Ֆրանյա պարտիզանական հիվանդանոց

Ֆրանյա պարտիզանական հիվանդանոց (սլովեն.՝ Partizanska bolnica Franja), Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գաղտնի հիվանդանոց, արևմտյան Սլովենիայի Ցերկնոյի մոտակայքում գտնվող Դոլենի Նովակի գյուղում։ Այն ղեկավարում էին հարավսլավիայի պարտիզանները 1943 թվականի դեկտեմբերից մինչև պատերազմի ավարտը՝ որպես ավելի լայն կազմակերպված դիմադրության մաս ֆաշիստական օկուպացիոն ուժերի դեմ։ Այնտեղ բուժվում էին ինչպես դաշնակից տերությունների կողմից կռվող զինվորները, այնպես էլ «առանցքի» երկրների կողմերը։ Վերմախտի օկուպացիոն զորքերը անհաջող փորձեր են ձեռնարկել գտնելու հիվանդանոցը, սակայն նրանց չի հաջողվել։ Այժմ հիվանդանոցը վերածվել է թանգարանի։ Այն պետության կողմից պաշտպանվում է որպես ազգային նշանակության մշակութային հուշարձան։

Պատմություն խմբագրել

Հիվանդանոցային ծրագիր 2007 թվականի կործանումից առաջ.
1. Խրճիթ վիրավորների համար, բունկեր
2. Մեկուսիչ բլոկ
3. Գործող խրճիթ
4. Բժիշկների զորանոցներ
5. Ռենտգեն ապարատ
6. Պատգարակի պահեստ
7. Խոհանոց
8. Խրճիթ վիրավորների համար, ճաշասենյակ
9. Խրճիթ վիրավորների համար, պահեստներ և հյուսնի արհեստանոց
10. Սպասարկման տարածքներ
11. Լողասենյակ, լվացքատուն
12. Լազարեթ
13. Տարա ջրի համար
14. Էլեկտրակայան
15. Վերջույթների թաղման կառուցվածքը
16. Բունկեր Պասիցա կիրճի վրայով

Սլովենական պարտիզանների կողմից Արևմտյան Սլովենիայի Պասիցա կիրճում կառուցված հիվանդանոցը սկսել է աշխատել 1943 թվականի դեկտեմբերին և մշտապես կատարելագործվել մինչև պատերազմի ավարտը՝ 1945 թվականի մայիսը։ Հիվանդանոցը տեղակայված էր գերմանացիների կողմից գրավված Եվրոպայի խորքում՝ Ավստրիայից և Երրորդ Ռեյխի կենտրոնական շրջաններից ընդամենը մի քանի ժամ հեռավորության վրա։ Հիվանդանոցի մուտքը լավ թաքնված էր անտառում և այնտեղ կարելի էր հասնել միայն կամուրջների միջոցով։ Կամուրջները կարող էին աննկատ հեռացվել, եթե մոտակայքում թշնամի կար։ Հիվանդանոցի գտնվելու վայրի գաղտնիությունը պահպանելու համար վիրավորներին այնտեղ էին բերում կապված աչքերով։ Հիվանդանոցը պաշտպանվում էր նաև ականապատ դաշտերով և գնդացիրներով։ Քանի որ հիվանդանոցը գտնվում էր կիրճում և քողարկված էր անտառի խիտ տարածքում, ռազմական հետախուզության միջոցով անհնար էր այն հայտնաբերել։

Հիվանդանոցի հիմնադիրը Վիկտոր Վոյչյակն է, բայց հիվանդանոցն անվանվել է նրա ղեկավարի և Ֆրանի Բոյց Բիդովեց բժշկի անունով^[1], որն այնտեղ սկսել է աշխատել 1944 թվականի փետրվարից։ Այնտեղ աշխատող բժիշկների թվում էր իտալացի Անտոնիո Չիչարելին^[2]։ Հիվանդանոցը լավ կահավորված էր պարտիզանական գաղտնի գործողությունների համար և անձեռնմխելի էր մինչև պատերազմի ավարտը։ Այն նախատեսված էր միաժամանակ 120 հիվանդ բուժելու համար, բայց հաճախ այս թիվը զգալիորեն գերազանցում էր։ Հիվանդների մեծ մասը վիրավորվել է նացիստների դեմ մարտերի ընթացքում, որոնք անմիջական ձերբակալման պատճառով չէին կարողացել գնալ սովորական հիվանդանոց։ Հիվանդների թվում էին տարբեր ազգությունների բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ մեկ թշնամի գերմանացի զինվոր, որն ապաքինվելուց հետո մնացել է հիվանդանոցում՝ որպես նրա անձնակազմ։

Հիվանդանոցն աշխատել է մինչև 1945 թվականի մայիսի 5-ը։ Այն 1963 թվականին դարձել է Ցերկնո թանգարանի մաս։ 1997 թվականին ավիացիայի վետերանների ամերիկյան ասոցիացիան Ֆրանյա հիվանդանոցին պարգևատրել է խփված ամերիկացի օդաչու Հարոլդ Ադամսի փրկության և բուժման համար։

2003 թվականին Սլովենիայի փոստի կողմից թողարկվել է փոստային նամականիշ՝ ի պատիվ Ֆրանյա հիվանդանոցի 60-ամյակի, որը դարձել է Սլովենիայի տարվա փոստային նամականիշ^[3]։ Ֆրանյա պարտիզանական հիվանդանոցը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակի թեկնածու է^[4]։

2007 թվականի սեպտեմբերի 18-ին հորդառատ անձրևներից հետո ջրհեղեղը լուրջ վնաս է հասցրել հիվանդանոցին^[5]։ Այն վերակառուցվել և ամբողջովին վերականգնվել է մինչև 2010 թվականը, և այդ ժամանակվանից վերաբացվել է այցելուների համար^[6]։