Ացետիլեն

Ացետիլեն (էթին), չհագեցած ածխաջրածին C₂H₂։ Ածխածնի ատոմների մեջ կա եռակի կապ։ Ալկինների շարքի առաջին անդամն է։

Ացետիլեն
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	էթին
Ավանդական անվանում	ացետիլեն
Քիմիական բանաձև	C2H2
Մոլային զանգված	4,3E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1,0896 գ/լ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	1,8E−18 ջոուլ և 1,8E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Ջերմային հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	−80,8 °C և −80,75 °C °C
Սուբլիմացման ջերմաստիճան	−119 ℉
Եռման ջերմաստիճան	−83,6 °C և −84,72 °C °C
Ինքնաբռնկման ջերմաստիճան	305 °C
Եռյակ կետ	-80,55 °С
Գոյացան էնթալպիա	−227,4 կՋ/մոլ կՋ/մոլ
Գոլորշու ճնշում	4 478 565 Պասկալ
Քիմիական հատկություններ
pKa	25
Դիպոլ մոմենտ	0 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	74-86-2
PubChem	6326
EINECS համար	200-816-9
SMILES	C#C
ЕС	200-816-9
RTECS	AO9600000
ChEBI	6086
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ֆիզիկական հատկություններ

Նորմալ պայմաններում անգույն, օդից թեթև գազ է։ Մաքուր 100 % ացետիլենը հոտ չունի։ Տեխնիկական ացետիլենը պարունակում է խառնուրդներ, որոնք ացետիլենին տալիս են յուրահատուկ հոտ։ Ջրում քիչ լուծելի է, լավ է լուծվում ացետոնում։ Եռման ջերմաստիճանը −83,6 °C: Եռյակ կետը՝ −80,55 °C ջերմաստիճանի, 961,5 մմ սնդիկի սյան ճնշման պայմաններում։ Կրիտիկական կետը՝ 35,18 °C ջերմաստիճանում, 61,1 մթնոլորտ ճնշման պայմաններում։ Ացետիլենի հետ շփման մեջ մտնելիս պետք է շատ զգույշ լինել։ Հարվածից կարող է պայթել մինչև 500 °C տաքացնելիս կամ սենյակային ջերմաստիճանում մինչև 1,4 մթնոլորտ սեղմելիս։ Ացետիլենը օդում կարող է այրվել ամենափոքր կայծից, անգամ ձեռքերի շփումից։ Ացետիլենի տեղափոխման համար օգտագործում են հատուկ տարաներ։ Ացետիլեն հայտնաբերվել է Ուրան և Նեպտուն մոլորակներում։

Քիմիական հատկություններ

Ացետիլենի և թթվածնի այրման բոցը

Ացետիլենին բնորոշ է միացման ռեակցիաները։

• HC≡CH + Cl₂ -> СlСН=СНСl

Ացետիլենը ջրի հետ, սնդիկի աղերի ներկայությամբ, փոխազդելիս, առաջանում է քացախալդեհիդ(Կուչերովի ռեակցիա)։ Թթվածնի միջավայրում այրելիս, ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 3150 °C: Ացետիլենը ունակ է պոլիմերվելու։ Բացի այդ ացետիլենում ջրածնի ատոմները պրոտոնի տեսքով կարող են առանձնանալ։

Ացետիլենի հիմնական քիմիական ռեակցիաները

Ացետիլենը գունազրկում է բրոմաջուրը և կալիումի պերմանգանատի ջրային լուծույթը։ Փոխազդում է պղնձի և արծաթի միարժեք աղերի ամոնիակային լուծույթների հետ, առաջացնելով քիչ լուծելի, պայթուցիկ ացետիլենիդներ։

Ստացում

Լաբորատորիայում ացետիլեն ստանում են կալցիումի կարբիդի և ջրի փոխազդեցությունից։

${\mathsf {CaC_{2}+2H_{2}O\rightarrow Ca(OH)_{2}+C_{2}H_{2}\uparrow }}$

Ստանում են նաև մեթանի դեհիդրումից՝ t>1400 °C

${\mathsf {2CH_{4}\rightarrow C_{2}H_{2}+3H_{2}}}$

Կիրառություն

Ացետիլենային լամպ

Ացետիլենը օգտագործում են՝

• Մետաղների զոդման համար
• Պայթուցիկ նութերի ստացման մեջ
• Տեխնիկական ածխածին ստանալու համար
• Հրթիռային շարժիչներում և այլն։

Գրականություն

• Миллер С. А. Ацетилен, его свойства, получение и применение. Том 1. — Л.: Химия, 1969. — 680 с.
• Корольченко А. Я., Корольченко Д. А. Пожаровзрывоопасность веществ и материалов и средства их тушения. Справочник: в 2-х частях. Часть 1. — М.: Ассоциация «Пожнаука», 2004. — 713 с. — ISBN 5-901283-02-3 (ռուս.)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 158)։