Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արիստակես Գրիչ (այլ կիրառումներ)

Արիստակես Գրիչ (ոչ վաղ քան 1150 - անհայտ[1]), հայ գրիչ, բառարանագիր։ Հայտնի է նաև որպես Արիստակես Հռետոր և Արիստակես Քերական։

Արիստակես Գրիչ
Ծնվել էոչ վաղ քան 1150
Վախճանվել էանհայտ[1]
Մասնագիտությունգրիչ
Ազգությունհայ

Կենսագրություն

խմբագրել

Ծնվել է XII դարի 2-րդ կեսին։ Ծնդյան հստակ վայրը հայտնի չէ։ Ուսանել է Կիլիկիայի Լամբրոն բերդի մոտ գտնվող Սկևռա վանքում, ուր բարձր զարգացման էին հասել գրչության արվեստն ու մանրանկարչությունը։ Նրան աշակերտել է մեծ հայ դպրապես Գրիգոր Սկևռացին (Լամբրոնեցին)։

«Գրչութեան արուեստ»

խմբագրել

Արիստակես Գրիչը վանքում ծավալել է գիտական գործունեություն, գրել «Վերլուծութիւնք բացերեւապէս բազմազան բառից և բայից յոգնախումբ շարագրութեամբ արարեալ զսա Առիստակէսի Գրչի ի խնդրոյ բազմաց յարհեստ գրչութեան» աշխատությունը և փաստորեն հիմնադրել գրչության արվեստի լեզվական-քերականական տեսությունը։ Աշխատությունը հայտնի է նաև որպես Գրչութեան արուեստ և Խրատ գրչութեան անուններով[2]։

Գրքի կարևորությունը մեծապես կայանում էր նրանում, որ գրավոր ու բանավոր խոսքի միջև անդունը մեծանում էր դարերի ընթացքում՝ դարձնելով գրավոր աշխատությունները անընթեռնելի գալիք սերունդների համար[3]։

Իր գրքում, որ ժամանակի համար գիտական նորույթ էր և ուներ գործնական մեծ նշանակություն, Արիստակես Գրիչը քննել է ուղղագրությանը, գրելու արվեստին, տառադարձությանը, կետադրությանը, տողատմանը, պարբերություններին, վերնագրմանը և գրչությանն առնչվող հարցեր։

Աշխատանքը բաղկացած է առաջաբանից և երկու մասերից։ Դրանցից առաջինը, որը կոչվում է Խրատական կանոն Արիստակես Գրիչը գրում է ա-ից ու ո-ից հետո յ չգրելու որոշ դեպքերի մասին։ Այլ կանոնների թվում նա անդրադառնում է հատուկ անունների վերջում գրվող ա տառին, վերջնահանգ ա և ո ունեցող աշխարհագրական անուններին, Ղ հնչյունի արժեքի մասին, որը Լ տառի հետ դարեր շարունակ փոխարինել են միմյան տարբեր կիրառությունների մեջ։ Այլ կանոններում նաև խոսում է նաև ի և ւ հնչյունների փոփոխության մասին, հոլովվելած բառերում ո-ից հետո յ-ի մասին, խոսում է ս, դ, ն հոդերի գործածության մասին, Ն-ի կիրառության մասին, և այլն։

Գրքի երկրորդ մասը, որում նշվում է միայն մեկ, բայց շատ ծավալուն 10-րդ կանոնը, իր կառուցվածքով և բովանդակությամբ իրենից ներկայացնում է բառարան։ Այն ներառում է շուրջ 900 բառեր։ Այն աչքի է ընկնում արդի նույնատիպ բառարանների բոլոր հատկանիշներով։

Հակառակ տարածված կարծիքի, որ նա ներմուծել է օ (աւ-ի փոխարեն) և ֆ տառերը, իր աշխատության մեջ Արիստակես Գրիչը կիրառում է չի կիրառում այդ տառաձևերը, որոնք մուտք են գործել լեզու հետագայում[3]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. ԽուդավերդյանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. Մատենադարան, պահոցներ 267, 2291, 2331, 2335, 2354, 2370, 2371, 2372, 2373, 2381, 2382, 2526, 3006, 3193, 3488, 3917, 3967, 6907, 7117, 7995, 8354, 8537
  3. 3,0 3,1 Սարգսյան, Մարինե (2014). Գրչության արվեստը և Արիստակես Գրչի ուղղագրության համակարգը. Երևան: Հայագիտական հանդես, #4 (28), Խ։ Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան. ISBN 1829-0531. {{cite book}}: Check |isbn= value: length (օգնություն)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 62