Կոկորդ

Կոկորդ(լատին․՝ larynx) շնչառական համակարգի հատված, որը կապում է ըմպանը շնչափողի հետ և պարունակում է ձայնային ապարատը։ Կոկորդը գտնվում է IV-VI պարանոցային ողերի մակարդակին և կապաններով կապված է կորճոսկրին։ Պաշտպանում է ստորին շնչուղիները օտար մասնիկների ներթափանցումից։

Աճառային կմախք

Աճառ, կապաններ, կոկորդի մկաններ

Կոկորդի կմախքը (աճառային կմախք) ձևավորվում է մի քանի հիալինային աճառների միացման շնորհիվ։ Աճառները միանում են կապաններով, մկաններով, թաղանթներով և համեմատաբար շարժուն հոդերով։

Կոկորդը բաղկացած է հետևյալ կենտ (մեծ) աճառներից.

• մատանիաձև (lat․ cartilago cricoidea.);
• վահանային (lat․ cartilago thyroidea.);
• մակկոկորդային (lat․ cartilago epiglottica.) կամ մակկոկորդ (lat․ epiglottis.);

ինչպես նաև զույգ (փոքր) աճառներից.

• շերեփաձև (lat․ cartilago arytenoidea.);
• եղջյուրաձև (lat․ cartilago corniculata.);
• սեպաձև (lat․ cartilago cuneiformis)։

Դրանցից ամենամեծը վահանային կենտ աճառն է, որի մեջ կան երկու քառանկյուն թիթեղներ (ձախ և աջ թիթեղներ)՝ կապված միմյանց հետ գրեթե ուղիղ անկյան տակ (տղամարդկանց մոտ) կամ բութ (կանանց մոտ 120 °): Երկու զույգ եղջյուրներ (վահանաձև գեղձի վերին և ստորին եղջյուրները) հեռանում են թիթեղների հետևի եզրերից։ Կոկորդի հիմքը մատանիաձև աճառն է, բարակ աղեղն ուղղված է դեպի առաջ, իսկ լայն թիթեղը՝ ետ։ Մատանիաշնչափողային կապանը (լատ. Lig. Cricatracheale ) միավորում է աճառի ստորին եզրը շնչափողի առաջին աճառային կիսաօղի հետ։ Մատանիաձև աճառը վահանաճառի և շերեփաձև աճառի հետ կապված է երկու զույգ հոդերի միջոցով, որոնց շնորհիվ հնարավոր են շարժումներ ճակտային և ուղղահայաց առանցքների շուրջ։

Եղջյուրաձև աճառը փոքր կոնաձև գոյացություն է, որի հիմքը գտնվում է շերեփաձև աճառի գագաթին։

Սեպաձև աճառը մեծ է, երկարաձգված, փոփոխական ձևի և չափի, հաճախ՝ ռուդիմենտար։

Վերևում կոկորդը ծածկված է մակկոկորդով, որը կապված է վահանաճառի և կորճոսկրի հետ համապատասխանաբար վահանմակկոկորդային և կորճմակկոկորդային կապաններով։

Կոկորդի հոդեր

Կոկորդի հիմքը հիալինային մատանաիձև աճառն է։ Աճառի շարժունակությունն ապահովում են կապանները և երկու հոդերը.

1. Մատանիավահանային հոդ (լատ. Art. Cricothyroidea ) զույգ է, ձևավորվում է վահանաճառի ստորին եղջյուրի և մատանիաձև աճառի առջևի հոդային մակերեսներով։ Մատանիավահանային հոդերի շարժումը ճակատային առանցքի շուրջ է, մինչդեռ վահանաճառը մկանային կծկումով թեքվում է առաջ և վերադառնում իր սկզբնական դիրքին։
2. Մատանիաշերեփաձև հոդ (լատ. Art. Cricoarytenoidea ) զույգ է, որը ձևավորվում է շերեփաձև աճառի հիմքի հոդային մակերեսներով և մատանիաձև աճառի աղեղով։ Շարժումը համատեղ ուղղահայաց առանցքի շուրջ է, ընդ որում, ձայնային ելևէջները, դրանց կցված ձայնային կապանների հետ միասին, բաժանվում են կողմերի միջև, ինչը հանգեցնում է ձայնային ճեղքի նեղացման, ընդլայնման ։

Ամենակարևորը (ֆունկցիոնալ առումով) կոկորդում շերեփաձև աճառներն են, որոնց հիմքից ձայնային պրոցեսը տարածվում է առաջ, իսկ մկանայինը՝ ետ։

Կոկորդի մկաններ

Ձայնային ճեղքի տարածիչներ.

1. Հետին մատանիաշերեփաձև մկան (լատ. Cricoarytenoideus posterior):

Ձայնային ճեղքի սեղմիչներ.

1. Կողմնային մատանիաշերեփաձև մկան (լատ․ cricoarytenoideus lateralis);
2. Վահանաշերեփաձև մկան (լատ․ thyroarytenoideus);
3. Լայնական շերեփաձև մկան (լատ․ arytenoideus transversus);
4. Թեք շերեփաև մկան (լատ․ arytenoideus obliquus);
5. Շերեփմակկոկորդային մկան (լատ. Aryepigloticus)։

Ձայնային ճեղքը ձգող մկաններ.

1. Մատանիավահանային մկան (լատ․ cricothyroideus);
2. Ձայնային մկան (լատ. vocalis):

Ձայնային ապարատ

Ձայնային ծալքերը (հանրաճանաչ պատմական սխալ անվանումը՝ «ձայնալարեր») կցված են շերեփաձև և վահանաճառին։ Կոկորդի ներքին մկանների կծկումով փոխվում է ծալքի լարվածության աստիճանը և ճեղքի ձևը։ Ձայնը ձևավորվում է արտաշնչման ժամանակ՝ ձայնային ծալքերի թրթռման արդյունքում․ այսպես են ստացվում ձայնավոր հնչյունները։ Բաղաձայնների մեծ մասը ձևավորվում է լեզվով, քիմքով և շուրթերով, բայց կոկորդը կարող է նաև լինել բաղաձայն հնչյունների ձևավորման վայրը։

Ինչպես նաև

• Հետադարձ կոկորդային նյարդ

Գրականություն

• Гортань // Большая медицинская энциклопедия : в 30 т. / гл. ред. Б. В. Петровский. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — Т. 6 : Гипотиреоз — Дегенерация. — 632 с. : ил.
• Самусев Р.П. Атлас анатомии человека / Р.П. Самусев, В.Я. Липченко. — М., 2002. — 704 с. : ил.
• Грачева М.С. Морфология и функциональное значение нервного аппарата гортани. — М., 1956.

Հղումներ

• Մարդու կոկորդ. անատոմիական կառուցվածքը և գործառույթները"

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 526)։