Արտիկուլյար հնչյունաբանություն

Արտիկուլյար հնչյունաբանություն, հնչյունաբանության ճյուղ։

Այս ճյուղը ուսումնասիրող հնչյունաբանները հույս ունեն մանրամասնորեն փաստագրել մարդու խոսքի գործընթացը, որպեսզի հասկանան, թե ինչպես են աշխատում ձայնային տարբեր օրգանները ՝ կարգավորող օրգանը, ներառյալ լեզուն, շուրթերը, ատամները, ստորին քիմքը, կոշտ քիմքը և այլն և թե ինչպես կարելի է գործողությունները համակերգելով՝ ազդել ձայնային օդի հոսքի վրա արտիկուլյացիայի հասնելու և տարբեր ձայներ արտաբերելու համար^[1]։

Խոսքային գործընթացը հասկանալու համար հաճախ անհրաժեշտ է լինում կիրառել գործարարական մեթոդներ։ Սա հաճախ դասակարգվում է որպես փորձարարական լեզվաբանության ճյուղ։ Օրինակ որոշակի խոսք հնչելու ժամանակ լեզվի և կոշտ քիմքի միջև շփման աստիճանը հասկանալու համար փորձագետը չափելու է էլեկտրապալատոգրաֆիայի մեթոդով։ Էլեկտրոնային կոշտ քիմքի փորձարարական գործընթացի ժամանակ բերանում տեղադրվում է հատուկ արհեստական քիմք, իսկ դրա վրա տեղադրվում են բազմաթիվ էլեկտրոդներ։ Երբ արտասանվում է կոնկրետ խոսք, այս էլեկտրոդները հայտնաբերում են անհրաժեշտ տեղեկատվությունը, Օրինակ, թե կեղծ քիմքի որ մասերն են շփվում լեզվի հետ և նաև այդ կոնտակտային կետերի ժամանակային չափումների փոփոխությունները։

Բաղադրիչ մասերը խմբագրել

Վոկալը կարելի է դիտարկել աերոդինամիկ-բիոմեխանիկական մոդելի միջոցով, որը ներառում է երեք հիմնական բաղադրիչ.

օդային խոռոչ
մխոց
օդային փական

Օդային հոսքի ձայն խմբագրել

Ցանկացած ձայն արտաբերելու համար տեղի է ունենում օդի շարժում։ Որպեսզի մարդիկ լսեն և հասկանան հնչյուններ, օդը պետք է շարժվելով անցնի ձայնալարերի միջով, կոկորդի միջով, այնուհետև բերանի կամ քթի մեջ և դուրս գա մարմնից։ Բերանի տարբեր դիրքերից ստացվում են տարբեր հնչյուններ, որոնք լեզվաբաններն անվանում են «բերանի խոռոչ»՝ քթի խոռոչից տարբերելու համար։

Բղաձայն հնչյուններ խմբագրել

Բաղաձայնները սովորաբար առաջանում են թոքերից արտաշնչվող օդի հոսքի փոփոխությամբ^[2]։

Շնչառական օրգանները, որոնք մասնակցում են օդի հոսքը ստեղծելու և փոփոխելու գործընտացին, բաժանված են երեք շրջանների՝ ձայնային տրակտ (վերին կոկորդ), կոկորդ և ենթագլոտային համակարգ։ Օդի հոսքը կարող է արտաշնչվել (ձայնային տրակտից դուրս) կամ ներշնչվել (ձայնային տրակտի մեջ)։ Թոքային օդային հոսքի հնչյուններում օդի հոսքը արտադրվում է թոքերի կողմից ենթագլոտիկ համակարգում և կոկորդների և ձայնալարերի միջոցով^[3]^[4]։

Ձայնավոր հնչյուններ խմբագրել

Ձայնավորները առաջանում են կոկորդով և ձայնային ուղիներով օդի անցմամբ։ Ձայնավորների մեծ մասը հնչուն են (այսինքն ձայնալարերը թրթռում են)։ Բացառություն են կազմում մի քանի հազվագյուտ դեպքեր, երբ ալիքը բաց է, որպեսզի օդի հոսքը դուրս գա առանց աղմուկի^[5]։

Ձայնային օրգաններ խմբագրել

Մարդու ձայնային օրգանները բաժանվում են գեղձերի, կեղևի, փափուկ քիմքի, լեզվի և շուրթերի։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Note that although sound is just air pressure variations, the variations must be at a high enough rate to be perceived as sound. If the variation is too slow, it will be inaudible.
↑ Ladefoged, Maddieson, էջ 43
↑ Maddieson, 1993
↑ Fujimura, 1961
↑ Ladefoged, Maddieson, էջեր 33–34

[1] Note that although sound is just air pressure variations, the variations must be at a high enough rate to be perceived as sound. If the variation is too slow, it will be inaudible.

[Ladefoged—Maddieson——43-2] Ladefoged, Maddieson, էջ 43

[Maddieson—1993——-3] Maddieson, 1993

[Fujimura—1961——-4] Fujimura, 1961

[Ladefoged—Maddieson——33–34-5] Ladefoged, Maddieson, էջեր 33–34

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]