքի առնվազն 30 հայտնի ներկայացուցիչներ։ Սանկտ Պետերբուրգի Գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոսների թվում հինգը Բեռնուլի ընտանիքից է։ 105 տարի շարունակ առանց ընդմիջումների Բեռնուլիի ընտանիքի ներկայացուցիչները զբաղեցնում էին Բազելի համալսարանի մաթեմատիկայի ամբոնը։
Պատմություն խմբագրել
Բեռնուլի ընտանիքը սերում է դեռևս 15-րդ դարից, նրա ներկայացուցիչը ՝ Բերնուիլա անունով, բնակվում էր Ֆլանդերում (Հարավային Նիդեռլանդներ, այժմ ՝ Բելգիա)։ 1582 թվականին Իսպանիայի Կաթոլիկ իշխանությունների կրոնական ճնշումների պատճառով բողոքական վաճառական Հակոբ Բեռնուլին ընտանիքի հետ հեռացավ Անտվերպենից և տեղափոխվեց Ֆրանկֆուրտ։ Քանի որ կրոնական բաժանումները չէին դադարել Գերմանիայում, 1622-ին Յակոբի թոռը, կրելով նույն անունը (1598-1634), հաստատվել է Բազելում (Շվեյցարիա) և ստացել Շվեյցարիայի քաղաքացիություն։
Յակոբի որդիՆ, որին պատմաբանները անվանում են «Նիկոլայ ավագ» (1623-1708), կազմակերպել է դեղագործական ապրանքների առևտուրը և շուտով դարձել է քաղաքի հարուստ բնակիչ, Բազելի քաղաքային խորհրդի անդամ։ Նա ուներ 11 երեխա, որոնք էլ Բեռնուլի դինաստիայի հիմքը հանդիսացան։
Բեռնուլի ընտանիքի երեք սերունդ տվել է 9 հիմնական մաթեմատիկոսներ և ֆիզիկոսներ, որոնցից ամենահայտնիներն են։
- Յակոբ Բեռնուլի (1654—1708)
- Յոհան Բեռնուլի (1667—1748), Յակոբի փոքր եղբայրը
- Դանիել Բեռնուլի (1700—1782), Յոհանի որդին
- Յակոբ II Բեռնուլի (1759—1789), Դանիելի բարեկամը
Նույն ընտանիքից է նաև Մարիա Բեռնուլին՝ Հերման Հեսսեի[1] առաջին կինը։
Բեռնուլիի սերնդի ներկայացուցիչները այսօր հիմնականում բնակվում են Բազելում։
Օբյեկտներ, ընտանիքի անդամների անուններ խմբագրել
- Բեռնուլիի դիֆերենցիալ հավասարումը՝ ի պատիվ Յակոբի
- Բեռնուլիի հավասարում հիդրոդինամիկայում՝ ի պատիվ Դանիելի
- Բեռնուլիի լեմինսկատ՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի բազմանդամներ՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի անհավասարություն՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի բաշխում, Բեռնուլիի սխեման հավանականության տեսության մեջ՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի հերթափոխ՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի բանաձև՝ ի պատիվ Յակոբի.
- Բեռնուլիի թիվերը՝ ի պատիվ Յակոբի.
Փարիզի 8-րդ շրջանում ի պատիվ այս ընտանիքի կա փողոց՝ Rue Bernoulli,ի պատիվ ի պատիվ Դանիելի, Մոսկվայի պետական համալսարանի համալիր համակարգերի մաթեմատիկական հետազոտությունների ինստիտուտում ՝ՄՊՀ-ում լաբորատորիան անվանվեց Բեռնեուլիի անունով։
Տոհմածառ խմբագրել
Տես ավելի մանրամասն ՝ Բեռնուլիի տոհմածառը(գերմ.).
| Նիկոլայ Բեռնուլի Ավագ (1623—1708) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Յակոբ Բեռնուլի (1654—1705) | Նիկոլայ Բեռնուլի (1662—1716) | Յոհան Բեռնուլի (1667—1748) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Նիկոլայ I Բեռնուլի (1687—1759) | Նիկոլայ II Բեռնուլի (1695—1726) | Դանիել Բեռնուլի (1700—1782) | Յոհան II Բեռնուլի (1710—1790) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Յոհան III Բեռնուլի (1744—1807) | ԴանիելII Բեռնուլի (1751—1834) | Յակոբ II Բեռնուլի (1759—1789) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Gustav Emil Müller. Philosophy of Literature, Ayer Publishing, 1976.
Գրականություն խմբագրել
- «Բեռնուլի». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Նիկիֆուովսկի Վ.Ա. Բեռնեուլի հանճարեղ մաթեմատիկ. — մ.: գիտություն, 1984. — 177 с. — (գիտության և տեխնիկայի պատմություն).
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 407)։ 
|
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բեռնուլի (ընտանիք)» հոդվածին։ |